आर्थिक, सामाजिक र राजनीतिक रूपमा सधैं अन्योलमा बस्न बाध्य नेपालीलाई बेलाबेलामा खुसी बनाउने एउटै उपक्रम हो खेलकुद । त्यसमा पनि ‘आईसीसी मेन्स क्रिकेट वर्ल्डकप लिग–टु’ मा ऐतिहासिक सफलता प्राप्त गरेको नेपाली टोलीले देशलाई असाधारण खुसी दिलाएको छ ।
कुल सात टिम सम्मिलित प्रतियोगितामा तेस्रो स्थान हासिल गरेको नेपाल एकदिवसीय विश्वकपको छनोट चरणमा सिधा प्रवेश गर्न सफल भएको छ । यसका लागि नेपालले पछिल्ला १२ खेलमध्ये ११ मा जित निकालेको छ, यो उपलब्धि उत्कृष्ट र अद्वितीय हो । प्रतियोगिताकै अन्तिम खेलमा यूएईमाथि ‘डकवर्थ लुइस’ नियमअनुसार ९ रनको जित निकालेर नेपालले असाधारण यात्रा निश्चित गरेको छ ।
नेपालमा क्रिकेट प्रवेश गरेको सय वर्षभन्दा बढी भइसकेको मानिन्छ । क्रिकेट सुरु हुँदा देशमा राणा शासन थियो, राज्यको संस्थागत प्रोत्साहनको अभावमा यो खेल लामो समय घरेलु प्रतिस्पर्धामै सीमित रह्यो । खेलप्रेमीको जागरण बढ्दै जाँदा नेपाली क्रिकेट विस्तारित भयो र स्वदेशी टोलीले अन्तर्राष्ट्रिय क्रिकेटमा खेल्न थालेको २५ वर्षभन्दा बढी भइसकेको छ । यसबीचमा नेपालले एसोसिएट देशबीचका केही प्रतियोगिता पनि जितेको छ । तर सर्वाधिक ठूलो उपलब्धि भनेको सन् २०१४ को टी–२० विश्वकपमा छनोट हुनु हो ।
हरेक खेलसँग सीप, लगन र समर्पण जोडिन्छ । नेपाली क्रिकेटको थप विशेषता के हो भने यसले दर्शकको अगाध माया पाएको छ । माथिल्लोस्तरको क्रिकेट हुँदा कहिल्यै पनि दर्शकको कमी हुँदैन र खेलाडीलाई प्रोत्साहित गर्न प्रशंसकले किञ्चित पनि कन्जुस्याइँ गर्दैनन् । यूएईविरुद्धको पछिल्लो खेलमा पनि दर्शकले रंगशाला भरिभराउ पारिदिए । दर्शकको यति उल्लेखनीय उपस्थिति टेस्ट मान्यताप्राप्त धेरै देशमा पाइँदैन । आफ्ना प्रशंसकलाई खेलाडीले पनि निराश बनाएनन्, एक दिनको खेलभित्र उतारचढाव बेहोरेर पनि नेपाली टोलीले आफूलाई छनोट चरणमा पुर्याएरै छाडेको छ ।
नेपाली प्रशंसकको स्नेहको भण्डारलाई अन्तर्राष्ट्रिय क्रिकेट काउन्सिल (आईसीसी) ले पनि प्रशंसा गर्दै आएको छ । विडम्बना के छ भने दर्शकको अथाह अभिलासा र खेलाडीको अथक लगनलाई नेपाली क्रिकेटको सर्वोच्च संस्था नेपाल क्रिकेट संघ (क्यान) र देशको शासकीय नेतृत्वले सार्थक सम्बोधन गर्न सकेका छैनन् । खासमा, खेलकुदको पेसागत विकास उनीहरूको मूल ध्येय बन्न सकेको छैन । नेपाली क्रिकेटको व्यवस्थापनभित्र सीमाहीन अव्यावसायिक प्रतिस्पर्धा हुने गरेको छ, त्यसमाथि राजनीतिक हस्तक्षेप उस्तै छ । बेथितिकै कारण अन्तर्राष्ट्रिय क्रिकेट काउन्सिल (आईसीसी) ले नेपाली क्रिकेटलाई निलम्बनमा समेत राखेको थियो । व्यवस्थापकहरूको अमर्यादित ‘खेल’ को मूल्य चुकाउँदा पनि नेपाली खेलकुदले प्राप्त गरेको उपलब्धिका लागि खेलाडीहरू सम्मानका हकदार छन् ।
खेलाडीले थोपा थोपा पसिना बगाएर बनाएको प्रतिष्ठा धुलिसात बनाउन क्यानका पदाधिकारी अग्रसर हुन्छन्, दुई महिनाअघि ‘टी–२० लिग’ का नाममा गरिएको तमासा यही शृंखलाको एउटा कडी थियो । सन्दिग्ध कम्पनीलाई रणनीतिक साझेदारका रूपमा भित्र्याइयो, व्यवसायी को हो भन्ने खुलासा नगरी टिम खडा गरियो, खेलाडीलाई पारिश्रमिक नदिई प्रतियोगिता सुरु भयो, मिलेमतो गराइएर नतिजा प्रभावित गरियो । केही पुराना र केही उदीयमान खेलाडीलाई समेत यसको हिस्सेदार बनेको पर्दाफाससमेत भयो । यसरी मैदानमा खेल्न गएका खेलाडी प्रहरी हिरासतसम्म पुगे जसबारे छानबिन चलिरहेको छ । बेथितिको यो शृंखलामा केही ‘योजनाकार’ को अभीष्ट पूरा भयो होला, तर नेपाली खेलकुदलाई एउटा अमीट दाग लागेको छ ।
नेपाली क्रिकेटका व्यवस्थापकहरूको अव्यावसायिक प्रवृत्तिका कारण घरेलु क्रिकेट आफैंमा कमजोर छ । अरू साना देशले पनि ठूल्ठूला प्रतियोगिता कसरी आयोजना गर्छन् र त्यसबाट खेल, खेलाडी र समग्र देशको समृद्धिमा कस्तो सहयोग पुगेको छ भन्ने अध्ययन अहिलेसम्म भएको छैन । स्थानीयस्तरमा संस्थागत प्रतियोगिता गराउने र प्रतिभा छनोट गर्ने इच्छाशक्ति नेतृत्वमा देखिएको छैन । जति पनि खेलाडीको पहिचान र विकास भइरहेको छ, त्यो संयोगकै कारणले सम्भव भएको छ । यसरी छानिएका खेलाडीले पनि खेलेर नै सहज रूपमा जिउने स्थिति बनेको छैन । अझै पनि क्रिकेटजस्ता खेलमा सम्पूर्ण भविष्य खोज्नु जोखिमपूर्ण मान्नुपर्ने अवस्था छ ।
प्रतिकूलताका बीच पनि नेपाली क्रिकेटको सम्भावना अथाह छ । त्यसको आधारभूत सर्त हो, राज्यको अभिभावकत्व र लगानी । चरणबद्ध रूपमा प्रतियोगिता गर्न योजना, कार्यक्रम र पूर्वाधार विकास अपरिहार्य छ । क्रिकेट र अन्य खेलका घरेलु प्रतियोगिताको एकीकृत क्यालेन्डर बन्नुपर्छ जसले नयाँ प्रतिभाले पनि आफ्नो पढाइसहितका प्राथमिकतालाई समय निर्धारण गर्न सकुन् । त्यस्तै पेसेवर खेलाडीका लागि आर्थिक सुरक्षा र उच्चस्तरीय ‘कोचिङ’ अर्को अनिवार्य सर्त हो । नेपाली खेलाडी अन्य देशमा जाँदा भव्यतम् पूर्वाधारमा खेल्न पाउने र प्रतिद्वन्द्वीलाई स्वदेशमा स्वागत गर्दा कमजोर पूर्वाधार देखाउनुपर्ने मनोवैज्ञानिक दबाबमा छन् । दुनियाँलाई देखाउन मात्र होइन, खेलको स्तर विकासका लागि पनि प्रविधि र पूर्वाधारको उच्चतम् व्यवस्था गरिनुपर्छ । नेपालजस्तो पर्वतीय देशले मौलिक छविसहितका पूर्वाधार बनाएर पर्यटक आमन्त्रण गर्न सक्छ । खेलमा भएको लगानी प्रतिष्ठा मात्र होइन, देशको विश्वसनीयता र समृद्धिको सूत्रधार पनि हो । यी सबै नीति, योजना र कार्यक्रमका लागि फेरि पनि चाहिने इच्छाशक्ति नै हो । हाम्रो क्रिकेट नेतृत्वले आफ्ना अनेक सीमितताको बोझ बोकेर होइन, खेलाडीले प्रदर्शन गरेको लगनलाई ऊर्जा मानेर अघि बढ्यो भने मात्र यो सम्भव छ । किनकि सारा अन्योलबीच पनि नेपाली क्रिकेटले चाँदीको घेरा देखाएको छ, त्यसलाई बादलमा हराउन नदेऊ ।
प्रकाशित : चैत्र ३, २०७९ ०६:५६
