कान्तिपुर वेबसाईट
AdvertisementAdvertisement
२३.१२°C काठमाडौं
काठमाडौंमा वायुको गुणस्तर: १६१

नारामै सीमित लैंगिक समानता

सुशीला शर्मा

काठमाडौँ — बेलायती राजकुमार ह्यारीसँग विवाह गरेकी चर्चित कलाकार मेगन मार्कलले केही वर्षअघि आफू कसरी लैंगिक असमानताको विरोधी भएँ भनेर लामो मन्तव्य दिएकी थिइन्, जसको संक्षिप्त रूप यस्तो छ- ‘ एघार वर्षको हुँदा मलाई टेलिभिजनमा देखाइएको भाँडा माझ्ने साबुनको विज्ञापनले बिझाएको थियो । विद्यालयमा हेरेको उक्त विज्ञपनमा अमेरिकाका महिलाहरू चिल्ला भाँडाका कारण हैरान छन् भनिएको थियो ।

नारामै सीमित लैंगिक समानता

यो देखेर मेरो कक्षाका केटा साथीहरूले महिलाको कामै भाँडा माझ्ने हो भने, यस्तो कुरा सुनेर म छक्क परें, रिस पनि उठ्यो । विद्यालयबाट फर्केपछि मैले बुबालाई यो कुरा सुनाएँ । उहाँले यो विषयमा चिठी लेख्न सुझाव दिनुभयो । सुझाव अनुरुप मैले त्यसबेलाको प्रथम लेडी, चर्चित बाल कार्यक्रमको प्रस्तोता र उक्त विज्ञापन कम्पनीका प्रमुखलाई चिठी लेखेँ । चिठी पठाएको केही हप्तापछि, मलाई तीनै जनाबाट जवाफ आयो । त्यसपछि मेराबारे समाचार पनि बन्यो । म रातारात अभियानकर्मी भएँ । पछि विज्ञापनमा सबै मानिस चिल्ला भाँडाबाट हैरान छन् बज्न थाल्यो ।’

हुन त लैंगिक समानता समाजपिच्छे फरक हुन सक्छन् । समाजमा विद्यमान मनोविज्ञान तथा सांस्कृतिक मूल्य र मान्यताका आधारमा लौंगिक समानता निर्भर हुन्छ । समानतासँगै वर्गीयता पनि आउँछ । तर पनि मान्छेमान्छेको समानताभित्र पनि महिला र पुरुषबीचका असमानताका कतिपय अवस्था विश्वमै उस्तैउस्तै छन्, जुन घरायसी कामकाजदेखि नै सुरु हुन्छ । मेगनले सानै उमेरमा ‘चिल्ला भाँडा टल्काउने काम केवल महिलाको हो’ भनेर सिकाउने विज्ञापनबाट महिला पुरुषको तुलनामा असमान छन् भन्ने अनुभूत गरिन् । यस्तो चेतना हरेक समाजका बालबालिका, किशोरकिशोरीमा हुनु आवश्यक छ । यो प्रेरणा हामीले पनि मेगनबाट किन नलिने ? बालबालिका, किशोरकिशोरीलाई प्रश्न गर्न प्रोत्साहन किन नगर्ने ?

हाम्रोजस्तो विकासोन्मुख देशमा गरिबी झाँगिइरहेको छ, धार्मिक तथा सांस्कृतिक मूल्यमान्यता र पितृसत्तात्मक सोचका कारण महिला र पुरुषको भूमिकालाई अझै समानताको कसीमा राखेर हेर्न सकिराखिएको छैन । हाम्रा हुर्काइ र समाजले दिएको लैंगिक भूमिका निभाउँदानिभाउँदै महिला नै असमानतालाई आफ्नो कर्तव्य र जिम्मेवारी ठानेर जीवन बिताइरहेका छन् । नबोलेर वा सहेर बसिरहेका छन् ।

लैंगिक असमानता सम्पन्न, मध्यम र निम्न मध्यम सबै खाले परिवार र समुदायमा पाउन सकिन्छ । मानिलिऊँ, कुनै मजदुरको परिवारमा श्रीमान्श्रीमती दुवै ज्याला मजदुरी गर्छन् । उनीहरू बेलुका घर फर्कंदा, श्रीमान् आराम गर्न खाटमा पल्टिन्छन् तर उस्तै काम गरेर सँगै घर फर्केकी श्रीमतीले भान्साका सबै कामधन्दा गर्नुपर्छ । यस्तोमा महिला र पुरुषबीच समानता भयो त ? यो कार्य विभाजन आखिर समाजले नै गरेको हो ।

पुरुषहरूले परिवारप्रति जिम्मेवारी छोराछोरीका लागि पैसा कमाइदिने भन्ने मात्र भएको ठान्छन् । अनि घरायसी र परिवारका रेखदेख, भातभान्साका कामलाई आइमाईको काम भनेर पन्छिन्छन् । यस्तै चलन परिवार, समाज हुँदै देशको राजनीति तथा आर्थिक व्यवस्थामा पनि हावी भइरहेको छ । चाहे ती श्रमिक महिलालाई दिइने कम ज्याला हुन् या विज्ञापनमा महिलाको भूमिकालाई केवल घरेलु कामदारका रूपमा प्रस्तुत गर्ने सवालमै किन नहोऊन् ? निम्नवर्गीय परिवारमा यदि समानताको व्यवहार र भाव छैन भने महिलाहरू झन् दोहोरो मारमा पर्छन् । एकातर्फ गरिबी र श्रम गर्नुपर्ने बाध्यता अर्कातर्फ अवहेलना पनि । अनि निम्नवर्गीय आवाज पनि सहुलियत वर्गले नै उठाउन थाल्दा कतिपय वास्तविक समस्या मुखरित हुन सकेका छैनन् ।

सामान्यतया कानुनका दृष्टिमा सबै नागरिक समान हुन्छन् । ‘सबै नागरिक समान हुनुपर्छ’ भन्ने प्राकृतिक न्यायको सिद्धान्त हो, मानव अधिकार हो । तर हाम्रो समाजमा मानिसले मानिसलाई वर्ग, धर्म, वर्ण, उत्पत्ति, जातजाति, शारीरिक अस्वस्थता या महिला भएकै आधारमा गर्ने विभेद कायमै छ । कानुनले यस्तो विभेद पूर्ण रूपमा उन्मूलन गरिदिएको भए पनि व्यवहारमा जारी छ । यस्तो विभेद कुनै प्रथा वा परम्पराभन्दा कम छैन ।

मेगनले जस्तो असमानताको अनुभूति र त्यसबारे सम्बन्धित पक्षलाई सोच्न र परिवर्तन गर्न बाध्य पार्ने शक्ति निर्माण गर्न अवश्य पनि शिक्षा, रोजगारी, राजनीति र निर्णायक तहमा महिला उपस्थितिको खाँचो छ हाम्रोमा । विभिन्न अप्ठेरामाझबाट पनि नेपालको महिला आन्दोलनले कैयौं अन्तर्राष्ट्रिय कानुनलाई टेकेर कानुनी व्यवस्थालाई समान बनाउन महत्त्वपूर्ण भूमिका खेलेको छ । तर अझै महिला समानताका क्षेत्रमा गर्नुपर्ने थुप्रै काम बाँकी छन् ।

महिला समानताका व्यावहारिक पक्षलाई घरदेखि नै लागू गर्न हरेक परिवारमा महिला–पुरुष दुवै मिलेर काम गर्नुपर्ने चेतनाको विकास हुनुपर्छ । परिवार तहदेखि नै यस्तो अभ्यास सुरु भए महिलाले आफू पनि पुरुषसरहको नागरिक भएको अनुभव गर्न पाउँछन् । हरेक कमलाई महिला भएकैले या पुरुष भएकैले राम्रो–नराम्रोभन्दा पनि दक्षतासाथ मिलेर पूरा गर्नु नै लैंगिक समानता हो । योसँगै हाम्रा राजनीतिक नेतृत्वले समानताको आवाजलाई सुनिदिने निश्चितता भने गर्नैपर्छ । महिला–पुरुष समानताका प्रमुख तत्त्व भनेका आर्थिक, शैक्षिक र राजनीतिक सहभागितामा समान अवसर नै हो ।

प्रकाशित : असार २१, २०७९ ०७:३२
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्
जनताको राय

बैंकमा लगानीयोग्य रकम थुप्रिएर साढे ६ खर्ब नाघेको छ। बैंकहरूले ब्याजदर घटाउँदासमेत कर्जा प्रवाह बढ्न नसक्नुको कारण के हो?