लिच्छविकालीन पोखरी मासेर धमाधम निर्माण

सुकेको स्थितिमा रहेको यस पोखरीमा केही दिनयता डोजर चेल्ने र माटो थुपार्ने काम भएपछि स्थानीयवासीले चिन्ता पोखेका छन् । पोखरी कन्या मन्दिर विद्यालयको स्वामित्वमा रहेको जग्गाभित्र पर्छ ।

विद्यालयको एउटा भवन भूकम्पले क्षतिग्रस्त भएपछि त्यसलाई भत्काएर पुनर्निर्माण भइरहेको छ । क्षतिग्रस्त विद्यालय भवनको जग खन्ने क्रममा निस्केको माटो पोखरीले ओगटेको जग्गामा थुपारिएको छ । ‘नयाँ भवनलाई भूकम्पप्रतिरोधी बनाउने क्रममा ४५ फिटमुनि खन्नुपर्ने भएपछि धेरै माटो निस्केको हो, भवन निर्माणको अवधिका लागि मात्र पोखरी क्षेत्रभित्र माटो थुपारिएका हौं, पोखरीलाई फेरि पूर्ववत् स्थितिमै ल्याउँछौं,’ विद्यालयका प्रधानाध्यापक नगेन्द्रबहादुर विष्टले भने ।

भवन पुनर्निर्माणको सम्झौता हुँदा पोखरीको भित्र र वरिपरिसमेत केही पनि सामग्री फ्याल्न नपाउने सहमति भएको थियो । पछि त्यसलाई संशोधन गरेर पोखरीको उत्तरतर्फ २५ मिटर क्षेत्रमा माटो थुपार्ने सहमति भएको थियो । त्यसका लागि विद्यालय र भवन निर्माण गरिरहेको नेपाल रिकन्स्ट्रक्सन इन्जिनियर सर्भिसबीच दुई महिनाका लागि मात्र सम्झौता भएको छ । विद्यालय व्यवस्थापन समितिका तर्फबाट वडा नम्बर २५ ले यसमा स्वीकृति दिएको छ ।

प्रधानाध्यापक विष्टका अनुसार विद्यालयको नाममा तीन कित्तामा करिब २८ रोपनी जग्गा छ । त्यसमध्ये एक कित्तामा पोखरीमा छ र हाल यसले ११ रोपनी क्षेत्रफल जग्गा ओगटेको छ । विद्यालयको नयाँ भवन यूएस एडको सहयोगमा बन्न लागेको हो । स्थानीयवासीले भने माटो थुपारिएर पछि यसलाई फेरि पूर्ववत: स्थितिमा ल्याइएन भने यसको अस्तित्व नै नरहने चिन्ता पोखेका हुन् । ‘अहिले पोखरीले जति स्थान ओगेटेको छ, त्यो एक तिहाइ मात्र हो,’ स्थानीय श्याम महर्जनले भने ।

‘अहिले जति बाँकी छ, त्यसलाई पनि बचाउन सकेन भने हाम्रो इतिहास नै मेटिनेछ,’ उनले थपे । विद्यालयको व्यवस्थापन समितिका अध्यक्ष कमलनाथ मिश्रले भने स्थानीयवासीले देखाएको जागरुकताप्रति खुसी हुँदै पोखरीको अस्तित्व नमेटिने बताए । ‘अहिले पोखरीले जति स्थान ओगेटेको छ, त्यो त्यति नै रहनेछ र यसलाई अझ सफा, सुन्दर र आकर्षक बनाइनेछ । हाम्रो प्रयास अरू धेरैका लागि नमुनासमेत हुनेछ,’ मिश्रले भने ।

स्थानीयवासीका अनुसार मल्लकालमा इखा पुखु र रानीपोखरी जोडिएको स्थितिमा थियो । पछि यो खुम्चिँदै गयो र त्यसले ओगटेको भूभागमा बस्ती थपिंदै गयो । यस पोखरीको पानीले आँखा भिजाए, त्यसमा भएको रोग निको हुने विश्वास गरिन्छ । यस्तै स्थानीयले व्रतबन्ध गर्दा यस पोखरीमा आउनुपर्ने सांस्कृतिक परम्परा पनि छ । विद्यालयको स्थापना २००३ सालमा भएको थियो । राणा शासनविरुद्ध आन्दोलनको रूपमा खुलेको विद्यालयका संस्थापकहरू त्यति

बेला समातिएका पनि थिए ।

विद्यालयको नाममा सम्पूर्ण जग्गाको स्वामित्व २०२२ सालमा मात्र आएको थियो । यस्तै २०४२ सालमा विद्यालयले कम्पाउन्ड वाल निर्माण गरेको थियो । अहिले निर्माण सुरु भएको विद्यालयको नयाँ भवन अपाङ्ग र बालमैत्री हुनेछ । ‘निर्माण सम्पन्न भएपछि पोखरी अझ आकर्षक देखिनेछ र त्यसको थप जगेर्नाको प्रयास हुनेछ,’ निर्माण कम्पनीका कम्युनिटी डेभलपमेन्ट विशेषज्ञ शम्भु कट्टेलले भने ।