कान्तिपुर वेबसाईट
AdvertisementAdvertisement
२३.१२°C काठमाडौं
काठमाडौंमा वायुको गुणस्तर: १९३

समाज सुन्दर अरूलाई सुन्दा हुन्छ

दीपावली शर्मा

अपांगता भएका व्यक्तिहरूको अर्थपूर्ण सहभागिताबारे कमै बहस हुने गर्छ । समावेशी क्रियाकलाप तथा समाहित कार्यक्रमको बढिरहे पनि समावेशीको नाममा सबै प्रकारका अपांगता भएका व्यक्तिहरूको अनुहार मात्र देखाए पुग्छ भन्ने जुन मानसिकता देखिन थालेको छ, त्यसले उनीहरूलाई झन्झन् सकसमा पारेको छ । 

समाज सुन्दर अरूलाई सुन्दा हुन्छ

भौतिक संरचनाहरू अपांगतामैत्री नहुँदाको पीडा त प्रत्येक पाइलामा झेल्ने गरिएको छ, तर सञ्चारका लागि दोभासेको आवश्यकता पर्छ भनेर बहिराहरू मात्र कराउनुपर्ने अवस्था किन छ ? के तपाईं सुन्ने–बोल्नेहरूलाई आफूले भाषा नबुझ्ने ठाउँका मान्छेसँग गफ गर्न दोभासे चाहिँदैन ? बहिराहरूसँग नबोली उनीहरूका लागि अनुकूल काम गर्ने सोचिएको हो ?

अपवादबाहेक संघसंस्थाहरूले दोभासेको कामको सम्मान गरेर उचित पारिश्रमिक दिनै चाहँदैनन् । सांकेतिक भाषाको सञ्चार उनीहरूको पेसा हो र दोभासेबिना बहिराहरूको सहभागिता शून्य हुन्छ भनेर कसैले मनन गर्दैनन् । कार्यक्रमको बजेट बनाउने बेला यातायात, खाजा, खाना आदिलाई महत्त्वपूर्ण ठानिन्छ, तर दोभासेका लागि भनेर रकम राखिन्न । निकै परिश्रम, लगन र भावनात्मक लगानीबाट मात्र बहिराहरूको दोभासे बन्न सकिन्छ । यो सीप कसैका लागि संसारसँग अन्तरक्रिया गर्ने माध्यम बनिरहेको हुन्छ । त्यसको सम्मान खोइ ?

हालै एक स्थानीय सरकारले आफ्नो बृहत् कार्यक्रममा नवलपरासी बहिरा संघलाई ‘दोभासे लिएर आउनू’ भनेर निमन्त्रणा गर्‍यो । सगर्व निमन्त्रणा स्विकारेर सहभागिता पनि जनाइयो तर दोभासेको पारिश्रमिक दिइएन । त्यसै गरी अर्को एक अपांगता भएका व्यक्तिहरूकै संस्थाले अपांगता भएका व्यक्तिहरूका लागि रोजगार विषयमा अन्तरक्रिया गर्‍यो । ‘दोभासेको सुविधा छ, लिएर आउनू’ भनेर बहिराहरूलाई निमन्त्रणा गर्‍यो । त्यसमा पनि अर्थपूर्ण सहभागिता जनाइयो तर सो संस्थाले दोभासेको सुविधा दिन कन्जुस्याइँ गर्‍यो, पारिश्रमिक लिन किचकिच गर्नुपर्‍यो । यस्ता घटनाले प्राविधिक व्यवस्थापनको कमजोरी त देखाउँछ नै, त्योभन्दा ठूलो कुरा जिम्मेवार निकायको असली नियतमाथि प्रश्न उठाएको छ ।

जिल्ला प्रहरी कार्यालय, जिल्ला अदालतले पनि पटक–पटक दोभासे बोलाएका छन् । हामी मानवताका नाताले, लिखित वा मौखिक दोभासे बन्न पुगेका छौं । त्यसबापत दोभासेको पारिश्रमिकको त के कुरा, एक कप चिया अनि यातायात खर्च पनि दिइँदैन । अपांगतामैत्री भनिने राज्यको व्यवहार कतिपय सरकारी निकाय र अधिकारीका गतिविधिमा प्रस्ट देखिन्छन् ।

म छोरीको विद्यालयमा हुने अभिभावक छलफल, भेला तथा कार्यक्रमहरूमा प्रायः उपस्थिति जनाउँदिनँ । मलाई सधैं दोभासेकै अभाव खड्किन्छ । यो पीडा मजस्तै बहिरा अभिभावकलाई मात्र थाहा छ । तपाईंहरूले समाजका अनेकन् सक्रिय समिति, समूहदेखि सरकारी/गैरसरकारी संस्था, उद्योगलगायतमा वा उनीहरूले सञ्चालन गर्ने गरेका कार्यक्रमहरूमा बहिराहरूको उपस्थिति देख्नुभएको छ ? बहिराहरू नसकेर, नसुन्ने भएर, नबोल्ने भएर उपस्थिति शून्य भएको हो ? होइन । त्यो तपाईंहरूले नै बहिराहरूलाई उपस्थित हुन नसक्ने बनाएर हो ।

आफूलाई शिक्षित, समाजसेवी, अपांगता/मानव अधिकारकर्मी भन्न रुचाउनुहुन्छ भने पहिले तपाईंहरूले संयुक्त राष्ट्र संघको अपांगता भएका व्यक्तिहरूको अधिकार सम्बन्धी महासन्धि एवं स्वैच्छिक प्रोटोकल–२००६ को हरेक धारा पढ्नुपर्छ । हरेक नागरिक समान हुन् तथा राज्य र मानव अधिकारको विश्वव्यापी मान्यता मान्छु भन्ने सबैका लागि आधारभूत एवं अनिवार्य सर्त हो- दोभासे । तर अझै सांकेतिक भाषा ‘भाषा’ हुन सकिरहेको छैन ।

अन्य देशका, अंग्रेजी वा फ्रान्सेली भाषा सिक्नका लागि तपाईंहरू जति पनि खर्च गर्न तयार हुनुहुन्छ, तर यद्यपि निःशुल्क सञ्चालन गरिएको सांकेतिक भाषा सिक्न तपाईंको मनले मान्दै मान्दैन । आफ्नै घरमा बहिरोपन भएका सदस्य हुँदाहुँदै यस्तो भावना नआएका कैयौंलाई देखेकी छु मैले । फलस्वरूप बहिराहरू आफ्नो परिवारका सदस्यहरूसँग सञ्चारको न्यानो वातावरण नपाएपछि परिवारबाट अलग हुन रुचाउँछन् । कतिपय बहिरा कतै जान नसकेर मानसिक समस्याको जालोमा जकडिएर हुन्छन् । कतिपयले भने जीवन नै अकालमा सिध्याइरहेका छन् । मनोवैज्ञानिक रूपमा यो उनीहरूलाई बाह्य संसारले दिएको सजाय हो, जुन विवशताका रूपमा बुझिरहेका हुन्छन् ।

हामीसँग सुन्न सक्ने एउटा इन्द्रिय छैन तर दिमाग र ऊर्जा त गुमेको होइन । सांकेतिक भाषा दृश्य भाषा पनि हो । सुनेको भन्दा देखेको बढी विश्वासिलो र चाँडै बुझिने हुन्छ भन्ने सबैलाई थाहै छ । बहिराहरूका सुन्ने छोराछोरी अरूका भन्दा बढी तेजिलो हुनुको कारण पनि यही हो ।

कुनै सार्वजनिक स्थान (जस्तै: यातायात, बजार तथा पसल) मा सुन्ने व्यक्तिहरूसँग लेखेर सञ्चार गर्न खोज्दा सुन्नेहरूले ‘यो त बोल्दैन/बोल्दिन रैछ, कसरी बुझाउने खै’ भनेर रिसाउने, दिक्क मान्ने, हाँसोमा उडाउने, झर्किने गरेको थुप्रै पटक देखेभोगेका छौं हामीले । ‘सांकेतिक भाषा मलाई पनि सिक्न मन लाग्यो, कहाँ, कसरी सिक्न सकिन्छ ?’ भनेर प्रश्न गर्नेहरू नगण्य मात्रामा छन् । बहिराहरूका लागि सांकेतिक भाषा श्वासप्रश्वासजत्तिकै महत्त्वपूर्ण छ । समाज सुन्दर अरूका बारे सोच्दा हुन्छ, अरूलाई सुन्दा हुन्छ ।

शर्मा राष्ट्रिय अपांग महासंघ नेपालकी पूर्वउपाध्यक्ष र नवलपरासी बहिरा संघकी संस्थापक हुन् ।

प्रकाशित : चैत्र ७, २०७९ ०७:२१
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्
जनताको राय

पूर्वउपराष्ट्रपतिका छोरा तथा अखिल क्रान्तिकारीका महासचिव दिपेश पुनपछि सत्तारूढ माओवादीका उपाध्यक्ष तथा पूर्वसभामुख कृष्णबहादुर महरा सुन तस्करी अनुसन्धानमा पक्राउ परेका छन् । के सरकारले भ्रष्टाचारविरुद्ध शून्य सहनशीलता अपनाएकै हो त ?