चुरिया सुरुङछेवैमा इन्जिनियर थापाको सालिक

‘सुरुङ निर्माणको डिजाइन गर्ने इन्जिनियर थापाको चुरियामाई मन्दिर परिसर एवं सुरुङछेउमै उपमहानगरपालिकाले अर्धकदको सालिक राखेको हो,’ मेयर महतले भने । दक्षिण एसियाकै पहिलो मानव निर्मित सुरुङ भएकाले यसलाई विश्वसामु चिनाउन उपमहानगरपालिकाले विगतदेखि नै संरक्षण कार्य गर्दै आएको उनले बताए ।

चिफ इन्जिनियर थापाले आफ्नो कार्यकालमा देशका १२ वटा महत्त्वपूर्ण भौतिक संरचनाको डिजाइनका साथै निर्माण गराएका थिए । हेटौंडा—काठमाडौं रोपवे, १९९० सालको भूकम्पपछि भत्किएको धरहरा र घण्टाघरको पुनर्निर्माण, काठमाडौंमा रहेका राणाजीहरूका दरबार, नेपालको प्रथम रेल वे जनकपुर–जयनगरको पनि उनले नै डिजाइन गरेका थिए ।

चुरियामाई सुरुङको निर्माण १०४ वर्षअघि अर्थात् सन् १९१७ मा गरिएको थियो । थापाले नै अमलेखगन्जदेखि भीमफेदीसम्म सडकको पनि डिजाइन गरेका थिए । बक्स कटिङ गर्न उपकरण नभएकाले त्यति बेला मानिसद्वारा नै सुरुङ खनिएको थियो । चुरियामाई मन्दिर पनि इन्जिनियर थापाले नै बनाएका हुन् ।

पथलैया—हेटौंडा सडक निर्माण भएपछि यो सुरुङ सञ्चालनमा आउन छाडेको छ । १० फिट उचाइ रहेको करिब ७ सय ८५ फिट लामो सुरुङ निर्माण गर्न २ वर्ष लागेको थियो । एक दशकभन्दा बढी सयम यो सुरुङ हुँदै साना हलुका सवारी आवत—जावत गरे ।

मकवानपुर र बाराको सिमाना पर्ने चुरियामाई मन्दिरछेउको सुरुङ दक्षिण एसियाकै पहिलो मानव निर्मित सुरुङ भएको विश्वविख्यात भूगर्भविद् डा. टोनी हेगनले आफ्नो चर्चित पुस्तक ‘नेपाल’मा उल्लेख गरेका छन् । २४ अक्टोबर १९५० का दिन रक्सौल नाका हुँदै अमलेखगन्जसम्म सानो रेल, त्यहाँबाट सानो जिपमा भीमफेदी आउने क्रममा चुरिया डाँडाको उकालो चढ्ने क्रममा देखेको मानवनिर्मित सुरुङले आफू आश्चर्यमा परेको उनले जनाएका छन् । हेगनले लेखेका छन्, ‘नेपालभन्दा ठूलो भारतले पनि सुरुङ प्रविधि भित्र्याउन नसकेको अवस्थामा नेपाल सफल भएको छ ।’

सुरुङ संरक्षण अभावमा पुरिने अवस्थामा पुगेपछि उपमहानगरपालिकाले करिब साढे ५ लाख रुपैयाँको लगानीमा बाहिरी भागको संरक्षण गरेको छ । ‘पहिरो गएर ऐतिहासिक सुरुङ पुरिएला भनेर उपमहानगरपालिकाको सहयोगमा संरक्षणको काम गरेका हौं,’ चुरियामाई मन्दिर तथा सुरुङ संरक्षण समितिका अध्यक्ष प्रेम भोम्जनले भने, ‘सुरुङको भित्री भागको काम पुरातत्त्व विभागले नै गर्ने भएकाले हामीले बाहिरी काम मात्र गरेका हौं ।’ वाग्मती प्रदेश सरकारले पनि सुरुङ संरक्षण गर्न बजेट विनियोजन गरेको छ ।