कान्तिपुर वेबसाईट
AdvertisementAdvertisement
२०.१२°C काठमाडौं
काठमाडौंमा वायुको गुणस्तर: १५७

विषमुक्त माटो र खाना

विषाक्त माटो, खाना र जीवनशैलीका कारण नसर्ने दीर्घरोगहरुको विस्तार कहालीलाग्दो छ । मधुमेह, मुटुरोग, क्यान्सर, थाइराइड, मस्तिष्काघात र रक्तचापका बिरामीहरु दिनदिनै थपिइरहेका छन् ।
भानूदय उच्च माविमा विषको खराबीबारे चर्चा भइरहँदा कक्षा १० मा कृषि पढ्ने एक छात्राले सोधेकी थिइन्, ‘यस्तो खराब विषको मात्रा मिलाउन हामीलाई किन सिकाउने हो ?’
कृष्णप्रसाद पौडेल

एक भारतीय अभिनेताले सञ्चालन गरेको एउटा टीभी कार्यक्रममा केही वर्ष पहिले खानामा विष र यसले भारतीय समाजमा पारेको प्रभावबारे लामो चर्चा गरिएको थियो । त्यो हेर्दा ढिलोचाँडो नेपालको नियति पनि त्यस्तै हुनेमा धेरै द्विविधा थिएन किनकि नेपाली कृषिले लिएको बाटो त्यही थियो ।

विषमुक्त माटो र खाना

त्यो कार्यक्रममा पन्जाबको एउटा गाउँबाट क्यान्सर उपचारका लागि राजस्थान जान रेलको टिकट काट्न काउन्टरमा पुगेका एक यात्रुको ‘क्यान्सर रेल कति बेला आउँछ ?’ भन्ने प्रश्न र त्यसमा देखाइएको बिरामीको अवस्था मर्मस्पर्शी थियो । त्यस्तो रेल नेपालमा त छैन तर ‘क्यान्सर अस्पताल गेट, भरतपुर’ लेखिएका माइक्रो बसहरू भने देशका धेरै भागबाट चल्ने गरेका छन् !

त्यसो त हामी धेरैले याद नगरे पनि विषाक्त माटो, खाना र जीवनशैलीका कारण नसर्ने दीर्घरोगहरूको विस्तार कहालीलाग्दो छ । मधुमेह, मुटुरोग, क्यान्सर, थाइराइड, मस्तिष्काघात र रक्तचापका बिरामीहरू दिनदिनै थपिइरहेका छन् । अस्पताल भर्ना हुनेमध्ये ८० प्रतिशत नसर्ने दीर्घरोगकै हुने गरेका छन् । अचेल चाडपर्वमा हैन, अस्पतालमा मेला छ । यो प्रमाण नेपाल र भारतका नसर्ने दीर्घ रोगका अस्पताल र तिनमा लाग्ने यस्ता बिरामीहरूको लाइन; खेतीमा अत्यधिक कृत्रिम रसायन र विषादी प्रयोग गर्दै आएका शान्तिनगर, हल्दीबारी, भेडेटार, लालबन्दी, चितवन, पाँचखाल, धार्के, चरौंदी, कपुरकोट, गुराँसेलगायतका किसान र तिनका परिवारहरूले दिइरहेका छन् । बुझ्नु, नबुझ्नु या बुझ पचाउनु बेग्लै कुरा हो ।

हामी धेरैलाई थाहा छ, चितवनको भरतपुर नेपालकै ठूला सहरी केन्द्रहरूमध्ये एक हो । यो क्षेत्र कृषि तथा पशु उद्योग, अस्पताल र शिक्षाको केन्द्रसमेत हो । नारायणगढ बजारको सहिद चोकवरपर सयौं एग्रोभेट छन् । यी एक हिसाबले विष भण्डार हुन् र यस भेगका धेरै ठाउँमा विष पुर्‍याउने काम गर्छन् । नेपालकै एक मात्र कृषि विश्वविद्यालय यहीँ छ । विडम्बना, यसले यी विषको कसरी (दुर्) उपयोग गर्ने भन्नेबारे पढाउँछ । उता, भानूदय उच्च माविमा विषको खराबीबारे चर्चा भइरहँदा कक्षा १० मा कृषि पढ्ने एक छात्राले सोधेकी थिइन्, ‘यस्तो खराब विषको मात्रा मिलाउन हामीलाई किन सिकाउने हो ?’ यो प्रश्नले विश्वविद्यालय र यस मातहतका क्याम्पसले नै विषको व्यापार बढाएको यथार्थ छर्लंग पार्छ ।

त्यो भारतीय प्रस्तुति हेर्दा माटो र खानामा थपिँदै गएको विषले हाम्रो जीवनका धेरै आयाममा यति छिट्टै र यति गहिरो संकट निम्त्याउला भन्ने लागेको थिएन । चितवनको क्यान्सर अस्पताल, सहरी क्षेत्र र यसैसँग जोडिएको पहाडको छोटो हिँडाइ र भेटघाटमै यहाँको माटो र खाना दुवै यति धेरै संकटग्रस्त भइसकेछ भन्ने थाहा पाउँदा मैले त्यो भारतीय कार्यत्रम सम्झिरहें । खास गरी क्यान्सर अस्पतालमा मानिसको घुइँचो देखेर राजस्थान जाने यात्रुले सोधेको प्रश्न झलझली याद आयो ।

अहिले बिरामी र कुरुवाको भीडले सबैतिरका अस्पतालहरूमा मेला जस्तै छ । यस्तो मेला भने भरतपुरको क्यान्सर अस्पतालमा सबैभन्दा ठूलो छ । सँगै, यहाँको सहरी क्षेत्र होस् या गाउँ, सबैतिर क्यान्सरलगायतका नसर्ने दीर्घरोगीहरू भेटिन्छन् । स्थानीय बासिन्दाहरूले केही वर्ष पहिलेसम्म यो अस्पतालमा बाहिरबाट मात्र उपचार गर्न आउँछन् होला भन्ठानेको तर अचेल यस्ता बिरामी आफ्नै गाउँघरमा बढिरहेको कुरा गर्न थालेका छन् । आफैंले नभोगेका धेरै मानिसलाई यो कुरा पत्यार नलाग्ला तर केही वर्षयता नसर्ने दीर्घरोग वास्तवमै व्यापक बन्दै गएको छ । प्लास्टिकको झोलामा सेता ट्याब्लेट नभएको घर पाउन मुस्किल छैन । यो सब खानामा मिसिएको विष र अहिलेको जीवनशैलीको प्रभाव हो । विडम्बना, हामी यस्ता ट्याब्लेटका भरमा बाँच्ने पुस्ता बनेका छौं र यही नियति भविष्यको पुस्तालाई जिम्मा लगाउन उद्यत छौं ।

माटो, वातावरण र प्रकृतिमा थोपरिएको मन्द विष नै अहिले हाम्रो जीवनको मुख्य संकट हो । यही कुरा विचार गरी हाम्री तीसवर्षे विवाहित छोरीले आफूले भन्दा बढी दुःख पाउने देखेर बच्चा नजन्माउने निर्णय गरेको सुनाउँदा मलाई धेरै अचम्म त लागेन, तर सबैले यस्तै सोच्ने दिन आयो भने यो परिस्थिति निम्त्याउन सघाउने हाम्रो पुस्ताले के जवाफ दिने होला भन्ने कुराले पिरोलिरह्यो ।

माटो र खाना विषले भरिँदा संकट हाम्रो दैलोमै आइसकेको योभन्दा बलियो प्रमाण अर्को के चाहिएला र ? आगामी पुस्ताका मानिसले आजभन्दा बढी दुःखकष्ट झेल्नुपर्नेमा अब धेरै द्विविधा छैन । अहिले नै प्रकृतिमा देखिएका केही उत्ताउला प्रवृत्तिहरूले, खास गरी जलवायु परिवर्तन, कोभिड–१९ र खानामा विषका कारण फैलिरहेका नसर्ने दीर्घरोगहरूका कारण निकट भविष्यमै मानव सभ्यतामै संकट आउने सम्भावनाले सबैलाई आतंकित तुल्याएको छ । तर यसलाई सम्बोधन गर्न जिम्मेवार हुनुपर्ने हाम्रो राजनीतिक नेतृत्व निरोझैं बाँसुरी बजाएर बसिरहेको छ ।

त्यसो भए अब के गर्ने त ? पहिलो कुरा, फेरि पनि अहिले देखिएका संकटहरूको संकेतले हामीलाई सतर्कतापूर्वक बिराएको बाटो पहिल्याउने र मानवीय विवेक सच्याउने आधार बनाउने मौका दिएको छ । यसको सबैभन्दा बलियो अवसर पनि हामीलाई नै छ किनकि अन्य क्षेत्र र समुदायका तुलनामा हामीले अरूले बिराएर धेरै काटिसकेको बाटो धेरै हिँडिसकेका छैनौं । यो विकासे यात्रामा हामी सबैभन्दा पछाडि छौं । यो नै हामी नेपालीको उन्नत मानव समाजको अगुवा बन्ने अवसर हो । विडम्बना, हामी यो मौकासमेत गुमाउन उद्यत छौं ।

दोस्रो, यसबारे कुरा गर्नुअघि हामीले तय गर्न खोजेको समृद्धि–यात्राबारे प्रस्ट हुन जरुरी छ । यो यात्राको जगमै ठूलो खोट छ । यसको मूल कारण नबुझी यसलाई फेर्ने दृष्टिकोणसमेत बन्दैन । मुख्य कुरा, खेतीपाती र खाना जोगाउने पक्षमा उभिन आँट गर्ने राजनीतिक नेतृत्वलाई साथ दिएर मात्र हामीले बिराएको बाटो फेर्ने यात्रा सुरु हुन्छ । तर यसको व्यावहारिक अभ्यास गर्न खानामा आत्मनिर्भर हुनु पहिलो सर्त हो ।

तेस्रो, आज हामीले जस्तो बाटो हिँडेर समृद्ध हुने सपना बाँडेका छौं, त्योबाटै गलत छ । यो अहिलेको पुस्तामा फैलिएको क्यान्सर हो भने भावी पुस्ताका लागि भयंकर त्रासदी । आधुनिक हुने नाममा बाँडिएको मृगमरीचिका मात्र हो यो । यसलाई प्रश्न बनाउन नदिन सफल भएको राजनीतिक नेतृत्वले त अहिलेसम्म सबै जित्यो तर हामी आम नागरिक भने सबै हिसाबले हार्‍यौं । यस्तो नेतृत्वले थोपरेको नियतिलाई निकम्मापन, निरीहता र पलायन जे भनेर अर्थ्याए पनि हुन्छ । यस्तो नेतृत्वले विषयुक्त माटो र खानाले निम्त्याएको आसन्न संकटको सामना गर्ने र यसलाई सच्याउने आँट र सुझबुझ राख्छ भन्ने आशा गर्न सकिँदैन ।

देखासिकी र परनिर्भरतामा बाँचेको राजनीतिको यो पुस्ता तत्कालै फेरिएर विवेक फर्किन्छ भन्ने लाग्दैन । समाजको अगुवाइ गर्नुपर्ने राजनीतिक नेतृत्वले बजारमुखी दलाल अर्थतन्त्रमा भासिएर आफ्नो सुझबुझ हराउँदै गएको छ । यसको नेतृत्व विज्ञान र विज्ञताको अहंकारले अन्धो हुँदै गएको विवेकहीन मझौला कदको वैश्विक विद्वत् वर्गको प्रतिनिधिमूलक जमातले गरिरहेको छ । कुनै चमत्कार भएर यो विवेक फर्केछ भने त्यही दिन यी सबैलाई नमन गरौंला ।

यसरी हेर्दा, मुख्यतः, अहिलेकै जस्तो समृद्ध हुने परम्परागत सोच र तरिकाले प्रकृतिका फेरिएका व्यवहार सच्याउन सकिँदैन । यस अर्थमा, यो संकटको सम्बोधन गर्ने र यी सबै सम्हाल्ने जिम्मा नयाँ पुस्ताको काँधमा आएको छ । यसलाई सच्याउन सघाउने जिम्मेवारी भने हामी सबैको हो । तर सँगै हेक्का राख्नुपर्ने के छ भने, अहिलेको नेतृत्व पुस्ता जसले समग्रतामा सबै क्षेत्रबाट पलायन र समर्पणको बाटो समातेर नेपाली समाजलाई यो गतिहीनतामा पुर्‍यायो, यस्तो चाला भएको अगुवाको उत्पादन र पुनरुत्पादनको सहयोगी बन्यो या मूकदर्शक बनेर दिन काटिरह्यो र जानी–नजानी भावी पुस्तालाई उज्ज्वल भविष्यको बाटो देखाउने शिक्षा, दीक्षा र मानवीय मूल्यमान्यता सिकाउन छोडेर विकासे अलमलमा पारिरह्यो, अब पनि राजनीतिको बागडोर यसैले सम्हाल्न सक्छ भनेर पत्याउनु मूर्खताबाहेक केही हुन सक्दैन ।

अन्त्यमा, अब खाना र खेतीपाती सच्याउन समय छँदै सचेततापूर्वक सार्थक प्रयत्न नगर्ने हो भने धेरै ढिलो भइसक्नेछ । यो कुराको भेद थाहा पाउँदै गरेका देश, समुदाय र व्यक्तिहरू अझै पनि माटो र खाना विषमुक्त बनाउन सकिन्छ भनेर निरन्तर कोसिस गरिरहेका छन् । अरूको कुरै छाडौं, भारतका प्रधानमन्त्रीले गत महिना जुन ५ मा माटो बचाउन गरेको आग्रह मननयोग्य छ । आफ्ना परिवेश र चेतनाका आधारमा क्रमिक सुधार र बृहत् रूपान्तरणका प्रयासहरू थालेका यस्ता उदाहरण सबैतिर छन् । तर हाम्रो राजनीतिक वृत्त र समाजमा भने यो चेतनाको लहर अझै आएको छैन ।

तसर्थ विषमुक्त खेतीपाती र खानाका पक्षमा उभिन तयार नेतृत्वलाई मात्र अब भरोसा गर्न सकिन्छ । यस्तो नेतृत्वले मात्र हामीमा आशा जगाउन सक्छ । यदि खेतीपाती र खाना हाम्रो प्राथमिक सवाल होइनन् भने बेग्लै कुरा, अन्यथा खानाका लागि खेतीपातीको विकल्प के हो ? यसको जवाफ जिम्मेवार राजनीतिक नेतृत्वले दिने बेला भएको छ । यसको जवाफ खोज्नु नै हाम्रो उन्नतितर्फको पहिलो पाइला हो ।

प्रकाशित : श्रावण १८, २०७९ ०७:५७
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्
जनताको राय

बैंकमा लगानीयोग्य रकम थुप्रिएर साढे ६ खर्ब नाघेको छ। बैंकहरूले ब्याजदर घटाउँदासमेत कर्जा प्रवाह बढ्न नसक्नुको कारण के हो?