कान्तिपुर वेबसाईट
AdvertisementAdvertisement
२२.१२°C काठमाडौं
काठमाडौंमा वायुको गुणस्तर: २११

आन्तरिक ऊर्जाको पर्व नवरात्रि

कृष्णप्रसाद न्यौपाने

बडा दसैंलाई राम्रो खाने–लाउने, अग्रजहरूसँग आशीर्वाद लिने र रमाइलो गर्ने पर्वका रूपमा मात्र सीमित राखेर हामीले धेरै लाभ लिन सक्ने अवसर गुमाएका छौं । यी मनोरञ्जन त केवल शरीर र मनसँग सम्बन्धित पाटा हुन् । शरीर र मन त हाम्रा खोल मात्र हुन् ।

आन्तरिक ऊर्जाको पर्व नवरात्रि

यिनको पनि आवश्यकता त छ तर हामी शरीरभित्रको चेतना वा ऊर्जाका अंश हौं । चेतनाको अंश यिनै खोल ओढेर विगतका कर्मका आधारमा खेलमा सामेल हुन्छ, धेरै हदसम्म पहिला नै निर्धारित खेलमा । अनि मानिसको जीवनको उत्कर्षको अनुभव गर्न नपाई यी खोल छोडेर जान्छ ।

शारदीय नवरात्र आफ्नो चेतना वा अस्तित्व वा परिचय उत्खनन गर्ने एउटा अमूल्य अवसर हो । नवरात्रिमा माता दुर्गाको विधिपूर्वक तपस्या–साधना गर्दा आफ्नो सूक्ष्मता महसुस गर्न सकिन्छ । एउटा दसैंमा एक पटक यो अनुभूति गर्न सके पनि धेरै हुन्छ । जीवनमा सकारात्मकता र आत्मविश्वास बढ्दै जानेछ ।

हामीले पुर्खाहरूले अथक साधनाबाट पत्ता लगाएका अनेकौं साधना पद्धतिको जीवन्त अभ्यास गर्न सकेका छैनौं, न तिनको अध्ययन–अनुसन्धान नै गर्न सकेका छौं । हाम्रो शरीरमा थुप्रै ऊर्जा केन्द्र छन् (हेर्नुस् तालिका) ।

शरीरका सात चक्रलाई सक्रिय गराउन त धेरै नै दुरूह हुन सक्छ तर आज्ञाचक्र, मुटु र मूलाधार चक्रमा केही स्पन्दन ल्याउन त्यति कठिनचाहिँ छैन । इच्छाशक्ति भएमा यति त गर्न सकिन्छ । यसका लागि धेरै समय वा स्रोतको आवश्यकता पनि पर्दैन । केही सामान्य विधि प्रयोग गरेर नवरात्रको प्रत्येक दिन एक घण्टाको साधना गर्न सक्दा हुन्छ ।

साधना विधि

घटस्थापनाको दिनदेखि शुद्ध पवित्र भएर बस्ने । घरमा दुर्गा, काली, लक्ष्मी, सरस्वतीका फोटा–प्रतिमा जे छन्, सम्मुखमा राख्ने । ‘म हजुरको अंश हुँ, हजुर मेरी आमा हुनुहुन्छ’ भन्ने भाव राख्ने । अनुकूलताअनुसार पूजा गर्ने । दुर्गा सप्तशती, सिद्ध कुञ्जिका स्तोत्र पाठ गर्ने । अनि ‘दुर्गा आमा मेरो सम्मुख हुनुहुन्छ’ भन्ने विश्वास राख्दै यो बहुप्रचलित मन्त्र उच्चारण गर्ने, अनुकूलताअनुसार गर्दै रहने— ऐं ह्रीं क्लीं चामुण्डायै विच्चे ।

माला हुनेले दाना गनेर पनि यो मन्त्र उच्चारण गर्न सक्नुहुनेछ । मानसिक रूपमा पनि गर्न सक्नुहुनेछ । हरेक दिन पूजा समाप्त गर्दा ‘मैले जानेको छैन’ भन्ने भाव राख्ने । नवरात्रभरि यो अभ्यास गरेर देवी विर्सजनका बेला तीन कन्याको पूजन गर्ने र आशीर्वाद लिने ।

दुर्गा माताको माथिको मन्त्रमा तीनै प्रमुख देवीहरूको बीजमन्त्र समाहित छ, अनि हाम्रो शरीरका तीनै प्रमुख चक्रलाई सक्रिय बनाउन र यिनको शुद्धीकरण गर्न सहयोगी छ ।

दुर्गा संसारभरि सूक्ष्म रूपले व्याप्त छिन् । हाम्रो शरीरका यी केन्द्रमा पनि दुर्गाको ऊर्जा छ तर हाम्रा अनेक विचार र गलत संस्कारले यिनको शक्तिलाई छोपेको छ । जसरी बादल हटेपछि सूर्यको प्रकाश देखिन्छ, ठीक त्यसैगरी सही साधनाले ऊर्जाकेन्द्रमा रहेका विकार हटाई फरक अनुभूति दिँदै जानेछ । मन्त्रमा ध्यान लागेमा, मन्त्रपछि शरीर हल्का तातो भएमा, ऊर्जा केन्द्रहरूमा केही नरम स्पन्दनको अनुभूति भएमा साधना ठीक तरिकाले अगाडि बढेको छ भन्ने मानौं ।

साधनाका अतिरिक्त सदाचारमा पनि ध्यान दिनुपर्छ । सत्यको पालना गर्नु ऊर्जा संकलनको अर्को तरिका हो । गल्ती गरेपछि, झूटको सहारा लिएपछि डर उत्पन्न हुन्छ अनि शक्तिको क्षय हुन्छ । सत्यवादी हुँदा डराउनुपर्दैन । मन्त्रजप गरी फूलप्रसाद र धूपबत्ती चढाएर मात्र पनि हाम्रो प्रगति हुन सक्दैन । सत्यको पालना गर्दा सरस्वती, लक्ष्य लिएर सत्कर्म गर्दा लक्ष्मी र काल (समय) को सदुपयोग गर्दा काली खुसी हुन्छिन् । काली, लक्ष्मी र सरस्वतीमध्ये एकको कमी हुँदा जीवन अपांग हुन्छ । तीनै पक्षको आशीर्वाद मिल्न सके जीवन सन्तुलित हुन्छ ।

आवश्यकताअनुसार प्रकृति वा दुर्गाले धेरै रूप लिएकी हुन्छिन् । नवरात्रमा उनका नौ रूपको पूजा–आराधना हुन्छ । यीमध्ये पनि महाकाली, महालक्ष्मी र महासरस्वती उनका प्रमुख रूप हुन् । महाकाली, महालक्ष्मी र महासरस्वतीको एकीकृत रूप नै महादुर्गा हुन् । तसर्थ माता दुर्गाको साधना गर्नेले काली, लक्ष्मी र सरस्वतीको एकसाथ साधना गरेको हुन्छ । अर्को अर्थमा भन्दा, दुर्गाको साधना गर्दा सरस्वतीबाट प्राप्त गरिने ज्ञान–सीप, लक्ष्मीबाट प्राप्त गरिने वैभव र कालीबाट प्राप्त गरिने ऊर्जाशक्तिका लागि एकसाथ साधना गरिरहिएको हुन्छ । ब्रह्म निराकार छन् तर दुर्गा साकार रूपमा आउँछिन् ।

नवरात्र दुर्गाको परम आशीर्वाद र स्नेह पाउने अमूल्य अवसर हो । यस अवसरमा साधकले कस्तो भावबाट कति तीव्र साधना गर्छ, त्यसैअनुसारको कृपा पाउँछ । जीवनभर साधना गर्नेले निश्चिन्त र मस्त जीवन बिताउन सक्छ । यसरी साधना गरेर शरीरका मुख्य तीन ऊर्जा केन्द्रको शुद्धीकरण गर्न, तिनलाई सक्रिय गराउन सकेमा नवरात्रको वास्तविक महत्त्व थाहा हुनेछ ।

आधुनिक विज्ञान र अध्यात्म विज्ञान दुवैले सत्यको खोज गरेका हुन्छन् । आधुनिक विज्ञानले बाहिरी वस्तुको प्रयोग गर्छ भने अध्यात्मले आन्तरिक ऊर्जाको । शिक्षितहरूले प्रयोगबाट जे सिद्ध हुन्छ, त्यसैलाई स्वीकार गर्छन् र यो सही तरिका हो ।

दुर्गाले जातजातिबीच भेदभाव गर्दिनन् । उनका पनि को पो छन् र ? हामी नै त हौं सन्तान । टीका लगाउनु–नलगाउनु निजी विषय हो । हरेक धर्म वा सम्प्रदायमा साधनाका विधि हुन्छन् । इस्लाम र बौद्ध धर्ममा आस्था राख्नेहरूले पनि फरक पद्धतिबाट शक्तिको साधना गर्ने गर्छन् । सनातनहरूका यी विधि प्रयोग गर्न संकोच लागेमा आफ्नो समुदायको विधि प्रयोग गरेर साधना गरे पनि ऊर्जा जगाउन सकिन्छ ।

माता दुर्गा भन्नु वा प्रकृति भन्नु एउटै हो । उनले पौरखी र योग्य सन्तानलाई कर्मखातामा उपलब्ध भएअनुसार पुरस्कार र प्रेरणा दिन्छिन् भने अविवेकी सन्तानलाई विभिन्न किसिमका पीडा, असफलता, अभाव र रोग । जीवनमा रोग, अभाव र धेरै समस्या आएमा आफ्नो जन्मजन्मातरका कर्मसंस्कारले गर्दा प्रकृति रुष्ट भएकी छन् र यी समस्या झेल्दै आमाको शरणमा परौं वा आफ्ना सद्गुरु, इष्टदेवता वा कुलदेवताले देखाएको बाटोमार्फत समाधान खोज्ने प्रयास गरौं ।

प्रकाशित : आश्विन १६, २०७९ ०७:४५
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्
जनताको राय

पूर्वउपराष्ट्रपतिका छोरा तथा अखिल क्रान्तिकारीका महासचिव दिपेश पुनपछि सत्तारूढ माओवादीका उपाध्यक्ष तथा पूर्वसभामुख कृष्णबहादुर महरा सुन तस्करी अनुसन्धानमा पक्राउ परेका छन् । के सरकारले भ्रष्टाचारविरुद्ध शून्य सहनशीलता अपनाएकै हो त ?