चारैतिर सी चिनफिङ मात्रै- विचार - कान्तिपुर समाचार
कान्तिपुर वेबसाईट
AdvertisementAdvertisement

चारैतिर सी चिनफिङ मात्रै

चिनियाँहरूलाई खोंगीभित्र राख्ता नै राष्ट्रिय एकता रहन्छ भन्नेमा पनि सी चिनफिङ सायद विश्वास गर्छन् । र नै, चीनमा ‘यो गर, त्यो गर, सब गर, तर राजनीति नगर’ भन्दै सरकारले सबै सुविधा हरेक चिनियाँका घरमै पुर्‍याइदिने गरेको छ । यो सायद प्रजातान्त्रिक राष्ट्रहरूमा हुनै सक्तैन ।
महेन्द्र पी‍. लामा

चीनमा फेरि अचम्मै भयो । विश्व नै चकित भयो । दस वर्षदेखिका राष्ट्रपति सी चिनफिङ अब लगभग जीवनभरिकै लागि राष्ट्रपति रहने भए । चीन सन् १९४९ मा गणतान्त्रिक राष्ट्र भएपछि केवल माओ त्सेतुङले यस्तो स्थान ओगटेका थिए । दस दिनअघि बेइजिङको तियानमेन स्क्वायरमा अवस्थित ग्रेट हलमा आयोजित कम्युनिस्ट पार्टीको २० औं कंग्रेसमा उपस्थित चीनका विभिन्न क्षेत्रका २ हजार ३ सय प्रतिनिधिले २ सय जना केन्द्रीय समिति सदस्य चुने । यिनीहरूले फेरि २५ जना पोलिटब्युरो सदस्य चुने । यी २५ जनाले अन्त्यमा गएर सातसदस्यीय सर्वोच्च पोलिटब्युरोको स्ट्यान्डिङ कमिटी चुने जहाँ प्रथम नेता फेरि सी चिनफिङ नै हुने भए, सी चिनफिङले फेरि चीनको सबैभन्दा माथिका तीन महत्त्वपूर्ण स्थान ओगट्ने भए ।

गत दस वर्षमा झैं, सी चिनफिङ कम्युनिस्ट पार्टीका मुख्य सचिव, चीनका राष्ट्रपति अनि चीनको सेन्ट्रल मिलिटरी कमिसनका अध्यक्ष हुने भए । अर्थात्, पार्टी, राष्ट्र र मिलिटरी सबैका अगुवा सी चिनफिङ नै हुने भए । कम्युनिस्ट पार्टीको सन् २०१७ को १९ औं कंग्रेसले, हरेक दस वर्षमा पार्टीको नेतृत्व परिवर्तन गर्ने चलिआएको संवैधानिक प्रावधानलाई हटाएपछि सी चिनफिङले त्यति बेलै आफू सधैं रहनका लागि संवैधानिक र कानुनी अड्चनहरू हटाएका थिए । र, आफूलाई माओ त्सेतुङकै बराबरी गराउँदै पार्टीको एक्लो–सर्वोच्च–सर्वमान्य (कोर) नेता घोषणा गरेका थिए । त्यसपछि सी चिनफिङका विचारहरू (थट) लाई व्यापक प्रचारप्रसार गर्दै कम्युनिस्ट पार्टीमा एउटा नयाँ शृंखला–सोच सुरु गरिएको थियो ।

भर्खरै भएको २० औं पार्टी कंग्रेसमा विश्वलाई नै थर्काउने छ–सातवटा कामकुरा भए । प्रथमतः, चीनमा रहेको एउटै राजनीतिक दल कम्युनिस्ट पार्टीमा अबोप्रान्त केवल सी चिनफिङमाथि पूर्ण आस्था–श्रद्धा–भरोसा राख्ने उच्चस्तरका सदस्यहरू मात्रै रहने भए । पार्टीलाई नै फुटाएर सी चिनफिङलाई हटाउँछौं भन्ने सदस्यहरूलाई एकएक गरी पछारियो । र, पार्टी नै तहसनहस पारेर चीनलाई सोभियत संघझैं टुक्राटुक्रा बनाउँछु भन्ने अमेरिकाको सपनालाई चकनाचुर बनाइयो । दोस्रो, सी चिनफिङलाई चुनौती दिने मुहान–संस्था–झुन्ड आदिलाई जरैबाट उखेल्ने स्थितिमा राष्ट्रलाई पुर्‍यायो यो २० औं कंग्रेसले । सी चिनफिङअघि दस वर्ष पार्टीका महासचिव र चीनका राष्ट्रपति रहेका, सबैले मानेका नेता हु चिन्ताओलाई कंग्रेसको मुख्य अधिवेशनबाट निकालियो, यो अति नै मर्माहत दृश्य थियो । उनीको छेवैमा बसेका राष्ट्रपति सी चिनफिङ र अलिक परतिर बसेका प्रधानमन्त्री ली खछ्याङले ट्वाल्ल परेर हेर्दै शिर हल्लाए पनि, हु चिन्ताओलाई यसरी लगभग अभद्रतापूर्वक बाहिर निकालिएको भिडियोले गर्दा विश्वमै अनेकन् अडकल काटिए । कसैले अस्वस्थ भए होलान् भने, कसैले सी चिनफिङले हु चिन्ताओलाई पोलिटब्युरोका नामहरू लेखिएको बन्द लिफाफा खोल्न नदिने प्रयास गरेका हुन् भने, कसैले वृद्ध हु चिन्ताओलाई त्यसरी निकाल्ने योजना पहिल्यैदेखि थियो पनि भने । तर कोही सदस्य उठेनन्, आक्रोश–संशय जनाएनन्, यति ठूलो जमघटमा सबै केही नभएझैं मौन धारण गरेरै अचल भएर बसिरहे । चीनमा कम्युनिस्ट पार्टी यति अनुशासित हुन्छ, एकएक मिनेटको कार्यक्रम पहिल्यै तय गरिन्छ । त फेरि राष्ट्रिय र अन्तर्राष्ट्रिय मिडियाका पत्रकारहरू त्यहाँ त्यस समय किन थिए भन्ने प्रश्नहरू पनि उठाइए ।

अन्तमा प्रायः सबैको चूडान्त यही थियो— सी चिनफिङ पहिले चिनियाँहरूलाई अनि विश्वसमुदायलाई नै आफूलाई कसैले कहीँ कहिल्यै चुनौती–धम्की दिन सक्तैन भन्ने सन्देश दिन चाहन्थे । हु चिन्ताओले कम्युनिस्ट पार्टीभित्रकै शक्तिशाली युथ लिगलाई नेतृत्व दिएका थिए तर सी चिनफिङ युथ लिगलाई पटक्क मन पराउँदैनन् । अबोप्रान्त पार्टीभित्र युथ लिगको अन्त नै भएको अर्को सन्देश सी चिनफिङले दिए ।

तेस्रो, सी चिनफिङले चीनभित्र कोरोना महामारीलाई लिएर भयानक अनि व्यापक रूपमा चलाइएको ‘शून्य सहनशीलता’ (जिरो टोलरेन्स) अभियान जारी नै रहनेछ भन्ने अर्को सन्देश दिए । बेइजिङदेखि सांघाई र तिब्बतदेखि फुचियानसम्मै हप्तौंहप्ता पूर्ण रूपले लकडाउन भएकाले चिनियाँहरू छटपटाए । कामधन्धा बन्दै भयो । एउटा नगरदेखि अर्को नगर पस्नासाथ क्वारेन्टिनमा थुन्न थालियो । खाने–घुम्ने सब कुरामा हाहाकार भयो । बेइजिङदेखि ल्हासासम्मै विरोध प्रदर्शनहरू भए तर चीन सरकार हल्लिएन, हल्लिएकै छैन । यस्तै स्थितिमा बेइजिङमा यो २० औं कंग्रेस भयो । सांघाईमा लकडाउन लगाएर जनताका आँखाको छारो बनेका, कम्युनिस्ट पार्टीको त्यहाँका सचिव ली चियाङ अब प्रधानमन्त्री हुने भए । कहिल्यै राष्ट्रिय स्तरमा कार्यभार नसम्हालेका ली चियाङमाथि सी चिनफिङको आशीर्वाद थियो । एउटा अर्को तीतो र सग्लो सन्देश हो— अबोप्रान्त सी चिनफिङको शक्ति सीमाहीन–अपरिमेय–बेरोकटोक हुनेछ । जसले टक्कर दिन्छ, ऊ विलीन हुन्छ ।

चौथो, राष्ट्रपति सी चिनफिङले चीनमा रहेको समाजवादमा चिनियाँ तौरतरिका–तत्त्व नै हुन्छ भन्ने एउटा सिद्धान्तलाई अघि बढाएपछि अबोप्रान्त चीनमा आर्थिक विकासको रूपरेखा र दिशा नै परिवर्तन हुने सम्भावना देखिन्छ । सन् २०००–२०२० को अवधिमा चीनको सबैभन्दा बढी आर्थिक वृद्धिदर राष्ट्रपति हु चिन्ताओको दसवर्षे कार्यकाल (सन् २००२–२०१२) मा थियो । त्यति बेला चिनियाँ आर्थिक वृद्धिदरले १४ प्रतिशतको उचाइ छोएको थियो । तर सी चिनफिङ राष्ट्रपति भएपछि यो विकासदर द्रुत गतिमा घट्दै गएर कोरोना महामारीको समय सन् २०२० मा २ प्रतिशत रह्यो । चीनलाई अमेरिकाको राष्ट्रिय आयलाई उछिन्न आर्थिक वृद्धिदर कमसेकम ५ प्रतिशत चाहिन्छ । सबैले भन्थे सन् २०२०–२०३० को अवधिमा चीन नै विश्वको अग्रिम राष्ट्र हुन्छ भनेर, तर आजको स्थितिमा चीनले अमेरिकालाई उछिन्न अझै ४० वर्षै लाग्न सक्ने अडकल पनि गरिन्छ ।

पाँचौं, सी चिनफिङले गत दस वर्षमा अति नै महत्त्वपूर्ण कार्यहरू गरे । राष्ट्रलाई चीनभित्र गरिबीको नामोनिसान नराख्ने स्थितिमा पुर्‍याए । विश्वभरि नै बेल्ट एन्ड रोडको व्यापक परियोजना अघि बढाए । एसिया, युरोप, अफ्रिका, दक्षिण अमेरिका कहाँ पुगेन यो ! बर्मादेखि पाकिस्तानसम्म, नेपालदेखि श्रीलंकासम्म बीआरआई (बेल्ट एन्ड रोड इनिसिएटिभ) को नारा गुन्जियो । भारत लगायतका अन्य छिमेकी राष्ट्रहरू चकित भए, अन्योलमा परे । अझै घतलाग्दो काम त, सी चिनफिङले चीनमा भ्रष्टाचारको विरोधमा यति भीषण अभियान चलाए कि भ्रष्टाचारीहरू हाम फालेर मर्न थाले । कम्युनिस्ट पार्टीका १ सयभन्दा बढी उच्चस्तरीय सदस्य, मध्य र निम्नस्तरका १ लाखभन्दा बढी कर्मचारी आदिलाई थुनिदिए । भ्रष्टाचार गरेको धन वापस गर्न लगाए । पूर्वप्रधानमन्त्री वेन चियाबाओकी श्रीमती झाङ पेली, चोङकिङका शक्तिशाली नेता बो जिलाई, सर्वोच्च पदमा रहेका सुरक्षा कर्मचारी सबै भ्रष्टाचारीलाई एउटै डोकामा हालिदिए । देङ स्याओपिङले सन् १९७९ मा विकास ल्याउने अभियान द्रुत गतिमा सुरु गरेपछि चीनमा भ्रष्टाचारले जरै गाड्यो । पार्टीका सदस्यहरू, सरकारी अधिकारी–कर्मचारी र निजी कम्पनीबीच भ्रष्टाचारको गठबन्धन नै सुरु भयो । सी चिनफिङले नाङ्लोको चामलबाट घुन र बिया निफनेझैं, सबैलाई एकएक गरी फालिदिए । यी सब गरेर सी चिनफिङले चीन र विश्वलाई सन्देश दिए— भ्रष्टाचार र भ्रष्टाचारीहरू राष्ट्रका निम्ति संक्रामक रोग मात्रै नभएर बोझ पनि हुन् । यो अभियान अझै चर्कने नै भयो ।

छैटौं, २० औं कंग्रेसमा सी चिनफिङले दिएको कार्य रिपोर्ट सम्भाषणले अर्को के कुरो स्पष्ट गर्‍यो भने, चीन आफ्नो सार्वभौमिकता र राष्ट्रिय भौगोलिक एकतालाई बचाउन कुनै पनि हदसम्म जान तयार रहनेछ । राष्ट्र गणतन्त्र भएको १ सय वर्ष अर्थात् सन् २०४९ भित्र ताइवानलाई अभिन्न अंग बनाउने अभिप्रायमा कसैले अड्चन पुर्‍याए त्यसको भीषण र सामरिक रूपमा विरोध गर्ने कुराले अमेरिका र युरोप फेरि काम्न थाले । सी चिनफिङले यस्तो सन्देश पहिल्यै दिइसकेका थिए, रुसलाई युक्रेन हमलामा साथ दिएर । चीनको यस्तो घोषणाले अमेरिका अतालिएको छ । र नै, चीन र अमेरिकाबीच तीनवटा क्षेत्र (व्यापार, टेक्नोलजी, सामरिक) लाई लिएर लगभग युद्ध नै हुने सम्भावना अघि आएको छ । अमेरिकामा राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पले सुरु गरेको यो अघोषित युद्धमा हालका राष्ट्रपति बाइडेनले माथिल्लो स्तरका सेमी–कन्डक्टर बनाउने, निर्यात गर्ने, अन्वेषण गर्ने टेक्नोलजीमा भर्खरै धेरै नियन्त्रण र प्रतिबन्ध लगाएपछि र चीनले ‘मेड इन चाइना–२०२५’ को कार्यक्रम अघि ल्याएपछि, युद्ध सुरु नै भएको महसुस गरिन्छ । अमेरिकाका विभिन्न वैज्ञानिक प्रयोगशाला, विशिष्ट विश्वविद्यालय र तकनिकी संस्थाहरूमा अध्ययनरत–कार्यरत चिनियाँहरूमाथि कडा निगरानी राखिने रोग अब युरोप र अन्य राष्ट्रमा पनि फैलिने सम्भावना छ । भारतले त कैयन् चिनियाँ एप्सहरू बन्दै गरिदियो, ठूला मोबाइल कम्पनीहरू सियोमी आदिलाई सरकारी वित्तीय कानुन उल्लंघन गरेकामा करोडौंको जरिवाना र चीनबाट आउने विदेशी पुँजी निवेशमाथि लगभग प्रतिबन्ध नै लगाइदियो । भारत–चीन मित्रता र सद्भाव सर्वोच्च स्तरमा पुग्दापुग्दै जस्तो प्रकारले चीनले भारतीय भूमि हत्याउने दुष्प्रयास गर्‍यो, भारतको चीनमाथिको विश्वसनीयता नै छिन्नभिन्न भयो ।

अनि सातौं, चीनभित्रै र बाहिर अड्डै जमाउने चिनियाँ कम्पनीहरू पनि अब राष्ट्र, राष्ट्रपति र कम्युनिस्ट पार्टीको चपेटा र नियन्त्रणमा पर्ने नै भए । विश्वप्रसिद्ध अलिबाबा कम्पनीका मालिक ज्याक मा, उनकी दिदी, मिनहाङ शैक्षिक प्रणाली आदि बिजिनेसहरूलाई निकै आघात पुग्यो । यति मात्रै कहाँ हो र, बुद्धिजीवी–पार्टी–सरकारबीचको मेलमिलाप अब नरहला जस्तो छ ! रेन चियाचिङजस्ता बुद्धिजीवीलाई सी चिनफिङको कार्यशैली मन नपराएको बारे लेख लेख्दा र कम्युनिस्ट पार्टीकै शिक्षादीक्षा स्कुलका अध्यक्ष साई पनि कारबाहीको चपेटामा परे । रेलाई कारावासमा हालियो, साई राष्ट्र नै छोडेर हिँडे । अर्कातिर, फालुङ गोङ, ख्रिस्टान धर्मावलम्बीहरू तिरस्कृत छन् ।

सी चिनफिङको आगामी दशक कस्तो होला भन्ने विषयमा व्यापक चर्चा–परिचर्चा हुँदै छ । सी चिनफिङले सोभियत संघ टुक्राटुक्रा हुनुका कारणहरू अनि यसमा अमेरिका र युरोपेली राष्ट्रहरूको भूमिकालाई नियालेर हेरेका पनि छन् । तसर्थ उनी माओ त्सेतुङले चीनलाई ‘सांस्कृतिक क्रान्ति’ को दसवर्षे अवधि (सन् १९६६–१९७६) मा छियाछिया बनाएका भए पनि त्यो कदमलाई कदापि धिक्कार्दैनन् । किनकि उनलाई सोभियत संघका नेता ख्रुस्चेभले अर्का महान् नेता स्टालिनलाई धिक्कार्दाको प्रतिफल थाहा छ । सी चिनफिङलाई सोभियत संघ टुक्राउनमा त्यहाँको कम्युनिस्ट पार्टीभित्रकै धनाढ्य र भ्रष्टाचारी ओलीगार्कीहरूको भूमिका थाहा थियो र नै उनले चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टीमा रहेका ओलीगार्कीहरूको झुन्डलाई लगभग शेष नै गरिदिए । यसभित्र अलिबाबा कम्पनीका ज्याक मा पनि पर्ने नै भए । अमेरिकाले सोभियत संघका तिनताकका नेता मिखाइल गोर्वाचोभलाई कसरी ग्लासनोस्त (खुलापन) र पेरेस्त्रोइका (पुनःसंरचना) अन्तर्गत राष्ट्रव्यापी कार्यक्रम चलाउन लगायो र जनताका आँखा उग्रिएपछि कसरी आआफ्नै राष्ट्रहरूको माग गर्दै सोभियत संघ नै टुक्रा पारिदियो भन्नेबारे पनि सी चिनफिङ पूर्ण रूपमा अवगत छन् । चिनियाँहरूलाई खोंगीभित्र राख्ता नै राष्ट्रिय एकता रहन्छ भन्नेमा पनि उनी सायद विश्वास गर्छन् । र नै, चीनमा ‘यो गर, त्यो गर, सब गर, तर राजनीति नगर’ भन्दै सरकारले सबै सुविधा हरेक चिनियाँका घरमै पुर्‍याइदिने गरेको छ । यो सायद प्रजातान्त्रिक राष्ट्रहरूमा हुनै सक्तैन ।

सी चिनफिङले आफ्नो सर्वशक्तिमान् ओहोदालाई कुन दिशातर्फ लैजालान्, यो विषय नै चाखलाग्दो छ । ‘यहाँ हमला, त्यहाँ आक्रमण गर्छु’ भन्नासाथ इन्डो–प्यासिफिकका प्रमुख राष्ट्रहरू अमेरिका, जापान, भारत, अस्ट्रेलिया र युरोप एकत्रित हुनेछन् । आजको रुसले यही कारण युक्रेनजस्तो सानो राष्ट्रलाई पनि जित्नै सकेको छैन । ‘मार्क्सवादी कम्युनिस्ट विचारधाराले संसार र छरछिमेकी पिट्छु र भिजाउँछु’ भन्नासाथ प्रजातान्त्रिक राष्ट्रहरू एकत्रित भएर सी चिनफिङको खेदो गर्नेछन् । र चीनभित्रै कम्युनिस्ट पार्टीलाई फुटाउने षड्यन्त्र रच्नेछन् । ‘विश्वकै अर्थव्यवस्था नियन्त्रणमा ल्याउँछु’ भन्नासाथ विश्व व्यापार संघ, अन्तर्राष्ट्रिय मुद्रा कोष, विश्व बैंकदेखि अमेरिका र जापानसम्मले व्यापार वाणिज्यमा रोकटोक आदि गर्नेछन् । ‘बीआरआईलाई, चीनको विदेशनीतिलाई अझै व्यापक रूपमा अघि बढाउँछु’ भन्नासाथ श्रीलंका र पाकिस्तानमा चिनियाँ ऋणको बोझले ल्याएको राजनीतिक उथलपुथलको कथाव्यथा अघि आउने नै छ ।

सी चिनफिङको अघि–बढाई सबैले ध्यानै लाएर हेर्दै छन् । अमेरिकाजस्तो निर्धक्क हमला गर्ने राष्ट्र, युक्रेनलाई उल्काएर विध्वंसमा हालिदिने देश अनि विश्व अर्थव्यवस्था र सञ्चारमञ्चलाई आफ्ना बहुराष्ट्रिय कम्पनीद्वारा आफूमुनि राख्ने शक्ति–प्रवृत्तिलाई ठीक गर्न सी चिनफिङजस्तै नेता चाहिन्छन् भन्ने मत पनि चारैतिर फैलिँदै छ । चीन र सी चिनफिङ साँच्चै अघि बढ्ने हो भने आफ्ना छिमेकी राष्ट्रहरूलाई अति नै नजिक राखेर निःस्वार्थ रूपमा काम गर्नैपर्छ । भारतसँगको सीमा विवादलाई समयसीमा तोकेर सद्भावनाका साथ सुल्झाउनैपर्ने हुन्छ । चीन अघि बढ्दा, भारत माथि पुग्दा हरेक एसियाली खुसी–गर्वित हुन्छन् । अनि पो एसियाली शताब्दीको सुरुआत भएको महसुस गर्छन् !

प्रकाशित : कार्तिक १५, २०७९ ०८:३५
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्

बाली हमलाका बीस वर्ष

बाली हमलामा अस्ट्रेलियाली नागरिकहरूमा पुगेको आघातले अहिलेसम्म पनि इन्डोनेसिया–अस्ट्रेलियाबीच आतंकवादलाई निर्मूल पार्न अति नै घतलाग्दो सम्बन्ध रहिआएको छ । भारत र पाकिस्तानले बाली दुर्घटनापछिको इन्डोनेसिया–अस्ट्रेलिया सम्बन्धबाट सिक्नुपर्ने पाठ, अपनाउनुपर्ने तौरतरिका र गर्नुपर्ने अठोट अघिपट्टि नै छ ।
महेन्द्र पी‍. लामा

आउँदा दुई दशक विश्वले नै नियालेर हेर्ने राष्ट्रहरूमा अस्ट्रेलिया अनि भियतनाम अग्रपंक्तिमा आउँछन् । किन ? चार विशेष कारण छन् । प्रथम, विकासका क्षेत्रमा दुवै निकै माथि पुग्ने आशा छ । भियतनाम, एकपल्ट युद्धले चकनाचुर पारेको राष्ट्र, अर्को जापान–दक्षिण कोरिया बन्ने तरखरमा छ । दोस्रो, सामरिक दृष्टिकोणमा दुइटै राष्ट्रको भूमिका अति नै महत्त्वपूर्ण रहनेछ । भियतनामको दक्षिण चीन सागर र अस्ट्रेलियाको प्रशान्त महासागरसँगको निकटताले ।

तेस्रो, दुइटै राष्ट्रमा चीनको निकै गहिरै प्रभाव छ । अस्ट्रेलियाको बजारमा कुनै उद्योगमार्फत उत्पादित वस्तु टिप्नुहोस्, अस्ट्रेलियाली कम्पनीका निम्ति बनाइएको ‘मेड इन चाइना’ नै लेखिएको हुन्छ । अनि चौथो, यी दुइटै राष्ट्रमा विदेशबाट गएका मानव संसाधनको भूमिका अति नै अहं हुँदै गएको छ । अस्ट्रेलियाका सिडनी र र मेलबर्नलाई दक्षिण एसियाली, चिनियाँ, कोरियाली, फिलिपिनोले नै ढाकेको पाइन्छ । नेपाली–भारतीय–श्रीलंकालीहरूका ताँत छन् । मेलबर्नको क्यारिङ्टन रोडलाई त सानो चीन नै भने पनि हुन्छ । चिनियाँ पुस्तकपसलसम्म छ यहाँ । गरम महिनामा क्रिसमस मनाइने, मौसम र ऋतु नै भिन्नै भएको अस्ट्रेलियामा मानवसुरक्षालाई सबैभन्दा माथि राखिएको हुन्छ । र नै, कोरोना महामारीमा पनि केवल साढे १५ हजार मानिस मरे, महामारीको चपेटामा १ करोडभन्दा बढी परे पनि ।

गत केही सप्ताह म अस्ट्रेलियामा रहँदा महामारीको प्रकोप समाप्त भएको सरकारी घोषणा गरियो । १२ अक्टोबरको दिन भने प्रायः सबै दैनिक समाचारपत्रहरू द अस्ट्रेलियन, डेली टेलिग्राफ, हेराल्ड सन आदिले प्रथम पृष्ठमै बीस वर्षअघि इन्डोनेसियाको बालीमा भएको आतंकवादी हमलामा मरेका ८८ अस्ट्रेलियाली नागरिकहरूको सम्झनामा श्रद्धाञ्जली लेख र समाचारहरू छापेका थिए । सन् २००२ मा विश्वलाई नै थर्काउने समाचार थियो यो । अमेरिकाको वर्ल्ड ट्रेड सेन्टरमा ११ सेप्टेम्बर २००१ मा भएको भीषण हमलापछि इन्डोनेसियाका निम्ति यो अर्को ११ सेप्टेम्बर थियो । देवीदेवताहरूको भूमि मानिने बालीको कुतास्थित प्याडिज बार र सारी क्लबमा राति एघार बजे आतंकवादीहरूले सुसाइड बम्बर र गाडीमा लादिएको एक हजार किलो बमको विस्फोट गराएपछि, त्यस समुद्रतटमा आनन्द–मज्जा लिन पुगेका २० राष्ट्रका २०२ पर्यटकसहित अरूको मृत्यु भयो ।

भोलि–पर्सिपल्ट विश्वभरिकै अखबार आदिमा हाफप्यान्ट र ट्यांक टप लगाएकी २२ वर्षीया युवतीले विस्फोटबाट भयानक आघात पुगेका एक व्यक्तिलाई अँगालो हाली घटनास्थलबाट बाहिर निकाल्दै गरेको तस्बिर छापिएपछि सबै चकित, क्रोधित एवं स्तब्ध बनेका थिए । त्यस तस्बिरकी युवती थिइन् अस्ट्रेलियाकी हानाबेथ ल्युक, उनले अँगालो हालेका व्यक्ति थिए टम सिंगर अनि फोटोग्राफर थिए ब्राजिलका रोबर्टो मालाडोनाडो । सिंगर पनि मरे । हानाबेथलाई त्यसपछि ‘एन्जल अफ बाली’ नाम दिइयो । हानाबेथ र रोबर्टोको युट्युब भिडियोमा मर्मस्पर्शी कुराहरू बताइएका छन्, हानाबेथले आफ्नो पुस्तक ‘शक वेभ्स’ (सन् २०१२) मा पीडादायी दृश्यहरू अघि ल्याएकी छन् । बाली विस्फोटमा उनका केटा साथी पनि जलेरै खाक भएका थिए ।

इन्डोनेसियामा आतंकवादी हमला कुनै नयाँ कुरो थिएन । तर विदेशीहरूलाई निसाना बनाई हमला गरिएको भने प्रथम पटक थियो । दारुल इस्लामजस्ता कट्टरपन्थी–आतंकवादी संस्थाले जाभामा सन् १९६० को दशकमा र सन् २००० मा क्रिसमसको समयमा हमला अनि सन् १९८१ मा गरुड हवाईजहाजको अपहरण गरिसकेका थिए । सन् २००२ को बाली विस्फोटपछि त जाकार्ताको मेरियट होटल (सन् २००३), अस्ट्रेलियाली दूतावास (सन् २००४) र फेरि बाली (सन् २००५) लगायतमा निरन्तर विस्फोट आदि हुन थाले । इन्डोनेसियामा आतंकवादलाई समाप्त गर्न अस्ट्रेलियाका पुलिस एजेन्सीहरूले कसरी भौतिक–जासुसी–आर्थिक–संस्थागत भूमिका निभाए अनि कसरी आतंकवादको विरोधमा लड्नका लागि आजको इन्डोनेसियाको सर्वश्रेष्ठ संस्था डेन्सस–८८ निर्माण गरे आदिबारेमा अस्ट्रेलियाका दैनिक अखबारहरूले घतलाग्दो ढंगमा बाली बम्बिङको बीस वर्ष पुगेका अवसरमा लेखहरू प्रकाशित गरेका छन् ।

इन्डोनेसियाका डेन्ससका प्रमुख मार्थिनस हुकोमले आफ्नै अनुभव सार्वजनिक गरेका छन् । आफ्ना नागरिकहरू बाली विस्फोटमा मारिएपछि अस्ट्रेलिया सरकारले तीन–चार मन छुने कुराहरू गर्‍यो । पहिलो त, यस आतंकवादी हमलामा मर्नेहरूका आफन्तहरूलाई बाली नै पुर्‍यायो, घटनास्थलको प्रत्यक्षदर्शी बनायो र तिनका आफन्तहरूका मृत शरीरसमेत स्वदेशमा वापस ल्याउने प्रबन्धहरू मिलायो । हाहाकार नै भएको थियो । शरीरहरू यति डरलाग्दो गरी जलेका थिए, कसैलाई खुट्याउनै गाह्रो पर्थ्यो । कसैले हातका औंलाका औंठी, कसैले नजिकैका सरसामान त कसैले अन्दाजमा मृतकलाई आआफ्नो भन्न थाले । एक पुलिस अधिकारीका अनुसार, परिवारजन यति आतुर, हैरान र शोकाकुल थिए, मृत शरीरहरूलाई अन्दाजमै आफ्नो भन्दै उठाउन थाले । एउटा परिवारले यसरी नै दाबी गरिरहेपछि अस्ट्रेलियाका पुलिस अधिकारीले त्यो महिला शवलाई ओल्टाईपल्टाई हेरे, शवको नाभिमा सानो रिङ देखेपछि परिवारलाई ‘त्यस्तो थियो तपाईंकी आफन्तको ?’ भनी सोध्दा ‘थिएन’ भनिएपछि त्यस मृत शरीरलाई अलग्गै राखिएको थियो ।

दोस्रो, अस्ट्रेलिया सरकारले मृत शरीर खुट्याउनलाई तुरुन्त डीएनए परीक्षण केन्द्र खडा गर्‍यो । लिन्जी विल्सन–विल्डे नामक युवा वैज्ञानिकले क्यानबेरास्थित डीएनए केन्द्रको भार सम्हालिन् । यो अति नै गाह्रो काम थियो । मृतकहरू चिन्नै नसकिने भएकाले तिनका जलेका दाँत–गिजा र तिनका सम्भावित परिवारजनबीच सबै वैज्ञानिक प्रयोजनीय कुराहरू मिलाउँदै को कसको छोरा–छोरी–स्वास्नी–लोग्ने–आफन्त के हो भनी निर्क्योल गर्नु र निचोडमा पुग्नु साह्रै थियो । सबै अतालिएका थिए, बारम्बार फोन आउँथ्यो । विल्सन–विल्डेले आफूले भोगेका वैज्ञानिक चुनौती मात्रै बताएकी छैनन्रा; जनीतिक दबाब, पारिवारिक उथलपुथल अनि त फेरि कानुनी अड्चनहरू सबै खुलाएकी छन् ।

भेट्टाइएका तथ्यहरू कानुन अनुसार कसैलाई दिन नसकिने अवस्था देखिएपछि अस्ट्रेलियाको संसद्मा गई नयाँ कानुन बनाएर त्यस्ता विषयहरू अरूसँग आदानप्रदान गर्नुपर्‍यो । यति मात्रै कहाँ हो र, अस्ट्रेलियाका नागरिकबाहेक, यस बीभत्स घटनामा मारिएकाका अन्य १९ राष्ट्रसँग पनि डीएनए परीक्षणबारे तथ्य र अन्य कुराबारे समन्वय गर्नुपर्ने भो ! विल्सन–विल्डे भन्छिन्, ‘इन्डोनेसियामा रहेको अस्ट्रेलियाको दूतावासले मेरो नाम र फोन नम्बर दिएपछि त सबै परिवारका आफन्तहरूको धुइरै लाग्यो, केके मात्रै सम्हाल्ने भन्ने भयो !’ राजनीतिक नेताहरूको दबाब एकापट्टि, अर्कापट्टि पत्रकारहरूका कहिल्यै नटुंगिने प्रश्नहरूÙ उनी हत्तु–हैरान भएकी थिइन् । स्थिति नै त्यस्तै थियो । कसैको हात मात्रै, कसैको शिर मात्रै डीएनए स्याम्पलका लागि पठाउन थालियो ।

यसैबीच चाखलाग्दा घटनाहरू अघि आए । कसैले ‘मेरो आफन्त मरेकै छैन’ भन्न लागे । त्यसो भए त्यो कहाँ गयो त ? कसैलाई थाहा छैन । हराएकाहरूलाई खोज्न पुलिस अधिकारी विल ज्याक्सन अरू सहकर्मीसँग लागिरहे । कोही वरिपरि भइरहेका पूजाआजा, अन्त्येष्टि क्रिया र घरपरिवारतिर गई खोज्न थाले । त्यतिन्जेल मर्नेहरूको संख्या लगभग तय नै भइसकेको थियो । ज्याक्सनले मर्ने र हराउनेहरूको सूची पाएपछि एकएक गर्दै खोज्न लागे । सूचीमा पश्चिम अस्ट्रेलियाका ब्रुस नामक युवकको नाम पनि थियो । ब्रुसलाई बम विस्फोट हुनुअघि साँझपख प्याडिज बारमा देखिएको थियो । अस्पतालमा पनि नभेट्टाएपछि ब्रुसलाई ज्याक्सनले उनको परिवारले दिएको नम्बरमा फोन गरे ।

जहिल्यै ब्रुसको मोबाइल नम्बर नभेटिने–नपुगिने जग्गामा छ भन्ने आवाज आउँथ्यो । ज्याक्सनले फेरि गएर घटनास्थलमा खोजे, पाएनन् । ब्रुसलाई फोन गर्न भने छाडेनन् । दस दिनपछि ज्याक्सन क्यानबेराको आफ्नो कार्यालयमा मुस्कुराउँदै भन्न लागे, ‘मैले ब्रुसलाई भेटें । ब्रुसले भने— त्यो घटना भएपछि म यताउता भौंतारिइरहेंÙ के गर्नुपर्ने भन्ने थाहै भएन र म अस्ट्रेलिया फर्कें ।’ ज्याक्सनले सोधेछन्, ‘तिमीले घरपरिवारलाई खबर गर्‍यौ अस्ट्रेलिया फर्कें भनेर ?’ ब्रुसको जवाफ थियो, ‘ओहो, त्यो काम त मैले गरेकै छैन ! अब भनुँला उनीहरूलाई म ठीकै छु भनेर !’ ज्याक्सन अवाक् भएछन् र लगभग भनेछन् नै, ‘यस्तो पनि हुँदो रैछ, जिन्दगीमा कैलेकैले ।’

तेस्रो, अस्ट्रेलिया सरकारले अझै घतलाग्दो काम गर्‍यो । इन्डोनेसियामा आतंकवाद र यस्ता हमलालाई गहकिलै प्रकारले रोक्न र विरोध गर्न अस्ट्रेलियन फेडरल पुलिसलाई सबै सहायता पुर्‍याउने आदेश दियो । यसपछि फेडरल पुलिसले इन्डोनेसियाको पुलिसलाई हरेक क्षेत्रमा सहायता दियो । हातहतियार, जासुसी गर्ने प्रशिक्षण प्रणाली, टेक्नोलोजी, सूचना आदि आदानप्रदानको सुविधा । प्रथम चोटिमै फेडरल पुलिसका एक सय अधिकारी आदि इन्डोनेसिया पुगे । इन्डोनेसियाका पुलिसहरूको आँट, क्षमता र आचरण देखेर उनीहरू अति नै प्रभावित भए । उनीहरू मिलेर इन्डोनेसियाको आजको शक्तिशाली आतंकवादविरोधी पुलिस फोर्स डेन्सस–८८ बनाए । र, जाकार्तामा सेन्टर फर ल इन्फोर्समेन्ट कोअपरेसन गठन गरे ।

यस अन्तर्गत आतंकवादविरोधी प्रशिक्षणहरू दिन सुरु गरियो । यसरी नै बाली हमला गर्ने अल कायदामा संलग्न जेमा इस्लामिया (जेआई) अनि दारुल इस्लामसँग सम्बन्धित मलेसिया नुरदिनका अंग–प्रत्यंगलाई खत्तमै बनाइयो । तर यसैबीच सिरियामा अबु बेकरद्वारा आईएसआईएस (इस्लामिक स्टेट) गठन गरिएपछि, अस्ट्रेलिया–इन्डोनेसिया सहकार्यसामु अर्कै प्रकारको चुनौती देखा पर्‍यो । डेन्ससले गर्दै आएको प्रयासबाट धेरै सफलता हासिल भए । आतंकवादमा लागेका कैयन् कट्टरपन्थीहरूले सरकारी पक्षलाई आतंकवादविरोधी कार्यमा सघाउ पुर्‍याउन थाले । र, एकपल्ट आतंकवादमा फसेर कारावासमा पसेका आतंकवादीहरू फेरि त्यस्तै कार्यमा वापस हुने जुन भय र आशंका थियो, त्यो पनि खर्लप्पै घटेर गर्‍यो । यो दर दस प्रतिशत (रेसिडिभिजम रेट) मा पुग्यो । आतंकवादका तीन खुँखार नेता इमाम समुद्र, अलि गुफरोन अनि अमरोजी बिन नुरहासिमलाई मृत्युदण्ड दिइयो ।

चौथो, अस्ट्रेलिया र इन्डोनेसियाले अझै दीर्घकालीन मुद्दाहरूमा कामकाज सुरु गरे । डेन्ससका प्रमुख मार्थिनस हुकोम अनुसार, आतंकवादी समस्याले अर्कै रूप लिन लागेको छ । अमेरिकामा ११ सेप्टेम्बरमा हमला गर्ने अल कायदालाई सहयोग र सहानुभूति दिने बीस हजार व्यक्ति बटुल्न लगभग २० वर्ष नै लागेको थियो । तर सिरियाको आईएसआईएसले त्यति नै सहयोगीहरू सन् २०१४–१८ को चारवर्षे अवधिमा जम्मा गर्‍यो । यसमा इन्टरनेट र आधुनिक सञ्चार टेक्नोलजीको भूमिका अति नै गहिरो रह्यो । आज आतंकवादीको एउटा टेलिग्राम च्यानललाई रोकेर केही हुँदैन, किनकि भोलि यस्ता दसवटा च्यानल अघि आउँछन् । अनि यी च्यानलहरूका सर्भर अमेरिका, रुस र चीनजस्ता सुदूर राष्ट्रहरूमा राखिएका हुन्छन् । यी राष्ट्रहरूका आफ्नै नियमकानुन हुन्छन् र सहजै प्रतिबन्ध लगाउन सकिँदैन । यसर्थ आतंकवादविरोधी कार्यको सफलताका लागि अन्तर्राष्ट्रिय सहयोग र सहकार्य चाहिन्छ ।

हुकोम यो पनि भन्छन्— आतंकवादीहरूको अति नै राम्ररी बुनिएको वैचारिक आत्मीयता, शारीरिक ढाँचा एवं भावनात्मक साङ्लो र शृंखला हुन्छ । वैचारिक आत्मीयतालाई तोडेर मात्रै आतंकवाद सकिँदैन । तीनैवटा साङ्लो एकैसाथ तोड्नुपर्छ । विशेषतः युवायुवतीमा कट्टरपन्थी विचार हाल्न निकै गाह्रो हुन्छ, तर त्योभन्दा अझै गाह्रो त्यस्तो विचारलाई उखेल्न हुन्छ ।

इन्डोनेसियाको संविधानले अनेकतामा एकताको मन्त्रलाई अघि राखे पनि कट्टरपन्थीहरू पलाउने धेरै ठाउँ छ । तर यो केवल इन्डोनेसिया र एउटा विशेष धर्मको कुरा मात्रै होइन । यो जुनै धर्म, समुदाय र समाजमा पनि हुन सक्छ । र नै, आधुनिक शिक्षा प्रणालीले जरा गाड्नु अति नै आवश्यक छ ।

यसबारे धेरैले नीति सम्बन्धी विश्लेषणसमेत गरेका भए पनि सरकारहरू आफ्नै राजनीतिक अडान र जिद्दीमा रहने प्रवृत्तिहरू प्रशस्त देखिएका छन् । आतंकवादीहरूलाई झ्यालखानाभित्र राखिँदा आतंकवाद समाप्त हुन्छ ? आतंकवादीहरू झनै फस्टाएर त निस्कँदैनन् ? यस्ता प्रश्नहरू पनि अघि आउँछन् । अझै खतरनाक कुरो त, झ्यालखानाभित्र बसेका आतंकवादीहरूले अरू साधारण अपराधीहरूलाई पनि आतंकवादको डोकामा हाले के हुन्छ ? एक अमेरिकी ज्ञाता जुली चेर्नोभ ह्वाङले आफ्नो पुस्तक ‘ह्वाई टेरोरिस्ट क्विट’ मा इन्डोनेसियाकै कैयन् कट्टरपन्थी एवं आतंकवादीहरूसँग लिइएको अन्तर्वार्ताका आधारमा भनेकी छन्— झ्यालखानामा रहेको वातावरण एवं अन्य विशेष परिवेशले पनि आतंकवाद फैलाउनमा धेरै बल पुर्‍याउँछ । यसोसले झ्यालखानाभित्र आतंकवादी र अन्य साधारण कैदीलाई अलग्गै राख्नुपर्छ । झ्यालखानाभित्रै हुने झैझगडा–हत्या आदिमा यी साधारण कैदीहरूलाई सुरक्षा चाहिए आतंकवादी कैदीकहाँ जानै दिन हुन्न । अनि झ्यालखानामा दिइने खानपिनको गुणस्तर

राम्रो हुनुपर्छ, त्यसो नभए यी कैदीहरू आतंकवादीहरूले बाहिरबाट पाउने खानेकुरा खान नै अघि आउन सक्छन् । तसर्थ झ्यालखानाभित्र आतंकवादीहरूको प्रभाव र प्रभुत्वलाई अन्य साधारण कैदीमा पर्नै दिनु हुन्न ।

बालीमा बीस वर्षअघि भएको आतंकवादी हमला र अस्ट्रेलियाका नागरिकहरूमा पुगेको आघातले अहिलेसम्म पनि यी दुई राष्ट्रबीच आतंकवादलाई निर्मूल पार्न अति नै घतलाग्दो सम्बन्ध रहिआएको छ । दक्षिण एसियाका राष्ट्रहरू, विशेषतः भारत र पाकिस्तानले बाली दुर्घटनापछिको इन्डोनेसिया–अस्ट्रेलिया सम्बन्धबाट सिक्नुपर्ने पाठ, अपनाउनुपर्ने तौरतरिका र गर्नुपर्ने अठोट अघिपट्टि नै छ ।

प्रकाशित : कार्तिक १, २०७९ ०८:१२
पूरा पढ्नुहोस्
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्
×