कोसीका पहाडमा पानीकै पिरलो

पलापुमा १४ घरधुरीका लागि दुई वटा मात्र धारा छन् । जसमध्ये एउटा गाउँको सिरानमा छ । फागुन, चैतमा त पानीको पालो हत्पत्ति आउँदैन । ‘मेरो जिन्दगी सजिलोसँग पानी पिउनै नपाई जाने भयो,’ स्थानीय ५९ वर्षीय रनबहादुर मगरले भने । ओखलढुंगाको चम्पादेवी, सुनकोसी, मानेभन्ज्याङ र चिशंखुगढी सबैभन्दा धेरै सुक्खाक्षेत्र भएका क्षेत्र हुन् । पानीकै समस्याले बसाइँसराइ हुँदा गाउँहरू रित्तिन थालेका छन् । पशुचौपायालाई समेत किनेको पानी खुवाएर पाल्नुपर्ने बाध्यता छ । मुहानको अभाव छ । भएको मुहानहरू धमाधम सुक्न थालेका छन् । स्थानीय र प्रदेश सरकारले केही स्थानमा लिफ्टिङ गरी पानी वितरण गर्ने योजना थाले पनि दीर्घकालीन समाधान होइन । दीर्घकालीन योजना र नीति बनाउने स्तरको एजेन्डा कुनै उम्मेदवारमा देखिएको छैन । दलहरू अझै सडकलगायत पूर्वाधारलाई प्राथमिकतामा राखेर भोट माग्दै छन् । प्रतिबद्धतापत्रमा भने सडक पूर्वाधार, विद्युतीकरण र पिउने पानी घरघरमा पुर्‍याउने उल्लेख गरिएको छ ।

सत्ता गठबन्धन र नेकपा एमालेलगायत उम्मेदवारले आ–आफ्ना प्रतिबद्धतापत्र जारी गरेका छन् । तर ती पूरा हुनेमा मतदाताको विश्वास छैन । ‘नेताहरूले विकासका लागि पहल गर्दै गरेनन् भन्न त मिल्दैन,’ सुनकोसीका स्थानीय शर्मिला तामाङ भन्छिन्, ‘तर धेरै चाहिँ सपना बाँड्ने मात्रै हुन् ।’ सत्ता गठबन्धनको प्रतिबद्धतापत्रमा १४ शीर्षकमा शिक्षा, स्वास्थ्य, विद्युत्, सडक, सञ्चार, कृषि तथा पशुपालन, खेलकुद र कला संस्कृति समेटिएको छ ।

एमालेले चाहिँ प्रतिबद्धतापत्रमा अघिल्लो कार्यकालमा गरेको कामको विवरणसमेत उल्लेख गरेको छ । प्रमुख एजेन्डाका रूपमा सडक स्तरोन्नतिलाई प्रस्तुत गरेको छ । प्रदेशसभा ‘१’ का उम्मेदवार अम्बिरबाबु गुरुङले गएको पाँचवर्षे कार्यकालमा आफ्नो पहलमा भएका कामको फेहरिस्त प्रस्तुत गरेका छन् । सात पृष्ठ लामो श्वेतपत्रमा कुल ८ अर्ब २३ करोड ७३ लाख ५० हजार बजेटको भौतिक पूर्वाधार निर्माण गरेको भनिएको छ । तर उक्त तथ्यांक प्रदेश सरकारबाट पाँच वर्षमा प्राप्त भएको बजेटको अंकसँग तुलना गर्दा तालमेल देखिन्न । एक आर्थिक वर्षमा चालुसहित एक अर्ब ५० करोडको हाराहारीमा प्रदेश सरकारबाट बजेट प्राप्त हुने गरेको छ । त्यसबाट पुँजीगततर्फको बजेटलाई मात्र छुट्याउने हो भने विकास बजेट पाँच अर्ब हाराहारीमा मात्र खर्च हुन आउँछ ।

‘वर्षौंदेखि पानीको समस्या खेपिरहेका छौं,’ खोटाङको तुवाचुङ नगरपालिका–१ बाहुनीडाँडाका विनोद राईले भने, ‘पानी दिनेलाई भोट दिइन्छ ।’ उक्त क्षेत्रमा वर्षौंदेखि पानीको समस्या छ । पोकन्चेपा, निङ्लाम, झापा, पुखाङ, डुम्रे, रोबिललगायत दुई सय घरधुरीले घण्टौं लगाएर कुवाको पानी ल्याउनुपरेको छ । पोकन्चेपाका स्थानीयले चिलिङ खोला, झापाकाले पधेरी खोला, निङलामकाले अँधेरी खोलाका कुवाहरू र पुखाङ, डुम्रे, रोबिनका स्थानीयले कुवापानीबाट घण्टौं लगाएर ओसार्नुपर्ने नत्र प्रतिब्यारेल तीन सय रुपैयाँमा किन्नुपरेको राईले बताए । ‘सक्नेले किनेर खान्छन्,’ राईले भने, ‘नसक्नेले रातिदेखि पर्खेर पानी ओसार्नुपर्ने बाध्यता छ ।’ उक्त क्षेत्रमा मात्र होइन, हलेसी तुवाचुङ नगरपालिका क्षेत्रभरि नै पानीको समस्या छ । यस क्षेत्रमा पानी पुर्‍याउन संघीय खानेपानी तथा ढल व्यवस्थापन आयोजनाको करिब ९६ करोड ४५ लाख ४ हजार १ सय ३८ रुपैयाँको लागतमा सञ्चालन गरिएको योजना अझै पूरा हुन सकेको छैन । खानेपानी समस्या समाधान गर्छु भनेर नेताहरूले पञ्चायतकालदेखि नै आश्वासन दिने गरे पनि पूरा नभएको स्थानीयले बताएका छन् । स्थानीय तह बनेपछि समेत नेताहरूले आश्वासन पूरा नगरेको उनीहरूको भनाइ छ । अघिल्लो स्थानीय तहको चुनावताका नगरप्रमुख इवन राईले पानी उपलब्ध गराउने आश्वासन दिएको तर पाँचवर्षे कार्यकालमा समेत पूरा नगरेको उनीहरूको गुनासो छ । यो चोटिको प्रतिनिधिसभा र प्रदेशसभाको निर्वाचनमा समेत पानी दिन्छु भन्नेहरू धेरै भएको तर आश्वासन पूरा गराउनेलाई भोट दिने योजना बनाएको स्थानीयको भनाइ छ । खोटेहाङ गाउँपालिका–९ लिच्किराम्चेमा पनि पानीको समस्या छ । वडाभरि नै पानीको समस्या झेल्नुपरेकाले समाधान गर्नेलाई भोट दिने स्थानीयको भनाइ छ । उक्त वडाको कालापानीमा संघीय सरकारको एक करोड ८० लाख रुपैयाँको लागतमा पम्पिङ प्रविधिको खानेपानी सम्पन्न गरिए पनि विद्युत् बिल तिर्न नसकेकाले समस्या आएको स्थानीय ममता राईले बताइन् । ‘यो चुनावमा पानीको समस्या समाधान गर्नेलाई भोट दिने भन्ने गाउँलेको सल्लाह भएको छ’, उनले भनिन् ।’

धनकुटाको साँगुरीगढी–५ र मोरङको केराबारी–१ को सीमावर्ती थामडाँडा गाउँमा स्थानीयले बोतलमा वर्षाको पानी जोहो गरेर राख्ने गर्छन् । यहाँका अढाई सय परिवारमा खानेपानीको चरम समस्या भएपछि यो उपाय निकालेका हुन् । पानीको समस्याग्रस्त स्थानको अधिकांश क्षेत्र मोरङमा पर्छ । घरबाट तीन घण्टा टाढा जुकेपानी मुहानबाट बोकेर पानी ल्याउनुपर्ने बाध्यता रहेको स्थानीय मोहन राई बताउँछन् । टाढाको जरुवाबाट पानी ल्याउनुभन्दा वर्षाको पानीलाई सञ्चित गरी हिउँदभरि उपभोग गर्दै आएका छन् । ‘वर्षौंदेखि काकाकुल जस्तै अवस्थामा छौं,’ राईले भने, ‘नेताले आश्वासन मात्र दिन्छन्, समाधान कहिल्यै नभएपछि यसरी नै पानीको जोहो गरिरहेका छौं ।’ यसरी राखिएका पानीले हिउँदयामको कम्तीमा आठ महिना धान्ने स्थानीय नविन राई बताउँछन् । यी खाली बोतल पनि प्रतिगोटा दुई रुपैयाँका दरले केराबारी र डाँडाबजारबाट किनेर ल्याउने गरेको स्थानीयले बताए । स्थानीय ओखरघेरो र टुनीबोट मुहानको पानी जम्मा गरेर व्यवस्थित गरिने भनिए पनि उक्त योजना पूरा भएको छैन ।

मोरङ–१ मा पर्ने यहाँ प्रतिनिधिसभा निर्वाचनमा एमालेका घनश्याम खतिवडा र सत्ता गठबन्धनबाट कांग्रेसका डिकबहादुर लिम्बू लगायत एक दर्जन बढी उम्मेदवार छन् । यस्तै, प्रदेशसभा २ मा एमालेबाट खड्बहादुर बस्नेत र एकीकृत समाजवादीका उपेन्द्र घिमिरेलगायत आधा दर्जन बढी उम्मेदवार छन् । तर, उनीहरू हालसम्म त्यहाँ घरदैलो अभियानका क्रममा नपुगेको स्थानीयले बताए । विगतमा आएर जितेकाहरू फेरि उम्मेदवार बने पनि माग पूरा गर्न नसकेको प्रमिला राई गुनासो गर्छिन् ।