जहिल्यै मल अभाव

यो समस्या यहाँका सबैजसो किसानले भोगिरहेका छन् । यो यस वर्ष आइपरेको नयाँ समस्या पनि होइन । बर्सेनि किसानले मल नपाएर सास्ती खेप्दै आए पनि सरोकारवालाको ध्यान पुग्न सकेको छैन ।

किसानहरू मल नपाएर धान उत्पादन घट्ने चिन्तामा छन् । कतिपयले अवैध रूपमा भारतबाट कमसल मलसमेत ल्याएर धानबालीमा हालिरहेका छन् । अनुदानको मल दोब्बरभन्दा बढी मूल्य तिरेर निजी एग्रोभेटबाट किन्ने किसान पनि छन् ।

सामान्यतया प्रतिकिलो १८ रुपैयाँमा पाउने युरिया मल अहिले किसानहरूले प्रतिकिलो ४० रुपैयाँमा किन्न बाध्य भएको पण्डित बताउँछन् । मल छर्ने मुख्य समयमै नपाउँदा किसानको बिजोग भएको उनले सुनाए । ‘साविकको भन्दा दोब्बर बढी मूल्यमा मल किन्नुपर्दा धान खेतमा छर्ने होइन, छर्कने अवस्था मात्रै छ,’ उनले भने, ‘सहकारीबाट ५० किलोको बोराको ९ सय रुपैयाँमा पाउने मल अहिले २ हजार तिर्नुपरिरहेको छ । उब्जनी कम हुने भए पनि मल नपाएपछि हामी के गर्न सक्छौं र ?’

जिल्लामा भारतीय मलको पनि कालोबजारी भइरहेको छ । ७ सय रुपैयाँमा पाउने भारतीय मलको बोरालाई अहिले १८ रुपैयाँ भन्ने गरेका उनले जानकारी दिए । ‘धानमा मल हाल्ने यो अन्तिम पटक हो । यतिबेला हालिएन भने उत्पादन सोचेअनुसार हुँदैन तर मल कतै पनि पाइरहेको छैन,’ उनले भने, ‘किसानलाई धानखेतमा मल हाल्नै पर्ने बाध्यता छ, यसको फाइदा व्यापारीले उठाइरहेका छन् । कालोबाजारी पनि भइरहेको छ ।’ किसानको समस्या बुझेर मल उपलब्ध गराउन स्थानीय सरकार उदासीन बनेको उनको आरोप छ ।

कृषि सामग्री केन्द्रले पर्याप्त मात्रामा मल आपूर्ति नगर्दा मल अभाव भएको हो । गौरका किसान नन्दलाल झाले युरिया मल नपाएर धानमा मल हाल्न नपाएको गुनासो पोखे । उनले मलका लागि सहकारी संस्थामा धाउँदाधाउँदै हैरान भएको जनाए । यसबेला कृषि सामग्री कम्पनीको नवलपुर शाखामा एक बोरा पनि युरिया मल मौज्दात छैन । कम्पनीका शाखा प्रमुख दीपक थापाले असोजको पहिलो सातामा मल आउने जानकारी दिए ।

उनले बेलैमा मल आपूर्ति हुन नसक्दा धान खेतीको ३ महिना असार, साउन र भदौमा कार्यालयमा बस्नै समस्या हुने गरेको बताए । ‘धानको मुख्य सिजनमा मल पुर्‍याउनै सकिएको छैन,’ उनले भने, ‘मागअनुसारको आपूर्ति हुन नसक्दा अभाव भएको छ । अहिले किसान र सहकारीका प्रतिनिधिको चापका कारण कार्यालयमा बस्नसमेत समस्या हुने गरेको छ ।’

किसानका लागि ल्याइएको अनुदानको मल कृषि सामग्री कम्पनीको शाखाबाट लिँदा भीडभाड हुने भएपछि केही वर्षअघिदेखि कम्पनीले सहकारीमार्फत दिने नीति बनाएको थियो । तर पनि मलको सहज उपल्ब्धता किसानका लागि हुन सकेको छैन । मल अभावकै कारण कम्पनीले प्रत्येक सहकारीलाई भाग लगाएर मल वितरण गर्दै आएको छ । थोरै परिमाण पाएकोमा पनि कतिपय सहकारीले कालोबजारी गर्ने गरेका छन् । उनीहरूले किसानको माग थेग्नै नसक्ने हुनाले व्यापारीलाई बुझाउने गरेको बताउँछन् । तर व्यापारीले किसानबाट चर्को मूल्य असुल्दै आएका छन् ।

कतिपय किसानले बढी मूल्य तिरेर भए पनि मल खरिद गरिरहेका छन् । मलको सहज आपूर्ति र वितरणका लागि तीनै तहका सरकारले वास्ता नगरेको किसानको गुनासो छ । किसानका लागि आउने मल सहकारीमा नपाउनु, व्यापारीले बढी मूल्यमा मल बिक्री गर्दा पनि कम्पनीका कर्मचारी मौन बस्नुमा उनीहरूको संलग्नता रहेको किसानको आरोप छ । शाखा प्रमुख थापाले आफ्नो एकल प्रयासले मात्र मलको कालोबजारी रोक्न नसकिने बताए ।