पर्व सामग्री बनाउन चटारो

मधेसमा दीपावली र छठ पर्वमा पूजा सामग्री राख्न बाँसको चोया र कप्टेराले बनेका, सुक्ली, नयाँ डाली, छिटी (ढकी), सानाठूला नाङ्लो/चाल्नो सहितका सामग्री प्रयोग गरिन्छ ।

विजय बिहान उठ्ना साथ यसैमा लाग्छन् । पर्वका बेला यस्ता सामग्रीले राम्रो कमाई हुने उनले सुनाए । ‘अरु बेला भन्दा पर्वमा पूजाको सामग्री राख्ने सामानको माग बढी हुन्छ,’ उनले भने, ‘अहिले यस्ता सामानको मोलमोलाई हुँदैन । धेरै मात्रामा बिक्री हुने हुँदा आम्दानी राम्रो हुन्छ ।’ बिहान हुनासाथ बाँसको चोया र कप्टेरासँगै उनको दिनचर्या सुरु हुन्छ ।

पर्वले छोपिसकेकोले ग्राहकले अगाडि नै पैसा दिएका सामान समयमै दिन र थप बनाउन आफूहरूलाई भ्याइनभ्याई भएको विजयले सुनाए । गौर–चन्द्रनिगाहपुर खण्डस्थित राजमार्गको धमौरा चोक नजिकैको सडक पेटीमा उनको सानो झुपडी छ । घरमा भएका ३ नाबालक छोराछोरीसहित ५ परिवार अहिले चोया र कप्टेराकै काममा व्यस्त छन् । उनले घरमा सुंगुर पनि पालेका छन् । डोम समुदायको घरमा बाँसको सानो बेरी बनाएर सुँगुर राख्छन् ।

विजय अहिले बिभिन्न बजारमा बाँसको सामग्री बेच्न पुग्छन् । बिहीबार चन्द्रपुरको डुमरिया बजारमा सामग्री बेच्न बिहानै पुगेका थिए । एउटा सिंगो बाँसको २/३ सय रुपैयाँसम्म पर्छ । त्यसबाट ४/५ वटा विभिन्न प्रकारका सामान बन्छ । एउटा डालीको २ सयदेखि २ सय ५०, ३ सय रुपैयाँसम्ममा बिक्री हुने विजयले सुनाए । घर पूजामा प्रायः गरी डालीको प्रयोग हुन्छ । अहिले सुक्ला र बासको छैठा बढी बिक्री हुन्छ । विजय आफूले बनाएको बाँसको सामग्री बेच्न डुमरिया, हरसाह, धमौरा, चन्द्रनिगाहपुर, चेतनगर लगायतका बजार पुग्छन् ।

जातीय छुवाछूतको कुप्रथाले तल्लो जात भनिएर सांस्कृतिक, शैक्षिक, आर्थिक र सामाजिक रूपमा अवसरबाट वञ्चित हुँदै आएका डोम समुदायका प्रायःजसोले बाँसको सामान बनाएर, सुँगुर पालेर जीवन गुजारा गर्दै आएका छन् । केही अर्काको ज्याला मजदुरी गर्न पनि जान्छन् । तर कहिलेकाही डोम, तल्लो जाती भनेर उपल्लो जातीले हेला गर्ने गरेको विजयका काका जितेन्द्र मली (डोम) ले दुखेसो पोखे ।

‘बाहिर काम गर्न जानुभन्दा घरमै सीप प्रयोग गरेर बासको समाग्री बनाउन उचित लाग्छ,‘ उनले भने, ‘यसैमा हाम्रो समुदाय रम्छन् ।’ तर पछिल्लो समय अन्य बेला बाँसको सामग्रीको प्रयोग घट्दै गएकाले यो पेसाबाट आम्दानीको आस खासै नहुने उनले सुनाए । पर्वका बेला बाहेक सामग्रीको खपत त्यति नहुने हुँदा अहिले धेरैले यस्तो पेसा नअपनाउने उनको भनाइ छ । यो समुदायले पर्वबाहेक अरू बेला धान राख्ने बेरी, डोको र चामल निखन्ने नाङ्ग्लो बनाएर बेच्छन् ।

रौतहटमा डोम समुदायका एक हजार ४ सय जनसंख्या छ । यो समुदायमा उच्च शिक्षा हासिल गर्ने अहिले ५ जना छन् । यो समुदायका अधिकांश आर्थिक रूपले विपन्न अवस्थाका छन् ।