मानव–हात्ती द्वन्द्व घटाउन बिमा
काँकडभिट्टा — मध्यवर्ती क्षेत्र, जनावरका जैविक मार्ग र बाहुनडाँगीजस्ता जंगली जनावार प्रभावित क्षेत्रलाई ‘विेशष क्षेत्र’ घोषणा गरेर धनजन र बालीनालीको क्षतिपूर्तिका लागि सरकारले बिमा कार्यक्रम सञ्चालन गर्दा मानव–हात्ती द्वन्द्व न्यूनीकरण हुने सम्भावना औंल्याइएको छ ।
वर्षौंदेखि जंगली हात्ती प्रभावित झापाको पूर्वोत्तर बाहुनडाँगीमा आयोजित एक छलफलका विज्ञ तथा सरोकारवालाले त्यस्तो सम्भावना औंल्याएका हुन् । बर्दियाको ‘उज्यालो नेपाल’ नामको एक गैरसरकारी संस्थाका प्रमुख रमेश थापाले बर्दियाको अभ्यासबाट बाहुनडाँगीले धेरै सिक्न सक्ने जनाए । ‘बर्दिया र बाहुनडाँगी समस्या लगभग उस्तै हो,’ पूर्व वार्डेन थापाले अनुभव साटे,‘बाहुनडाँगीमा हात्तीले मात्रै दुःख दिइरहेको छ, बर्दियाका जनता सबै जनावारको आक्रमणवाट पिल्सिएका छन् ।’
थापाका अनुसार बर्दियाको मध्यवर्ती क्षेत्रका करिब ५ हजार घरधुरीको बिमा भइसकेको छ । यो वर्ष थप २ हजार घरको बिमा गरिने छ । २ हजार हाराहारीमा बाली बिमा पनि गरिने छ । उनले यस्तै कार्यक्रम बाहुनडाँगीमा समेत गर्न सक्दा यो सीमावर्ती गाउँले वर्षौंदेखि भोग्दै आएको हात्तीको प्रताडन कम हुने जनाए ।
‘बिमा कार्यक्रम सञ्चालन गर्ने हो भने किसान हात्तीसँग जुध्न जाँदैनन्’, थापाले थपे,‘जसले मानव–हात्तीबीचको लडाइँ कम हुन्छ ।’ बिमा कार्यक्रमले मानव–हात्ती द्वन्द्व सहअस्तित्वमा रूपान्तरण हुनेछ । बिमाले भौतिक या मानवीय क्षति र सुरक्षाको प्रत्याभूति गर्ने छ,’ उनले भने,‘हात्तीले पनि स्वतन्त्र रूपमा विचरण गर्न पाउनेछ ।’
मेचीनगर वडा नम्बर ४ का वडाध्यक्ष अर्जुनकुमार कार्कीले ‘हात्तीमा आधारित पर्यटन’ विकासका लागि वडाले काम सुरु गर्न लागेको जनाए । ‘हामी हात्तीलाई बोझका रूपमा हैन कि मोजका रूपमा लिएर आम्दानी गर्ने योजनामा छौं,’ कार्कीले थपे,‘यसले हात्तीको संरक्षणसँगै पर्यटन प्रवर्द्धनमा टेवा पुग्ने छ ।’
संविधानसभा सदस्यसमेत रहेका एमाले नेता रवीन कोइरालाले वर्षौंदेखि यो भेगका जनता हात्ती आतंकको ठूलो प्रभावमा परेको र प्रभाव न्यूनीकरण गर्न नसक्दा समस्या थप जटिल वन्दै गएको जनाए । ‘मानव–हात्तीको सहअस्तित्व कायम गर्ने गरी काम अघि बढाउनुको विकल्प छैन,’ कोइरालाले भने,‘दुवै प्राणीको अस्तित्व वचाउन वरावरी भूमिका निर्वाह गर्नु पर्ने हाम्रो कर्तव्य हो ।’
कोरी ब्राउन र लेस्लाई क्याटरउडलगायतका तीन जना अमेरिकी फिल्मेकरले बाहुनडाँगीको हात्ती समस्याबारे स्थानीयसँग छलफल पनि गरेका थिए। राष्ट्रिय प्रकृति संरक्षण कोषका कार्यक्रम प्रमुख डा. नरेश सुवेदीले मानव–हात्ती समस्याबारे बुझ्न उनीहरू आएको जानकारी दिए ।
प्रकाशित : पुस २९, २०७९ १३:०१