१७.१२°C काठमाडौं
काठमाडौंमा वायुको गुणस्तर: १५७

तयारी खाजाको बेफाइदा

सहरी क्षेत्रका कतिपय अभिभावक समयाभाव त कहिले छोराछोरीले घरको खाजा खाँदैनन् भनेर तयारी खाजा नै पठाइदिने गर्छन् । तर, यसले पार्ने दीर्घकालीन असरबारे भने त्यति चिन्ता गर्दैनन् ।
मधु राई

मैले पढाउने विद्यालयको यूकेजीका आयुश मुखिया पेट दुख्ने गरेकाले नियमित विद्यालय आउँदैन थिए । पछि पेटको शल्यक्रिया नै गर्नुपर्‍यो । अहिले आयुशलाई तयारी खाजा नखान चिकित्सकहरूले सुझाएका छन् । घरको भन्दा बाहिरको खाजा उनको मात्र होइन प्रायः बालबालिकाको पहिलो रोजाइ हुने गर्छ । उनीहरू तयारी खाजा भनेपछि हुरुक्कै हुन्छन् ।

तयारी खाजाको बेफाइदा

यसो हुनुमा अभिभावकको भूमिका पनि उत्तिकै छ । तिनले कतै जाँदा बालबालिकाका लागि कोसेलीका रूपमा तयारी खाजा लगिदिने गर्छन् । कतिपय अभिभावक छोराछोरीले घरको खाजा खाँदैनन् भनेर तयारी खाजा पठाउने गर्छन् । त्यसो त अधिकांश अभिभावकले घरेलु खाजाभन्दा तयारी खाजा नै बढी खुवाउने गर्छन् । ससाना विद्यार्थीहरूको बानी पनि यसैमा परेको छ । त्यसैले पनि तयारी खाजाको माग दिनप्रतिदिन बढ्दै छ ।

मैले पढाउने विद्यालयमा भने स्थापनाकालदेखि दिवा खाजामा साप्ताहिक मेनु बनाएर हलुवा, आलुदम, खीर, चना केराउको छोला तथा आटा र कोदोको मम खुवाउने गरिएको छ । अधिकांश बालबालिकाले पनि यस्तो खाजा मन पराउने गरेका छन् । तयारी खाजा ल्याउने विद्यार्थीले विद्यालयमा पाक्ने यस्ता नौलो परिकार कहिलेकाहीँ खाने गरेका छन् । कतिपय अभिभावकले कोदो वा फापरको रोटी, उसिनेको इस्कुस, अण्डा, सुक्खा रोटी, भुटेको भात लगायत खाजा पठाउने गरेका छन् । म पनि प्रायः विद्यालयकै खाजा खान्छु । विद्यार्थीलाई तयारी खाजा ल्याउन बन्देज गरे पनि बालविकास र शिशु कक्षाका अधिकांश विद्यार्थीका अभिभावकले यो कुरा मानेका छैनन् । सहरी क्षेत्रका कतिपय अभिभावक समयाभाव त कहिले छोराछोरीले घरको खाजा खाँदैनन् भनेर तयारी खाजा नै पठाइदिने गर्छन् । तर, यसले पार्ने दीर्घकालीन असरबारे भने त्यति चिन्ता गर्दैनन् । तयारी खाजाले स्वास्थ्यमा पार्ने असरबारे अभिभावक अनभिज्ञ भएकाले यसलाई पूर्ण रूपमा बन्देज गर्न सकिएको छैन । अर्को आक्रामक विज्ञापनले पनि यसको बजार फस्टाइरहेको छ ।

स्वास्थ्यविज्ञहरूले बालबालिकालाई घरेलु खाजा नै खुवाउनुपर्छ भनेर सल्लाह दिइरहेको वर्षौं भयो । त्यस्तै ‘स्वस्थ खाजा स्वस्थ दिमाग’ भन्दै आएको पनि निकै भयो । तर, अभिभावकको अल्छीपन तथा तयारी खाजाले पार्न सक्ने असरबारे अनभिज्ञ हुँदा छोराछोरीले खाने दिवा खाजाप्रति उदासीन देखिन्छन् । परम्परागत र ताजा खाजाले छोराछोरीलाई स्वस्थ र फुर्तिलो बनाउँछ भन्ने पक्षलाई त्यति महत्त्व नदिने अधिकांश अभिभावकले ‘दिउँसो जे खाए पनि हुन्छ भोक मेटाउनु त हो नि !’ भन्ने गरेको भेटिन्छ ।

छोराछोरीको स्वास्थ्यप्रति उदासीन अभिभावकहरूकै कारण स्वास्थ्यविज्ञहरूको सल्लाह–सुझाव ‘बालुवामा पानी खनाएसरह’ हुने गरेको छ । कतिपय साना विद्यार्थीहरू बिहान अबेरसम्म सुत्छन् र उठ्नेबित्तिकै विद्यालय जानुपर्ने हुँदा उनीहरूले घरको खाना राम्ररी खान पाइका हुन्नन् । दिउँसो भोकाएका हुन्छन् । यस्तो बेला परम्परागत र ताजा खाजाले मनमस्तिष्कलाई ऊर्जावान् मात्र बनाउँदैन विद्यार्थीहरूले मन लगाएर पढ्ने पनि गर्छन् । यो वास्तविकतालाई धेरै अभिभावकले नजरअन्दाज गरेको पाइन्छ ।

दिउँसोको खाजाको महत्त्व बुझेरै हुनुपर्छ, छिमेकी मुलुक भारतका कतिपय राज्यमा पाँच दशकअघिदेखि नै विद्यालयहरूमा दिवा खाजा कार्यक्रम सुरु गरिएको थियो । तीनताक प्राथमिक तहमा पढ्ने मजस्ता धेरैले दिवा खाजा मात्रै हैन घर जाने बेला लिटो पनि खान्थ्यौं । पढाइभन्दा पनि दिउँसो रोटी अण्डा र बेलुकी लिटो खान नियमित विद्यालय जाने गर्थे । विद्यार्थीहरूले घरबाटै ससाना बटुका र कप ल्याउने चलन थियो । प्रधानमन्त्री इन्दिरा गान्धीको पालामा प्राथमिक तहका विद्यार्थीका लागि सुरु गरिएको दिवा खाजा अहिले माध्यमिक तहसम्मकाले पाउँछन् ।

भारत सरकारले गाउँटोलका आँगनबाडी अर्थात् बाल विकास केन्द्रहरूमा समेत दिवा खाजा कार्यक्रम सुरु गरेको धेरै वर्ष भयो । यसका लागि सहजकर्तासहित एक जना खाजा पकाउने सहयोगी उपलब्ध गराउँदा आँगनबाडीप्रति आकर्षण बढ्दै गएको देखिन्छ । हाम्रोमा पनि कछुवा गतिमै भए पनि दिवा खाजाको कार्यक्रम सामुदायिक विद्यालयहरूमा सुरु भएको छ ।

मोरङ जिल्ला अन्तर्गत विराटनगर महानगरका कतिपय सामुदायिक विद्यालयमा दिवा खाजा कार्यक्रम सञ्चालनमा छ । त्यहाँस्थित जनपथ माविमा शिशु कक्षादेखि ६ सम्मका झन्डै ४ सय ८० विद्यार्थीले दिवा खाजा खाने गरेका छन् । यसका लागि संघीय सरकारले प्रतिविद्यार्थी १५ रुपैयाँका दरले बजेट दिने गरेको छ । यति पैसामा दिवा खाजा खुवाउन हम्मेहम्मे पर्छ । विद्यालयहरू आफैंले दैनिक ज्यालादारीमा सहयोगी व्यवस्थापन गरिरहेका छन् । स्थानीय उत्पादन र परम्परागत परिकार खुवाउन सके १५ रुपैयाँले पनि विद्यार्थीलाई दिवा खाजा खुवाउन सकिने कतिपय शिक्षक बताउँछन् । विगत केही वर्षदेखि विभिन्न सामुदायिक विद्यालयका शिक्षक तथा अभिभावकहरूलाई दिवा खाजाका परिकारबारे अभिमुखीकरणका कार्यक्रम पनि समुदायस्तरमा भइरहेको छ ।

सरकारको दिवा खाजा नीतिले सामुदायिक विद्यालयमा विद्यार्थी संख्या बढ्दै गएको देखिन्छ । हुँदाखाने अभिभावकलाई विद्यालयको दिवा खाजा कार्यक्रमले केही राहत दिलाएको छ । अर्कातिर यसको परिकारबारे चर्चा सुनिँदैन । यसमा पनि सम्बिन्धत विद्यालयले उत्तिकै ध्यान दिनुपर्छ । दिवा खाजाले विद्यार्थीहरूको सिकाइमा पनि सकारात्मक प्रभाव पार्छ । यसलाई कसरी गुणस्तरीय बनाउने भन्नेबारे छलफल आवश्यक छ । शिक्षकहरूले केही रकम थपेर विद्यालयमै खाने गरे दिवा खाजाको महत्त्व बढ्नेछ ।

सामुदायिक विद्यालयहरूले स्थानीय तथा परम्परागत अन्नबाट तयार गरिने खाजा विद्यार्थीहरूलाई दिने हो भने स्थानीय उत्पादन र सीपको प्रवर्द्धन हुनेछ । दिवा खाजाका परिकारबारे विद्यालयले अभिमुखीकरण कार्यक्रम गर्न सके समुदायमा पनि यसको महत्त्व स्थापित गर्न सकिन्थ्यो । यसका लागि विद्यालय व्यवस्थापन समिति लगायत प्रधानाध्यापकहरूले पनि चासो दिनु जरुरी छ । कतिपय विद्यालयमा दिवा खाजा खाएपछि विद्यार्थी नआउने समस्या कम भएको छ । यसको फाइदाका बारे सरोकारवालाहरू बुझाउन सक्नुपर्छ र थप प्रभावकारी कसरी बनाउने भन्नेबारे संघीय सरकारको ध्यान जानुपर्छ ।

प्रकाशित : माघ १२, २०७९ ०८:०१
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्
जनताको राय

बैंकमा लगानीयोग्य रकम थुप्रिएर साढे ६ खर्ब नाघेको छ। बैंकहरूले ब्याजदर घटाउँदासमेत कर्जा प्रवाह बढ्न नसक्नुको कारण के हो?