सरकारले तोकेको उखुको मूल्यप्रति किसान असन्तुष्ट

महोत्तरी — महोत्तरी बर्दिवास–८ का किसान निर्मल तिमिल्सिना पहिले आफ्नो भएजति खेतमा उखु लगाउँथे । १० बिघा जग्गामा उनले उखु खेती गर्दा प्रत्येक वर्ष भुक्तानी लिन समस्या झेल्नुपरेको थियो । उखुको उचित मूल्य नपाउँदा निराश भएर उखु खेती कम गर्दै गए ।

ऋण गरेर लगाएको उखुको उद्योग र सरकारले भुक्तानी दिन सधैं आनाकानी गरेपछि ५ बिघामा लगाएको उखु हटाएर अन्य खेती गर्न थालेको तिमिल्सिना बताउँछन् । पहिला उखु रोप्ने ५ बिघा खेतमा उनले अहिले तोरी र तरकारी खेती थालेका छन् ।

किसानले माग्दै आएको उखुको मूल्य दिन सरकार सधैं पछि हटेकाले अब उखु खेतीबाट किसान आजित भइसकेका उनी बताउँछन् । बुधबार सरकारले तोकेको उखुको मूल्यले किसानले घाटा उठाउन नसक्ने उनको भनाइ छ । उखु उत्पादक कृषक संघका अनुसार महोत्तरीमा हाल ७ हजार उखु किसान छन् । ५ वर्षअघि महोत्तरीमा १३ हजार उखु किसान थिए । १५ हजार बिघामा हुँदै आएको उखु खेती अहिले ७ हजार बिघामा समेटिएको उखु उत्पादक कृषक संघ महोत्तरीका अध्यक्ष नरेशसिंह कुशवाहले बताए ।

‘पहिले जिल्लाका अधिकांश भू–भागमा उखु खेती हुन्थ्यो,’ सिंहले कान्तिपुरसँग भने, ‘लागत मूल्य नै नआएपछि किसानले उखु खेती छोड्दै गए ।’ अहिले उखु खेती गरिरहेका किसानले पनि बढ्दो महँगीका कारण उखु खेती नगर्ने सोच बनाइरहेको अवस्थामा मूल्यका लागि संघर्ष गर्ने कि खेती छाड्ने सरकारले दुइवटा विकल्प मात्र देखाइदिएको कुशवाहले बताए । ‘कम्तीमा लागत उठोस् भनेर हामीले प्रतिक्विन्टल ७ सय रुपैयाँ हुनुपर्ने माग राखेका थियौँ,’ कुशवाहले भने, ‘सरकारले किसानका माग पूरा गरेन, अब के गर्ने हामी छलफल गर्छौं ।’

अहिले किसानले पाउने मूल्यबाट उखु खेती लगाउँदा चाहिने मलखाद, सिँचाइ, मजदुरी ज्याला र ढुवानी खर्चसमेत नउठ्ने किसानको गुनासो छ । प्रत्येक वर्ष सरकारले उखुको मूल्य उचित कायम नगर्दा किसानहरू ऋणमा डुब्दै गएका र खेतीबाटै पलायन भएका उखु उत्पादक कृषक संघले जनाएको छ ।

यता, सरकारले उखुको मूल्य तोक्न ढिलाइ गर्दा महोत्तरीको गौशाला–१ स्थित रामनगरमा रहेको एभरेस्ट सुगर एन्ड केमिकल इन्डस्ट्रिजले गतवर्षकै मूल्य किसानलाई भुक्तानी गरेको छ । पुसको पहिलो साताबाट सञ्चालनमा आएको उद्योगले अहिलेसम्म क्रसिङ गरेको १० लाख क्विन्टल उखुमध्ये पुससम्म क्रसिङ भएको उखुको मूल्य पनि किसानलाई भुक्तानी गरिसकेको छ ।

सर्लाही, महोत्तरी, धनुषा र बाराका २० हजार किसानलाई ५० करोड भुक्तानी गरिसकेको एभरेस्ट चिनी उद्योगका कार्यकारी निर्देशक कृष्णचन्द्र दासले जानकारी दिए । ‘किसानलाई पुरानै रेटअनुसार रकम भुक्तानी गरिसकेका छौँ,’ दासले भने, ‘तर सरकारले कायम गरेको रेटअनुसारको रकम थपेर फेरि किसानलाई उपलब्ध गराउँछौं ।’ उद्योग सञ्चालनअघि मूल्य सरकारले निर्धारण नगरिदिँदा किसान र उद्योगी दुवैलाई भुक्तानीको झमेला थपिएको दासले बताए ।

सरकारले समयमै उखुको मूल्य नतोक्दा किसानले खेती छोड्दै गएकाले उद्योगलाई उखु अभाव हुँदै गएको उद्योगले जनाएको छ । २०७४/०७५ मा ५८ लाख क्विन्टल उखु क्रसिङ गरेको एभरेस्ट उद्योगले प्रत्येक वर्ष उखु कम हुँदै गएका कारण यस वर्ष २५ लाख क्विन्टल उखु क्रसिङ गर्ने लक्ष्य राखेको छ । पहिले ५ महिनासम्म चालु हुने उद्योग अहिले मुस्किलले ३ महिना सञ्चालन हुने गरेको उद्योगका निर्देशक दासले बताए । यस वर्ष पुसबाट सञ्चालन भएको उद्योग फागुनसम्म चल्ने उद्योगले जनाएको छ । दिनमा ६० हजार क्विन्टल उखु क्रसिङ गर्ने क्षमता भएको उद्योगले अहिले उखु अभावमा उद्योगको उत्पादन क्षमता घटाएर ३० हजार क्विन्टलसम्म मात्रै उखु क्रसिङ गरिरहेको दासले बताए ।