१७.१२°C काठमाडौं
काठमाडौंमा वायुको गुणस्तर: १६०

मृत्यु संस्कार छोट्याउन पहल

बुवाको मृत्युपछि भोज नखुवाउँदा समाजले गरेको जरिवानासहित २ लाख ५० हजारको अक्षयकोष स्थापना गरी छात्रवृत्ति
विनु तिम्सिना

(विराटनगर) — राजनीतिज्ञ रामरिजन यादवले आफ्नी आमाको किरिया चार दिनमै सकेर मृत्यु संस्कारबारे बहस चलाएका छन् । हिन्दु परम्परा अनुसार मृत्युपछि १३ दिनसम्म किरिया बसिन्छ ।

मृत्यु संस्कार छोट्याउन पहल

केही अग्रजहरूले मृत्यु संस्कारलाई पाँच वा सात दिनमा छोट्याउन उपयुक्त हुने आवाज उठाइरहँदा यादवले भने आफ्नी आमाको किरिया ४ दिनमै सम्पन्न गरेका हुन् । उनकी आमा जगियादेवी यादवको पाठेघरका क्यान्सरका कारण गत असार ९ गते मृत्यु भएको थियो । शनिबार विराटनगरमा यादवले आमाको शोकसभाको आयोजना गर्दै मृत्यु संस्कारलाई परिमार्जन गरिनुपर्ने बहस चलाए ।


बहसमा बोल्दै पूर्वप्रधानमन्त्री बाबुराम भट्टराईले सबै धर्मका आधारमा विभिन्न संस्कार बनाइएको बताउँदै कतिपय संस्कार परिकल्पनामा आधारित मात्रै भएकाले त्यसलाई समय अनुकुल परिमार्जन गर्दै लैजानुपर्ने बताए । कतिपय प्रथा र परम्परा अन्धविश्वास र कुसंस्कारले जकडिएका पनि हुनसक्ने भन्दै उनले यसलाई समाजका अगुवाले नै परिमार्जन गर्न जरुरी रहेको बताए ।


‘हामीले मान्दै आएका कतिपय प्रथा र परम्परा अन्धविश्वास र कुसंस्कारले जकडिएका पनि हुनसक्छन्,’ उनले भने, ‘समाजले अगुवाबाटै सिक्ने र अनुसरण गर्ने भएकाले त्यसको सुरुवात अगुवा र विद्वत् वर्गले नै गर्नुपर्छ ।’ राजनीतिक विषयमा बल प्रयोग गरेजस्तो संस्कार परिवर्तनमा बल प्रयोग भने गर्न नमिल्ने भट्टराईको तर्क छ । ‘राजनीतिक विषयमा हामीले बल प्रयोग गर्नसक्छौं तर संस्कार परिवर्तनमा बल प्रयोग या जबरजस्ती गर्दा भने त्यसले अर्को दुर्घटना निम्त्याउन सक्छ,’ उनले भने, ‘त्यसैले समाजका अगुवाले आफूमा लागु गर्दै सामाजिक र सांस्कृतिक जागरण ल्याएर फेर्दै जानुपर्छ ।’


चिन्तक तथा राजनीतिकर्मी प्रदीप गिरि र दर्शनशास्त्री महादेव शाहले ठूलो राजनीतिक परिवर्तन भए पनि सामाजिक र सांस्कृतिक परिवर्तन हुन नसकेको धारणा व्यक्त गरे । गिरिले राजनीतिक क्रान्तिका माध्यमबाट बोझ बन्दै गएका यस्ता संस्कारलाई परिमार्जन गर्दै लानुपर्ने बताए ।


रामरिजन यादवका अनुसार मधेसी समुदाय त्यसमा पनि यादव जातिभित्र मृत्युपछि ठूलो भोजको आयोजना गर्नु अनिवार्य मानिन्छ । तर, यादवले आफ्ना पिताको मृत्युपछि पनि कुनै भोजको आयोजना गरेका थिएनन् । ‘२०६९ सालमा मेरो बुबा बित्नुभयो, बुबाको जीवन रहुन्जेल आफ्नो कर्तव्य सबै पूरा गरेको थिएँ, त्यसैले मृत्युपछि ठूलो भोजको आयोजन गर्न उपयुक्त ठानिन,’ उनले भने, ‘तर समाजले मलाई बहिष्कार गर्‍यो, भोज आयोजना नगरेकोमा दण्डित समेत गर्‍यो ।’


यादवले आफ्ना बुबाको भोज गर्नुको साटो २ लाख रुपैयाँको अक्षय कोष खडा गरेर विपन्न विद्यार्थीलाई छात्रवृति दिने घोषणा गरेका थिए । लगत्तै सिरहाको यादव समाजले उनलाई ५० हजार जरिवाना सहित दण्डित गरेको थियो । उनले ५० हजार जरिवानाको रकम समेत पुन: अक्षय कोषमा जम्मा गरेर आफूले विपन्न बालिकालाई छात्रवृति दिइरहेको उनले बताए ।


समाजले यादवको परिवारलाई सामाजिक बहिस्कार गरेको उनकी आमा जगियादेवीलाई मन परेन । पाठेघरको क्यान्सरले थलिएकी उनले छोरालाई ६ महिनाअघि आफ्नो मृत्युको भोज खुवाउन कसम ख्वाईन् । ‘आमाको कुरा नकार्न त सक्दिन तर मैले महिला भोजको आयोजना गर्ने प्रण गरेको छु,’ उनले भने, ‘बुबाको तिथि पारेर कात्तिक ११ गते महिला भोजको आयोजना गर्छु ।’


यादव समुदायमा मृत्यु संस्कारको भोजमा महिलाको उपस्थिति बर्जित छ । ‘हाम्रो समुदायमा १० वर्ष मुनिका बालिकालाई मात्रै उक्त भोजमा सरिक हुने अनुमति हुन्छ,’ उनले भने, ‘गाउँभरिका पुरुषलाई बोलाएर भोज ख्वाइन्छ तर महिलाहरू भने जान पाउँदैनन् ।’

प्रकाशित : असार २२, २०७६ ११:५३
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्
जनताको राय

बैंकमा लगानीयोग्य रकम थुप्रिएर साढे ६ खर्ब नाघेको छ। बैंकहरूले ब्याजदर घटाउँदासमेत कर्जा प्रवाह बढ्न नसक्नुको कारण के हो?