रोजाइमा सरकारी अस्पतालको प्रयोगशाला

छिमेकी ललिता यादवलाई जचाउनलाई मञ्जुदेवी अस्पताल आएकी थिइन् । विभिन्न थरिका आधा दर्जनभन्दा बढी परीक्षण गराउँदा १ हजार ४ सय रुपैयाँको हाराहारी मात्र शुल्क लागेको उनले बताइन् । मञ्जुको अनुसार निजी क्लिनिक, नर्सिङ होम र अस्पतालको ल्याबमा यसको ठ्याक्कै तेब्बर शुल्क लाग्थ्यो ।

‘सरकारी अस्पतालमा भिड हुनु स्वाभाविक भए पनि ल्याब रिपोर्टका लागि कुरिरहनु पर्दैन,’ उनले भनिन्, ‘बिहान रगत, दिसापिसाब र खकारको नमुना दिएपछि दिउँसो दुई बजेसम्म वा भोलि बिहान रिपोर्ट हातमा पर्छ ।’

महानगर विराटनगरबासी मात्र नभएर वरिपरिका गाउँका नागरिकको रोजाइमा यही अस्पतालकै प्रयोगशाला पर्छ । यो अस्पतालको वरिपरिकै ल्याबभन्दा आधुनिक मेसिन र दक्ष जनशक्ति भएको थाहा पाएर यही परीक्षण गराएको सुनसरीको बर्जु गाउँपालिका चिमडी बस्तीका ३५ वर्षीय सागर पालले बताए । उनी आमा ५० वर्षीया ललिता र बहिनी २२ वर्षीया सुशीलालाई जचाउन आएका थिए ।

‘छिमेकी विहारका वरिष्ठ चिकित्सकहरूले यो अस्पतालको रिपोर्टलाई विश्वसनीय मान्छन,’ उनले भने, ‘प्राइवेट ल्याबको रिपोर्ट लिएर गयो भने दोहोर्‍याएर परीक्षण गर्न लगाउँछन् ।’ पेसाले होटेल प्रबन्धक पालका अनुसार सेवा शुल्क पनि राहत दिने खालको छ । ‘बाहिरको ल्याबको तुलनामा आधीभन्दा बढी रकम जोगिन्छ, त्यो बचतले औषधि किन्न पैसा पुग्छ,’ पालले भने, ‘यहाँको सबै ठूला अस्पतालको ल्याब हेरेको छु, यो प्रयोगशालाको जस्तो उपकरण र प्रशिक्षित प्राविधिक निजीमा पनि छैन ।’

१ सय २९ वर्ष पुरानो यस अस्पतालको यो प्रयोगशालाको यो पाँच वर्षको अवधिमा काँचुली फेरिएको हो । थपिएको आधुनिक यन्त्रसँगै सेवा विस्तार, दक्ष जनशक्ति, स्तरीय र विश्वसनीय रिपोर्टका कारणले यो सम्भव भएको उक्त प्रयोगशालाका प्रमुख जयवेन्द्र यादवले बताए । ‘पहिला दुई/चार कोठामा काम गर्थ्यौं, अहिले अस्पतालको मेडिकल वार्डको माथिल्लो तल्लामा प्रयोगशाला विभाग नै छ,’ उनले भने, ‘सरकार, अस्पताल विकास समिति र नागरिक समाजको सकारात्मक सोच एवं सहयोगले यहाँसम्म आइपुग्यौं ।’

चिकित्सकलाई तुरुन्तै देखाउनु पर्ने खाले रोगको रिपोर्ट भएमा तत्कालै उपलब्ध गराइरहेको उनले जनाए । नसा नभेटिने र रगत नतानिने बिरामीको रगत नमुना संकलनका लागि सबैभन्दा अनुभवी जनशक्ति यो प्रयोगशालामा रहेको यादवले बताए ।

तीमध्ये अढाइ दसकदेखि कार्यरत ५३ वर्षीय डिल्लीराम सापकोटालाई अस्पतालले रगत तान्ने विज्ञ मानेको छ । उनले दैनिक औषत ६० सेवाग्राहीको नसाबाट रगत तान्छन् । ‘नसा भेटाउन र रगत तान्न कठिन हुने बालबालिका, वृद्ध तथा बढी तौलका सेवाग्राहीबाट म नमुना संकलन गर्छु,’ उनले भने, ‘लामो समयदेखि यही मात्र काम गरेको हुनाले अनुभवकै आधारमा छामेर नसा भेटाउँछु, बिरामी हेरेरै कसरी तान्दा रगत आउँछ भन्ने थाहा पाउँछु, अहिलेसम्म सेवाग्राहीलाई पीडा हुनेखाले कुनै त्रुटि भएको छैन ।’

सापकोटाले पनि नसकेमा आफू र उपल्ला अधिकारीले स्वयं रगतको नमुना संकलन गर्ने प्रयोगशालाका वरिष्ठ निरीक्षक ललित चौधरीले बताए । ‘यहाँ आएपछि सकिएन भनेर सेवाग्राहीलाई फर्काउँदैनौं,’ उनले भने, ‘यो प्रयोगशालामा कार्यरतले रगत तान्न सकेन भने प्रदेश १ मा कतैकाले पनि सक्दैनन् ।’

विश्व स्वास्थ्य संगठन, डब्लुएचओको रोग प्रतिरोधक औषधीको घटदो असर सम्बन्धी कार्यक्रम (डब्लुएचओ–एएमआर एक्टिभिटी) मा समेत कोसी अञ्चलको प्रयोगशाला आबद्ध छ । आधारभूतदेखि क्यान्सर रोग ठम्याउने परीक्षण समेत हुने गरेको प्रयोगशाला प्रमुख यादवले बताए । ‘पूर्ण कल्चर, हार्मोन, सीडी ४, एचबीए१सी एवं क्यान्सर मार्करलगायतका रगत परीक्षण यहाँ हुन्छ,’ उनले भने ।

यादवको अनुसार यहाँको प्रयोगशालामा दिनहुँ औषत २ सय ५० देखि ३ सय सेवाग्राही आउँछन् । अस्पतालमा दैनिक आउने सेवाग्राहीको यो झन्डै २५ प्रतिशत हो । यहाँ हरेक दिन औषत एक हजार सेवाग्राही आउँछन् । आवश्यकता अनुरुप सरकारले बजेट, आधुनिक उपकरण र दक्ष एवं उत्कृष्ट जनशक्ति उपलब्ध गराएकाले प्रयोगशालामा २४ सै घण्टा सेवा दिन सकेको उक्त अस्पतालका मेडिकल सुपरिन्टेन्डेन्ट (मेसु) डा. रोशन पोखरेलले बताए ।

‘कुनै बेला दुई/चार वटा कोठामा सञ्चालित यहाँको ल्याबमा ९ वटा युनिट छ,’ उनले भने, ‘रोग अनुरुप छुट्टयाइएका ती युनिटको नेतृत्व विज्ञ जनशक्तिले गरिरहेका छन् ।’ प्रयोगशालाका निरीक्षक शेखर मिश्रका अनुसार यहाँ पाँच वर्ष अगाडि दुई वटा मात्र परीक्षण यन्त्र थियो, अहिले १७ वटा अत्याधुनिक स्वचालित यन्त्र छन ।

‘स्वास्थ्य मन्त्रालयले विश्वकै उत्कृष्ट उपकरण उपलब्ध गराएको हुनाले कम जनशक्तिमा पनि प्रभावकारी सेवा दिन सकेका हौं,’ उनले भने । उक्त प्रयोगशालामा पाँच वर्ष अगाडि १६ प्राविधिक कर्मचारी र ८ सहयोगी थिए भने अहिले २० प्राविधिक र ९ सहयोगी छन् ।