राजनेताहरूका प्राध्यापक- विचार - कान्तिपुर समाचार
कान्तिपुर वेबसाईट
AdvertisementAdvertisement

राजनेताहरूका प्राध्यापक

प्रदीप गिरिले रामायण, महाभारत, पुराण, मार्क्स, गान्धी, बीपी, संगीत, साहित्य, कला, संस्कृति आदि पढेर पचाउनुभयो । त्यसले उहाँलाई ज्ञान दियो, प्रज्ञा दियो । अनि दियो आधिकारिकता, त्यो ज्ञानको सत्ता बन्यो । त्यसमा सुदीर्घ राजनीतिको संस्कार मिसियो । अनि बन्यो— प्राधिकारसहितको प्रदीप गिरि ब्रान्ड ।
शंकर तिवारी

भदौ ४ शनिबार राति समाजवादी चिन्तक एवं दार्शनिक व्यक्तित्व प्रदीप गिरिले भौतिक देह त्यागेर महाप्रस्थान गर्नुभएपछि उहाँका बारेमा सामाजिक सञ्जालका भित्ताहरू रंगिएका मात्र छैनन्, सिंगो देश नै ‘बौद्धिक शून्यता’ मा प्रवेश गरेजसरी स्तब्ध भएको छ ।

उहाँको निधन हुनेबित्तिकै तरोताजा उहाँका बारेमा लेख्नु–बोल्नु कसैका लागि पनि प्रिय कुरा होइन, त्यसमाथि उहाँको सान्निध्यमा रहेर काम गर्ने, दीक्षित हुने अवसर पाएका व्यक्तिहरूका लागि त झनै होइन । प्रदीप गिरिको स्पष्ट मान्यता थियो, निधनलगत्तै कुनै पनि व्यक्तिको सम्यक् मूल्यांकन सम्भव छैन । जसरी प्रदीप गिरिले बीपीको देहान्त भएपछि बीपीका बारेमा आफैंले लेखेका र बोलेका धेरै कुरा त्यसको दुई दशकपछि संशोधन गर्नुभयो, त्यसै गरी उहाँका

बारेमा अहिले हामीले भावनामा बहकिएर बोलेका कुराहरू समयक्रममा संशोधित हुन सक्छन् । तर त्यसो भन्दैमा अहिले नबोली, नलेखी पनि भएको छैन । प्रदीप गिरिले आजीवन जुन नेपाली समाजलाई पर्गेल्ने र परख गर्ने कोसिस गर्नुभएको थियो, आज त्यही नेपाली समाज प्रदीप गिरिको व्यक्तित्व पर्गेल्न र परख गर्न हतारिएको छ ।

२००७ सालको क्रान्तिमा हिस्सेदारीपूर्वक भाग लिएको राजनीतिक परिवारमा जन्मिनुभएका प्रदीप गिरिको परिवारका अग्रजहरू गृहमन्त्री, प्रधानमन्त्रीदेखि देशका अरू सामाजिक क्षेत्रमा पनि प्रभावी बने । प्रदीप गिरिले आजीवन आफूलाई राजनीतिज्ञका रूपमा उभ्याउनुभयो तर सत्ता उहाँको साध्य थिएन । राजनीति उहाँको साधन र साधनाको हतियार थियो । २०५६ सालको आम निर्वाचनमा पराजयपश्चात् किशुनजीले राष्ट्रिय सभामा मनोनीत गरेर मन्त्री बनाउने आग्रह गर्दा ईश्वरको इच्छा अर्कै रहेको भन्दै, किशुनजीको स्नेहले प्राप्त हुन लागेको पद सहर्ष इन्कार गर्नुभएको थियो । प्रदीप गिरिको रुचि क्रमशः साहित्य, अध्यात्म, राजनीति थियो तर उहाँको राजनीतिक व्यक्तित्वले साहित्यिक र आध्यात्मिक व्यक्तित्वलाई ओझेलमा पारेको थियो ।

पिता मित्रलाल गिरिले देशदेशावरबाट जम्मा गरेका किताब प्रदीप गिरिले विद्यालय जीवनमै छिचोल्नुभएको थियो । कुलदीप गिरिका सन्तानहरूमध्ये प्रदीप गिरिका हजुरबुवाको भागमा अंशबन्डा न्यायपूर्वक भएको थिएन, जिउनी पनि यथोचित थिएन । हजुरआमा सावित्री गिरिले राणाहरूसँगको पहुँचका आधारमा ससुरासँग ४,४०० बिघाÙ ४४ मौजाबाट जम्मा ८० बिघा मात्र हात पारिन् । क्रान्तिकारी हजुरआमासँग शाकाहारी भान्सा गर्ने सुविधा प्रदीप गिरिलाई थियो, जुन छुट परिवारका अरू सदस्यलाई थिएन । यसरी उहाँको बागी, विद्रोहको र समाजमा संघर्ष गरेपछि अधिकार र न्याय पाउन सकिन्छ भन्ने कुराको प्रेरणा हजुरआमा सावित्री हुनुहुन्थ्यो । कुलदीप गिरिले गिरि, नेवार, गुरुङ र छेत्री कन्यासँग विवाह गरेका थिए ।

पूर्वबाट सप्तकोशी पार गरेपछि नेपाली कांग्रेसको पहिलो कचहरी प्रदीप गिरिकै घरआँगनमा सुरु हुन्थ्यो । कोइरालाहरूको रोजाइको पहिलो थातबास भएपछि एक किसिमले सप्तकोशीबाट पश्चिम लाग्दाको नेपाली कांग्रेसको मुकाम बस्तीपुरको घर थियो । कृष्णप्रसाद कोइरालाको कलकत्ताको मण्डीमा कुलदीप गिरिको टी–स्टेटमा उत्पादित चिया पुग्थ्यो ।

परिवारमा राजनीतिक चेतना र नेपाली कांग्रेसको गुटबन्दीको प्रभावस्वरूप केटाकेटीमा पनि बीपी र मातृका समूह बनाएर खेल्ने गरेको कुरा प्रदीप गिरि रुचिपूर्वक सुनाउने गर्नुहुन्थ्यो । मित्रलाल गिरि २०१२ सालको जनकपुर अधिवेशनबाट निर्वाचित केन्द्रीय सदस्य थिए भने उनले २०१५ सालको आम निर्वाचनमा हालको सिरहा र सप्तरीको एउटै निर्वाचन क्षेत्रबाट गजेन्द्रनारायण सिंहलाई पराजित गरेका थिए ।

आफ्नै पिताले स्थापना गरेको विद्यालयबाट २०१८ सालको ब्याचमा प्रथम श्रेणीमा एसएलसी पास गरेपछि प्रदीप गिरि उच्च शिक्षाका लागि २०१९ सालमा काठमाडौं आएर अस्कलमा भर्ना हुनुभयो । परिवारले उहाँलाई विज्ञान पढ्नका लागि भर्ना गरिदिएको भए पनि कला संकायमा प्रवृत्त उहाँलाई विज्ञानले छुने कुरा थिएन । उहाँको बास कक्षाकोठामा भन्दा तत्कालीन अवस्थामा न्युरोडमा रहेको अमेरिकी पुस्तकालयमा हुन पुग्यो । हिन्दी र नेपाली साहित्यले काम चलाउँदै आउनुभएका उहाँलाई अंग्रेजीको लत बस्यो । उहाँको परिवारले प्राचार्य अमृत प्रधानसँग अध्ययनबारे सोधनी हुँदा क्याम्पस कम आउने गरेको थाहा भएपछि उहाँलाई बनारस पठाउने तय गर्‍यो ।

कुनै बेला पृथ्वीनारायण शाहले नेपाल एकीकरणका लागि गोत्र परिवर्तन गरेको स्थल र हतियार पनि लिएर आएको पुण्यभूमि बनारस २०२० र २०३० सालका दशकमा नेपाली डायस्पोराले चलायमान थियो । २०३० सालको दशकपछि नेपाली राजनीतिमा बनारसको प्रभाव निस्तेजप्रायः भएको थियो ।

बनारसको नेपाली वातावरणमा प्रदीप गिरि २०२५ सालमा बीपी निर्वासनमा जानुपहिले नै स्थापित नाम बनिसक्नुभएको थियो । बीपी, सुवर्ण र पुष्पलालपछिको चौथो डन बनारसमा उहाँ नै हुनुहुन्थ्यो । अध्ययनमा तगडा, संगठन गर्न सिपालु र जमिनदार पिताले पठाएको पैसाले फुर्माइस गर्ने पैसाको कमी नहुने भएकाले बनारसमा उहाँको ग्याङ बहुत जम्यो । हुँदाहुँदा उहाँले बनारसमा बीपी र पुष्पलालको सहयोगबिना नेपाली छात्र संघमा आफ्ना उम्मेदवार जिताउने सामर्थ्य राख्न थाल्नुभयो ।

बनारसमा अध्ययन गर्दा नै बीपीले संगत गर्ने अवसर पाएका गान्धी र नेहरूबाहेकका दुई लौहपुरुष राममनोहर लोहिया र जयप्रकाश नारायणसँग प्रदीप गिरिको बाक्लो उठबस हुन पुग्यो । जयप्रकाश नारायणको आश्रममा शैलजा आचार्यसँगै पुगेको कुरा उहाँ रोमाञ्चित हुँदै सम्झनुहुन्थ्यो । लोहियासँग त उहाँले प्रजातान्त्रिक समाजवादी युवा लिग (डीएसवाईएल) का लागि लिखित शुभकामना मन्तव्यसमेत प्राप्त गर्नुभएको थियो, बिरामी नपरेका भए त्यसको सम्मेलन लोहियाले उद्घाटन गर्ने तय भएको थियो ।

नेपाली समुदायमा रहेको प्रदीप गिरिको व्यक्तित्वको दबदबा यसरी भारतीय साथीहरूमाझ पनि हुन थाल्यो । बनारसमा आफूसँगै दीक्षित भएका भारतीय साथीहरू उहाँ काठमाडौँ आएजसरी नै दिल्ली रवाना भए । उनीहरू दिल्लीको तत्कालीन स्थायी संस्थापनको अंग बन्न पुगे । राजीव गान्धीका खास विश्वासपात्र मानिएका उहाँका अनन्य मित्र डीपी त्रिपाठीले सन् १९८९ को एक साँझ ‘वान टु वान’ भेट गराइदिएपछि राजीव गान्धीले नेपालको सोलोडोलो वस्तुस्थिति बुझ्न पाए । बाहिर सार्वजनिक नभएको यस्तो तथ्य कुनै दिन डीपी त्रिपाठीसँगको अन्तर्वार्ता छापिँदा प्रकाशमा आउला ।

संस्था बनाउने/निर्माण गर्ने पक्षमा प्रदीप गिरिको सधैंको जोड थियो तर संस्थाले उहाँको व्यक्तित्वको अराजक शैलीका कारण सशक्त र मूर्त रूप लिन सक्थेन । उहाँले भारतमा भीमबहादुर तामाङलाई सम्पादक बनाएर ‘रहर’ पत्रिका निकाल्नुभयो । रहरमा निकालेको भएर पत्रिकाको शीर्षक नै ‘रहर’ राखिएको थियो । ‘तन्नेरी आवाज’ र ‘अब के गर्ने’ पुस्तिकासमेत उहाँले लेख्नुभयो, प्रकाशन गर्नुभयो । डीएसवाईएल गठन गरेर त्यसको अध्यक्ष शैलजालाई बनाउनुभयो, आफू उपाध्यक्ष बन्नुभयो र रामचन्द्र पौडेललाई महामन्त्री राख्नुभयो । बीपीको स्वदेश फिर्तीपछि उहाँकै दबाबमा शैलजा डीएसवाईएलमा निष्क्रिय हुनुभयो र त्यो संस्थाको औचित्य पनि समाप्त जस्तो भयो । २०३६–४६ सालसम्म उहाँले फेरि ‘समता’ पत्रिका प्रकाशन गर्नुभयो ।

पारिवारिक सम्बन्ध ठीकठाक भए पनि २०२० सालको दशकको अन्त्यमा पुग्दा–नपुग्दा गिरिजाप्रसादसँग प्रदीप गिरिको मत बाझियो । त्यसउप्रान्त कोइराला परिवारसँग उहाँको खास जम्न सकेन । उहाँ सुवर्ण गुट हुँदै किशुनजी गुट र त्यसपछि शेरबहादुर गुटका स्थायी सदस्य बनिरहनुभयो ।

किशुनजीको आप्त वचन प्रदीप गिरिका लागि प्रिय थियो । प्रदीप गिरिले २०४८ सालको संसदीय टिकट नपाउनुमा किशुनजीको सार्थक हस्तक्षेप नहुनु उहाँवरिपरिका सहयोगीहरूको ठम्याइ थियो । किशुनजीले खास समयमा संरक्षण नगर्नुभएको स्वीकारोक्ति उहाँको पनि थियो । तर २०५१ सालको संसद् प्रवेश र २०५७ सालमा पार्टी केन्द्रीय सदस्य बनेपछि उहाँ अर्ध–आधिकारिक कांग्रेस बन्नुभयो । राजा ज्ञानेन्द्रको ‘कु’ पछिको आन्दोलनले उहाँको व्यक्तित्व थप उज्यालियो । २०६२–६३ सालपछि बागी आवाज आधिकारिक बन्न पुग्यो । फेरि पनि बागी बन्ने लतले भने उहाँलाई छाडेन । यो सबबीच उहाँले बीपीका छरिएका सामग्रीहरू संकलन गरेर प्रकाशित गर्नुभयो, बीपीको राजनीतिक व्यक्तित्व मात्र स्विकारेका उहाँले बीपीको दार्शनिक पाटोबारे पनि खुलेर लेख्नुभयो । त्यसपछि सिंगो कांग्रेस वृत्तमा पनि उहाँको स्वीकार्यताको दायरा बढ्यो । २०७० सालको संविधानसभामा उहाँ कांग्रेसबाट एक नम्बरमा सिफारिस हुनुभयो ।

प्रदीप गिरिले सिरहामा पिताजीको नाम राखेर ‘मित्र आश्रम’ स्थापना गर्नुभयो, जसको भव्य उद्घाटन किशुनजीले गर्नुभएको थियो । मित्र आश्रम अहिले ‘स्वराज ट्रस्ट’ बनेको छ । आश्रममा उहाँको भान्से सधैं स्थानीय चमार, डोम र मुस्लिम हुन्थे । छुवाछूत मान्ने समाजमा समाजसुधारको हकमा त्यो ठूलो क्रान्ति थियो । उहाँले संसद् विकास कोषबाट कम्प्युटरको मात्र होइन, डकर्मी र सिकर्मीको तालिम पनि दिलाउनुभयो । उहाँ जरासँग जोडिएका बौद्धिक हुनुहुन्थ्यो र त्यो अभ्यास पनि गर्नुहुन्थ्यो भन्ने कुराको योभन्दा राम्रो प्रमाण के होला र !

एउटा रोचक कुरा, २०७४ सालको निर्वाचनमा मात्र उहाँले आफूलाई मतदान गर्न पाउनुभएको थियो । कारण, उहाँलाई २०५१, २०५६ सालमा दिइएको निर्वाचन क्षेत्र उहाँको घर भएको होइन कि कम्युनिस्ट दबदबा भएको क्षेत्र थियो । उहाँले झन्डै जादु गरेरै २०५१ सालमा निर्वाचन जित्नुभएको थियो । २०५६ सालको कथा अर्कै छ । तर त्यो हारले गर्दा उहाँलाई कहिल्यै चुनाव नजितेको भ्रम पर्न गएको थियो, त्यसलाई उहाँले २०७४ सालमा सानदार रूपमा बदर गरिदिनुभयो ।

निबन्धकार फ्रान्सिस बेकनले ‘अध्ययन’ शीर्षक निबन्धमा भनेका छन्, ‘केही किताब चाख्नका लागि, केही चबाउनका लागि र केही पचाउनका लागि हुन्छन् ।’ प्रदीप गिरिले रामायण, महाभारत, पुराण, मार्क्स, गान्धी, बीपी, संगीत, साहित्य, कला, संस्कृति आदि पढेर पचाउनुभयो । त्यसले उहाँलाई ज्ञान दियो, प्रज्ञा दियो । अनि दियो आधिकारिकता, त्यो ज्ञानको सत्ता बन्यो । अनि त सत्ताधारीदेखि सडकधारी सबै उहाँको सामु नतमस्तक बन्दै गए । त्यसमा सुदीर्घ राजनीतिको संस्कार मिसियो । अनि बन्यो प्राधिकारसहितको प्रदीप गिरि ब्रान्ड । यो सबका बावजुद उहाँलाई प्रसिद्धिसँग खास सरोकार थिएन । ज्ञानमा ‘पर्फेक्सनिस्ट’ बन्नुभयो, बाँकी सारा कुरा असरल्ल । झट्ट हेर्दा केही खोजी गरिरहेको, ‘कन्फ्युज्ड’ जस्तो तर अस्पष्टताभित्र एकदम प्रस्ट ।

विद्वत्ताका हिसाबले प्रदीप गिरिलाई सर्वाधिक प्रिय लाग्ने लोहियाको जन्मशताब्दी उहाँको ‘अल्मा म्याटर’ काशी हिन्दु विश्वविद्यालय (बीएचयू) ले मनाउने निर्णय गर्‍यो । त्यसमा उहाँ विशिष्ट वक्ता बनाइनुभयो । उहाँलाई ‘प्राध्यापक डाक्टर प्रदीप गिरि’ भनेर कार्यक्रमको निम्तो आयो, रोस्टर छापियो । उहाँलाई त्यो कुराले असहज भएको प्रस्ट थियो । अनि उहाँले मन्तव्यका क्रममा भन्नुभयो, ‘मैं प्रोफेसर भी नहीं हूँ और डाक्टर भी नहीं हूँ । लेकिन मैं प्रोफेसरों का पोलिटिसियन हूँ और पोलिटिसियनों का प्रोफेसर ।’ अर्थात्, म प्राध्यापकहरूको राजनेता हुँ र हुँ राजनेताहरूको प्राध्यापक । सभागार तालीले गुञ्जायमान भयो । आफूलाई नेपालमा भएको एक मात्र मार्क्सवादी दावा गर्ने प्रदीप गिरिलाई नेपाली कम्युनिस्टहरूले बारम्बार मार्क्सवाद प्रवचन गर्न लगाए । कांग्रेसको मात्र गुरु रहेका उहाँ यसरी नेपाली कम्युनिस्टका पनि गुरु बन्नुभयो र बन्नुभयो सिंगो देशका गुरु ।

‘राजनेताहरूका प्राध्यापक’ प्रदीप गिरिका बारेमा अहिलेलाई यति नै, उहाँको चर्चा गरेर नसकिने बहुआयामबारे कुरा गर्न हाम्रा लागि सिंगो जीवन छ, अनन्त समय छ ।

प्रकाशित : भाद्र ६, २०७९ ०७:४६
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्

समाजवादका प्रतिबद्ध नायक

दमननाथ ढुंगाना

मानिसको आयु बढेको छ । खास रोगले नच्याप्दासम्म कोही पचहत्तर वर्षमै बितिहाल्ला जस्तो लाग्दैन । तर दुःख–वियोगको कुरा, माननीय प्रदीप गिरिका हकमा यो लागू भएन । उहाँ यति छिटो हाम्रा बीचबाट बिदा भइहाल्नुहोला भन्ने केहीअघिसम्म पनि कसैको कल्पनामा थिएन ।


रोग पनि सुन्दै झसंगको हुने किसिमको लागेको रहेछ । क्यान्सरले एकदमै छिटोछिटो करौंती चलाएछ । बम्बईको उपचारबाट काठमाडौं फर्केपछि निमोनियाका कारण मेडिसिटी अस्पतालमा भर्ना हुँदा उहाँले जीवनको आशा मारिसक्नुभएको थिएन । उहाँको उच्च मनोबलले धेरै सघाएको छ भन्दथे चिकित्सक तथा शुभचिन्तकहरू पनि । म आफू सपरिवार भेट्न जाँदा र आगन्तुक पुस्तिकामा लेख्न लाग्दा के लेखूँ के लेखूँ जस्तो अलमल तथा भावुक भएर एक वाक्यमा शुभेच्छास्वरूप यति मात्र व्यक्त गर्न सकेको थिएँ, ‘तपाईंको सेवा राष्ट्रलाई अझै चाहिएको छ ।’

केहीपहिले स्याउस्याउ बोल्न सक्ने स्थितिमा हुँदा, आगन्तुकहरूसँग सविश्वास भन्नु पनि भएको थियो रे, ‘प्रतिनिधिसभामा गएर बोल्ने इच्छा छ ।’ नेपालको संसद्को

इतिहासकै बिजोडा सशक्त विचारक तथा रोचक वक्ताको त्यो इच्छा कालचक्रले पूरा हुन दिएन, सदाका लागि हरिदियो । इच्छाबमोजिम आफ्ना कुरा राख्न पाउनुभएको भए साँच्चै के बोलेर, सम्भवतः आजको राज्य–यथार्थ, नैतिकता तथा नेतृत्व क्षमताको तीव्र ह्रासबारे विस्तृत व्याख्या गरेर, संसद् र समाजलाई ब्युँझाइदिनुहुन्थ्यो होला ।

‘क्रमभंग वा क्रान्ति’ समेत भन्ने गरिएको अहिलेको राजनीतिक परिवर्तन व्यवहारमा कतिसम्म आडम्बरयुक्त, मनपरीमुखी तथा भ्रष्टाचारमय भइरहेको छ, एकएक उदांगो पारिदिनुहुन्थ्यो होला प्रदीपजीले । एक प्रकारले उहाँबाट मात्र सम्भव त्यस्तो ऐतिहासिक तथा हृदयस्पर्शी प्रस्तुतिबाट हामी सबै वञ्चित हुन पुग्यौं ।

राम्रा, योग्य, समर्पित मान्छे दैवलाई पनि छिट्टै चाहिन्छ भनेजस्तै नियतिले कसरी अप्रत्याशित रूपमा हरण गरिदियो एक शीर्ष तथा अथक लोकतान्त्रिक योद्धा, स्वतन्त्र तथा प्रखर विचारक, मार्क्सवाद तथा समाजवादका सर्वराजनीतिक खेमाप्रिय व्याख्याता, सत्ताको मोहबाट पट्टै मुक्त वीतरागी साधक, आजीवन अभियन्ता योद्धा प्रदीप गिरिजीलाई ! स्वतन्त्रता कत्ति हरण नहुने समतामूलक समाजवादी प्रणालीमा देश चलोस् भन्ने स्पष्ट सोच र समर्पण भएका व्यक्तित्व हुनुहुन्थ्यो उहाँ । यिनै आस्था र विश्वास कार्यान्वयन गर्न सकिन्छ कि भनी तरुण अवस्था तथा बनारसमा विद्यार्थी हुँदा नै, विशेष गरी बीपी कोइरालाको समाजवादी विचारधाराबाट प्रभावित भई २०१७ सालपछिको लोकतान्त्रिक आन्दोलनमा विविध माध्यमबाट सक्रिय रही, पार्टीमा कार्यसमिति सदस्य तथा निर्वाचित सांसद भए पनि, पटकपटक आग्रह हुँदा पनि मन्त्री वा कार्यकारी जिम्मेवारी सम्हाल्ने चाहना उहाँले कहिल्यै राख्नुभएन । पार्टी नीति तथा कार्यक्रमसँग पनि कमै मात्र खुसी हुनुभयो । यो उहाँको व्यक्तित्वको एउटा अपवादजनक विशेष आकर्षण तथा लोकप्रियताको आधार हो कि, हाम्रो अहिलेको पद, पैसा र प्रलोभनका लागि सिद्धान्तलाई लात मार्ने समाजमा पनि उहाँ आफ्नै आदर्श, त्याग र ढिपीका एक ठिंगो टापु वा प्रतीकजस्तो भएर रहन सक्नुभयो । यिनै कारण, खास गरी किशोरावस्थादेखि उहाँको सर्वप्रिय कार्यक्षेत्र युवामुखी लोकतान्त्रिक प्रशिक्षणोन्मुख सक्रियताका कारण पनि युवाहरू उहाँलाई रोल मोडलका रूपमा हेर्थे । साथै, अहिलेको जमानामा पनि यस्तो कसरी सम्भव होला भन्ने दृष्टिले एक जना पृथक्, अद्भुत, अव्यावहारिक व्यक्तित्वका रूपमा गणना तर सम्मान गर्थे ।

प्रदीपजीका बारे के पनि स्पष्ट बुझ्न जरुरी हुन्छ भने, यस्तो व्यक्तित्व विकास तथा मान्यता जीवनमा एउटा मिसन र निरन्तरता भएको व्यक्तिमा मात्र सम्भव हुन्छ । उहाँको जीवनलक्ष्य भन्नु नै मानवीय स्वतन्त्रता किञ्चित् हरण नहुने वातावरणमा समाजमा विद्यमान दरिद्रता, असमानता, अन्याय, विभेदविरुद्ध लड्नु र समतामूलक तथा न्यायपूर्ण पद्धति तथा संस्कृति अभ्युदयका निमित्त आवाज उठाउनु तथा अनवरत संघर्ष गर्नु थियो । नेपालको राजनीतिमा नैतिकताका कुरामा कृष्णप्रसाद भट्टराई र भारतका खास गरी गान्धीजी र ग्राममुखी समाजवादी धारका नेताहरूबाट राम्रै प्रभावित प्रदीपजीबाट यस्तै सोचविचार, जीवनदर्शन तथा आन्दोलनप्रियता अपेक्षा गर्नु स्वाभाविक पनि हो ।

यिनै प्रतिबद्धता कार्यान्वयन गर्ने एक माध्यमका रूपमा आन्दोलन हुँदै उहाँ पार्टीमा लाग्नुभयो, सांसद पनि बन्नुभयो, आफ्नो पार्टी र सरकारलाई घचघचाई पनि रहनुभयो । साथै यो सन्देश बाहिर जनसमुदायमा पनि प्रवाहित गर्दै रहनुभयो । तर पार्टीमा सर्वोच्च नेतृत्वको आकांक्षी नहुनु तथा दौडमा नलाग्नु एवं कुनै सरकारी ओहोदा पनि नसम्हाल्नुको मुख्य कारण उहाँका हकमा वैयक्तिक स्वतन्त्रता नगुमोस् भन्ने त थियो नै तर यति मात्र थिएन । अहिलेको यो पार्टीबाट समाजवादी नीति तथा कार्यक्रम फेरि शुभारम्भ होला भन्ने सपना बिर्सेर पनि नदेखे हुन्छ भन्ने दृढविश्वाससमेत थियो त्यसमा ।

प्रदीपजीको व्यक्तित्व बहुआयामिक थियो । तीमध्ये मुख्य, बहुभाषीका हैसियतमा उहाँ हाम्रो मधेश तथा पहाडबीचको पक्का पुल हुनुहुन्थ्यो । अर्को, देशबाहिर पनि उहाँको सम्पर्क तथा प्रभाव व्यापक थियो । यस्तो प्रभावक्षेत्र विशेषतः भारत नै हो जहाँ उहाँको जीवन–मिसनबाट प्रभावित हुने मित्र तथा अनुयायीहरू प्रशस्त भए, अद्यापि छँदै छन् । यस्तो कार्यमूलक विशिष्टता उहाँका समकालीन अरू कसैमा पाइँदैन । यथार्थमा नेपालको भारतनीति तथा भारतको नेपालनीति कस्तो हुनुपर्दछ भन्नेमा उहाँको धारणा सदा स्पष्ट थियो । उहाँ यदाकदा राम्रै खुल्नुहुन्थ्यो पनि कि, नेपालले दुःख पाउनु अथवा अविकासको एउटा मुख्य कारण भारतसँग खास चाहिनेजस्तो विश्वासको सम्बन्ध विकास तथा प्रत्याभूत गर्न नसक्नु नै हो । यति मात्र होइन, मित्रराष्ट्र चीनको बढ्दो अभिरुचि तथा संयुक्त राज्य अमेरिकाको उपस्थिति–तत्परताबारे पनि उहाँ स्पष्ट हुनुहुन्थ्यो । पुराना मित्र, छिमेकी तथा उदीयमान शक्तिराष्ट्रसँग अथवा स्थापित विश्व शक्तिराष्ट्रसँग नयाँ विश्वपरिप्रेक्ष्यमा सन्तुलन मिलाउन नजान्ने हो अथवा देशको आजको गैरलोकतान्त्रिक मान्यताको राजनीतिक दबदबालाई विशुद्ध लोकतान्त्रिक मार्गमा हिँडाउन सक्ने दह्रो लोकप्रिय नेतृत्व नहुने हो भने निश्चित माने हुन्छ- नेपाल विभिन्न राष्ट्रको खेलमैदान वा रणभूमि हृँदै अशान्ति र अस्वस्थ प्रतिस्पर्धाबीच अझ पछि पर्दै जाने पक्का छ ।

यो ठूलो दुःखको, वियोगको घडी हो । प्रदीप गिरिको निधन राष्ट्रिय रिक्तता तथा क्षति हो । उहाँका बारे अझ बहुजनले सम्झिने कुरा एउटै हो- कांग्रेस नेता मात्र हुनुहुन्थेन प्रदीप गिरि । स्वतन्त्रता, अन्यायविरुद्ध, मानवअधिकार तथा मर्यादित जीवनका लागि लडिरहेका मनुष्य मात्रका नेपाली वाणी हुनुहुन्थ्यो उहाँ । पार्टीभित्र पनि एक्लै हिँड्न सक्ने, सत्ताको स्वार्थ नभएका, भिन्न सोचविचारका नायक हुनुहुन्थ्यो उहाँ । गर्व छ, पुराना सहयोद्धा मित्रप्रति ! हार्दिक श्रद्धाञ्जली !

प्रकाशित : भाद्र ६, २०७९ ०७:४६
पूरा पढ्नुहोस्
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्
×