स्वादिलो सेकुवा
बारा — सोनालाल साह र पिन्टु साह दाजुभाइ हुन् । कलैयाको भरत चोकमा उनीहरूको सोनु सेकुवा पसल छ । उनीहरू बिहान ७ देखि राति ९ बजेसम्म पसलमै हुन्छन् । यसबीचमा उनीहरूलाई खसीको मासु काट्ने, फ्रिजिङ गर्ने, मसला मिसाउने, झिरमा गुथ्ने र आगोमा पोलेर ग्राहकलाई दिने काममै व्यस्त हुन्छन् । २० वर्षदेखि यसरी नै पसल चलाइरहेका सोनालाल भन्छन्, ‘सेकुवा बेचेरै गाँस, बास र कपास जुटाएका छौं, सवारीसाधन पनि चढेका छौं ।’
सोनु सेकुवा पसलमा दिनमा करिब २५ किलो मासुको सेकुवा बिक्री हुन्छ । यहाँको सेकुवाको स्वाद चाखेकाहरूले सोनालाल र पिन्टुलाई इटहरी, जनकपुर, काठमाडौं र पोखरामा पनि विस्तार गर्न सुझाउने गर्छन् । कतिपयले त साझेदारीको प्रस्ताव पनि राख्छन् । तर बाहिर जाने आँट नगरेको पिन्टुले बताए । ‘आफ्नो ठाउँमा जस्तो बाहिर सजिलो हुँदैन होला,’ उनले भने ।
भरत चोक सेकुवा पारखीहरूको ‘जंक्सन’ हो । चोकमै सेकुवाको हरहरी बास्ना आइरहेको हुन्छ । यहाँ दिउँसो र बेलुकी सेकुवा खान आउनेहरूको भीड हुन्छ । कलैयामा चल्तीका सेकुवा पसल करिब १ दर्जन छन् । सेकुवा खानका लागि कुनै सिजन छैन, जाडो, गर्मी, वर्षात् या जुनसुकै समयमा सेकुवाका सौखिनहरू भरत चोकमा थुप्रिइरहेका हुन्छन् । काठमाडौं बस्दै आएकी कृष्णा श्रेष्ठ माइत कलैया आएका बेला झिरको सेकुवाको स्वाद नलिई नफर्कने गरेको बताउँछिन् । ‘काठमाडौंमा रहेका बेला पनि यहाँको रसिलो सेकुवा सम्झिरहेकी हुन्छु,’ उनले भनिन् ।
बारा जिल्लाकै गल्ली–गल्लीमा सेकुवा व्यवसाय फस्टाएको छ । तर मुख्य रोजाइ कलैया नै बन्ने गरेको छ । सेकुवा प्रायः प्रतिझिर ५० रुपैयाँ पर्छ । एक जनाले ४० झिरसम्म सेकुवा खान्छन् । कतिपयले प्याकिङ गरेर कोसेलीका रूपमा पनि लान्छन् । मासु, कोइला र घर भाडाको दर बढेसँगै सेकुवाको भाउ पनि वृद्धि हुँदै गएको छ । तर, सेकुवा पसलमा ग्राहकको संख्या घटेको देखिँदैन ।
किन यति लोकप्रिय छ त कलैयाको सेकुवा ? ‘रसिलो सेकुवा बनाउन कला चाहिन्छ,’ सोनालालले भने, ‘यस्तो कला सबैसँग हुँदैन ।’ सोनालालका अनुसार मरीच, नुन र मसलाको मात्रा तथा खसीको आकारले पनि स्वादमा फरक पार्छ । उनले १० देखि १२ केजीसम्मको खसी सेकुवा बनाउन उपयुक्त हुने बताए । ‘बोसोले कति मात्रामा मासु गुथ्ने भन्ने पनि जान्नुपर्छ । बोसोले सेकुवालाई रसिलो बनाउँछ,’ उनले भने, ‘कोइलाको कति तापमा कसरी सेकुवा पोल्ने हो, त्यो पनि जान्नुपर्छ ।’
साधारणतया खसीको मासुमा आवश्यकताअनुसार आयोडिनयुक्त नुन मिसाइन्छ । त्यसपछि मासुलाई पाँच–सात ग्रामको टुक्रा पारिन्छ । थोरै बोसोसँगै छ–सात टुक्रा मासु फलामको झिरमा गुथिन्छ । मासुलाई कोइलाको आगोमा एकैचोटि १५/२० झिर राखेर पंखाबाट हल्का हावा दिइन्छ । त्यस क्रममा झिरलाई विस्तारै निरन्तर नचाउँदै पोल्ने गरिन्छ । मासु हल्का रातो भएपछि खान तयार भएको बुझ्नुपर्छ ।
सेकुवा पोल्दापोल्दै त्यसको बास्नाले ग्राहकको मुख रसाइसकेको हुन्छ । सेकुवा पोलेर ठिक्क भएपछि प्लेटमा सलाद, हरियो खुर्सानी र भुजासँगै राखेर ग्राहकको टेबलमा पुर्याइन्छ । कतिपयले पेय पदार्थका साथमा पनि सेकुवा खान्छन् । गाउँघरमा स्थानीय भट्टीबाट सेकुवा तयार गरेर खाने पुरानै चलन हो । कलैया–४ का सुकदेव साह (हाल दिवंगत) ले भने चार दशकअघि यसलाई व्यावसायिक रूप दिए । सुकदेवले आफ्नै नाममा सेकुवा पसल खोलेका थिए । उनले बनाएको स्वादिलो सेकुवा चाख्नेहरू पारखी बन्दै गए । अरूले पनि सिको गर्दै सेकुवा पसल खोल्न थाले अनि सेकुवा व्यवसाय फैलँदै गयो ।
सुकदेवका नाति धीरजका अनुसार घरको आर्थिक अवस्था कमजोर भएर परिवार धान्न मुस्किल भएपछि सुकदेवले सेकुवालाई व्यवसायको रूप दिएका थिए । पछि सेकुवाका लागि ‘सुकदेव’ ब्रान्ड नै बन्यो । अहिले उनका छोरा, ज्वाइँ र सालोले ‘सुकदेव’ ब्रान्डको सेकुवा पसल चलाइरहेका छन् ।
प्रकाशित : वैशाख ७, २०७९ १०:२४