प्रदेशका कारागारको दुरवस्था : खान, शौच गर्न जहिल्यै लाम
मोरङ — सानो जस्ताको छाप्रोभित्र एउटा चुल्हो । त्यसको उत्तर, दक्षिणपट्टी लहरै मिलाएर राखेको दाउराको घेराबेरा । पश्चिमपट्टि रहेको ट्युबवेलसँगै भरिएको अव्यवस्थित रछ्यान । पूर्वपट्टि ५/७ जना बस्ने खाली ठाउँ र बीचमा कुकर, भात पकाएको भाँडो, तरकारीको कराहीजस्ता भाँडो खुट्टासमेत टेक्न नसक्ने गरी असरल्ल राखिएको थियो । यी दृश्य जिल्ला कारागार झापाको पुरुष बन्दी गृहको हो ।
झापा जिल्ला कारागारस्थित पुरुष बन्दीगृहमा साँघुरो जस्ताको छाप्रोभित्र दैनिक १ हजार २ सय १७ कैदीबन्दीले जसोतसो खाना पकाएर खान बाध्य छन् । उनीहरू त्यही छाप्रोको पूर्वी छेउको सानो ठाउँमा उभिएरै दैनिक पालैपालो खानासमेत खाने गरेका हुन् । व्यवस्थित, फराकिलो भान्छा र खाने ठाउँ नभएकाले दैनिक ८/१० जना भोकै बस्नुपर्ने अवस्था रहेको कैदीबन्दीले गुनासो पोखे ।
झापा जिल्ला कारागारका चौकिदार शेरबहादुर थेबेले बन्दीगृहभित्र भान्सा कोठाको ठूलो समस्या रहेको गुनासो पोखे । ‘एकातिर सानो छाप्रोमा खाना पकाएर खानुपर्ने र अर्कोतिर दैनिक कैदीबन्दीको संख्या बढ्दै जानुले समस्या थपिँदै गएको छ,’ उनले भने, ‘कारागारभित्र ५५० जना बस्ने क्षमता रहेकोमा १ हजार २१७ जना बस्नुपर्दा समस्या नै समस्या छ ।’ उनले शौचालयमा, हातमुख धुन, खाना खानलगायत हरेक कर्म गर्न लाइन बस्नुको विकल्प नभएको गुनासो पोखे । कारागारमा सेफ्टी ट्यांकीको पनि समस्या विकराल रहेको थेबेले सुनाए ।
‘कैदीबन्दीले उचित औषधि उपचारको सेवासमेत पाउन नसक्दा पछिल्लो महिना २ जनाको मृत्यु भएको छ,’ उनले भने, ‘मेची अस्पतालले रेफर गरेपछि कैदीबन्दीले आफ्नो खर्चमा उपचार गराउन बाध्य छन् ।’
कैदीबन्दीको मुद्दाको फैसलाको समेत समयमा जानकारी नहुँदा अनाहकमा बढी समय कैद बस्नुपर्ने बाध्यता रहेको कैदीबन्दीले गुनासो पोखे । झापा कारागारमा महिला बन्दीगृहको ५० जना बस्ने क्षमता रहेकामा ३ जना आश्रित नाबालकसहित ५३ जना छन् ।
कारागार प्रमुख जेलर सावित्री बस्नेत कार्कीले भान्सा र सेफ्टी ट्यांकीको समस्या रहेको स्विकारिन् । उनले आफू भर्खरै सरुवा भएर आएकाले कारागारभित्रको समस्या समाधानका लागि आफूले पहल गरिरहेको बताइन् । यस्तै, मोरङ कारागारमा पुरुषतर्फ २५० र महिलातर्फ ५० गरी कुल ३०० जना बस्ने क्षमता रहेकोमा अहिले पुरुषतर्फ ८८९ र महिलातर्फ ३ जना आश्रित बालबालिकासहित ७३ जना बस्न बाध्य छन् ।
सनसरीको झुम्का कारागारमा पनि क्षमताभन्दा बढी कैदीबन्दी बस्न बाध्य छन् । उक्त कारागारमा १ हजार ६ सय जना बस्ने क्षमता भएकोमा अहिले १ हजार ७९९ जना बसिरहेका छन् ।
यस्तै, ओखलढुंगा कारागारमा २० जना पुरुष र ५ जना महिला गरी कुल २५ जना कैदीबन्दी बस्ने क्षमता रहेकोमा ८५ जना पुरुष र एक जना आश्रित बालकसहित ११ जना गरी कुल ९६ जना बस्न बाध्य छन् । ओखलढुंगा कारागारका जेलर सुरेन्द्रबहादुर मुखियाले पुरानो जीर्ण भौतिक संरचनाभित्र दुई तल्ले खाट बनाएर साँघुरो ठाउँमा कैदीबन्दी सुत्न बाध्य रहेको गुनासो पोखे । इलाम र सोलुखुम्बुमा कारागारमा स्वास्थ्यकर्मी नहुँदा कैदीबन्दीको स्वास्थ्यमा समस्या देखिए तत्काल अस्पताल लगेर उपचार गराउनुपर्ने समस्या रहेको जेलरहरूले बताए ।
खेटाङ, ओखलढुंगा, सोलुखुम्बु, उदयपुर, संखुवासभा, पाँचथर, ताप्लेजुङ, भोजपुरलगायतको कारागार भवन चर्केको जीर्ण भवनभित्र क्षमताभन्दा बढी कैदीबन्दी बस्न बाध्य छन् । यी कारागारहरूमा खानेपानीको समेत समस्या रहेको कारागार प्रमुखहरूले सुनाए । इलाम कारागार प्रमुख प्रदिप श्रेष्ठले कारगार भवनको पुरानो जस्ता नफेरिँदा वर्षायाममा पानी चुहिँदा कैदीबन्दीहरू भिजेर समय बिताउन बाध्य हुने गरेको बताए । प्रदेशस्थित १४ वटै जिल्लास्थित कारागारमा पुरुष २ हजार ८२१ र महिला २२८ गरी कुल ३ हजार ४९ जना बस्ने क्षमतामा हाल ५ हजार ५५८ पुरुष र १२ जना आश्रित बालबालिकासहित २६२ महिला गरी कुल ५ हजार ६२० जना बसिरहेका छन् ।
हिमाली र पहाडी क्षेत्रका कारागारको पुरानो जीर्ण संरचनाभित्र साँघुरो ठाउँमा कैदीबन्दी बस्न बाध्य रहेको जेलरहरूले गुनासो पोखे । कारागारहरूभित्र भान्सा कोठा, शौचालय, खानेपानी, स्वास्थ्यकर्मी, कर्मचारी अभाव जस्ता समस्या रहेको छ । अधिकांश कारागारभित्र थप संरचना निर्माण भएको तर सरकारले क्षमता विस्तार नगरेको पाइयो । कारागार प्रमुखहरूका अनुसार जिल्लामा एक जना न्यायाधीश बसिरहेको समयमा निर्माण भएको कारागार जस्ताको त्यस्तै छ तर मुद्दाको चाप बढेकाले जिल्लामा अहिले तीन जनाभन्दा बढी न्यायाधीशहरू बस्न थालेका छन् ।
जनसंख्या वृद्धि भएर त्यहीअनुसार आपराधिक घटनामा पनि वृद्धि भएकाले कैदीबन्दीको संख्या बढेको तर कारागारको क्षमता नबढ्दा समस्या भएको कारागार प्रमुखहरूले सुनाए । कैदीबन्दीहरूलाई स्वास्थ्योपचारका लागि अस्पतालसम्म वा अदालतसम्म लग्नका लागि कारागारहरूमा सवारी साधनको समेत अभाव रहेको जेलरहरूले बताए ।
प्रदेश १ आन्तरिक मामिला तथा कानुन मन्त्रालयका सचिव कालीप्रसाद पराजुलीले सुनसरीको झुम्का र झापा कारागार विस्तारका लागि संघीय सरकारले काम अघि बढाएको बताए । झापा कारागारका लागि १० बिघा जग्गासमेत खोजी भइसकेकाले प्रदेशस्तरको नयाँ कारागार निर्माण भएपछि क्षमताभन्दा बढी कैदीबन्दी बस्ने समस्या केही हदसम्म समाधान हुने उनले बताए ।
प्रदेश १ आन्तरिक मामिला तथा कानुनमन्त्री केदार कार्कीले कारागार कार्यालयहरूको अनुगमन गर्दा यी यस्ता समस्या पाइएको स्विकारेका छन् । ‘संघीय सरकारसँग समन्वय गरेर भौतिक संरचनाको विस्तारलगायत संरचनाको समस्या समाधानका लागि पहल थालेका छौं,’ उनले भने ।’
प्रकाशित : माघ ३, २०७८ १३:००
