कान्तिपुर वेबसाईट
AdvertisementAdvertisement
२४.१२°C काठमाडौं
काठमाडौंमा वायुको गुणस्तर: १३४

राजनीतिक बसाइँसराइ र गाली माहात्म्य

चरम व्यक्तिवादी नेता एक हदसम्म सन्काहा र मनोरोगी हुने हुँदा एकातर्फ भगवान्भरोसे हुन्छ भने अर्कातर्फ व्यंग्य, गाली, कटाक्षले आत्मसन्तुष्टि लिने पनि गर्छ । श्रोताहरूले समर्थन गरेर कि व्यंग्य गरेर ताली पड्काएका हुन्, पत्तै पाउँदैन ।
नरेन्द्रजंग पिटर

स्थानीय तहको चुनाव लाग्दै गएको छ । चुनाव लागेसँगै सतहमा देखिने पहिलो विषय राजनीतिक बसाइँसराइ हो भने दोस्रोचाहिँ गाली माहात्म्य । शक्ति प्रदर्शन र भीडको जोगाड गर्नु, विरोधीको मनोबल तोड्नु, कार्यकर्ताको आत्मबल बढाउनु र जनमतको ध्यान आकर्षित गर्नुजस्ता चुनावी माहोल बनाउने परंपरागत तरिकामा परिवर्तन आएको छ । राम्रा खेलाडीका देखाउने कला र खेल्ने दाउ फरक हुन्छन् । ‘तेवर’ र ‘जेवर’ सामान्य अवस्थामा भने देखाइँदैन । 

राजनीतिक बसाइँसराइ र गाली माहात्म्य

विचार र एजेन्डाले; नयाँ सोच, भूमिका र कामले मतदाताको मनमस्तिष्कमा प्रभाव पार्न नसकेपछि घृणा राजनीति र राजनीतिक व्यवस्थापनको सहारा बन्न पुग्छ । राजनीति पेसा भएर उद्यममा फेरिएसँगै चुनाव आम कार्यकताले चियाउनै नसक्ने विषय

भएको छ । जैविक कार्यकर्ताहरू मत उत्पादन गर्ने औजारमा फेरिएका छन् ।

अब पार्टीका नीति, पृष्ठभूमि, आदर्श चुनावी बजारमा धेरै बिक्नेवाला छैनन् । दाउपेच, रणनीति, नारा सिफारिस गर्ने परामर्शदात्री संस्था, योजना बनाउन तथ्यांक उपयोग गर्ने व्यावसायिक संगठन पनि छैनन् । अरू मुलुकमा झैं यहाँ सामाजिक सञ्जालको ‘संलग्नता’ ले चुनावमा गम्भीर असर पनि पार्दैन । साइबर सेना, ब्रिगेडले घृणा व्यवसाय चलाए पनि प्रभावकारी र योजनाबद्ध प्रोपगान्डाको प्रयोग भने देखिँदैन । त्यसैले यहाँ गाली–पण्डितको भाउ बढेको हो ।

ॅनेपालमा कुनै पार्टी नै छैन’

नेपालीलाई प्रजा र रैतीबाट नागरिक बनाउने गणतान्त्रिक संविधान बन्यो । यो के, कसरी आयो ? मर्म के थिए ? त्यसले समाजमा पारेको प्रभाव र यसको गम्भीरतासम्बन्धी बहसलाई आग्रहले निषेध गरिदियो । अहिले पार्टीहरूलाई अभिजात र नव–अभिजात वर्गले कब्जा गर्दै छन् । सबैको अब एउटै पार्टी बनेको छ— कर्पोरेट पार्टी । सबैको एउटै सिद्धान्त र आचरण बनेको छ— भ्रष्टतन्त्र (क्लेप्टोक्रेसी) । कार्यकर्ताहरूले

आफ्नो औकातअनुसार भ्रष्टतन्त्रमा हिस्सेदारी पाउँछन् । नेताहरू प्रमुख कार्यकारी (सीईओ) बनेर आदेशकर्ता हुँदै व्यवस्थापकीय भूमिका निर्वाह गर्ने गर्छन् । आफ्नो बोलीलाई पार्टी र जनमतले किन्तु, परन्तु, यदि, रेफ, कमा केही नभनी स्विकारून्; बिर्सने रोग (अल्जाइमर) लागेर विगतका वाचा र आदर्श भुलिदिऊन् भन्ने चाहन्छन् उनीहरू । ‘फाइदाको सिद्धान्त’ हेरी नेतृत्वप्रति मौन वा सक्रिय समर्थन जनाउनु कार्यकर्ताहरूका लागि बाध्यात्मक अनुशासन बनेको छ ।

नाफामा टिकेको कर्पोरेट संस्कृतिले राष्ट्रिय–अन्तर्राष्ट्रिय एजेन्डा तय गर्छ । तर्क उत्पादक र भाष्यकार रागदरबारी बुद्धिजीवी हुन्छन् । पुँजी र प्रविधिलाई सेवक बनाइन्छ । नाराको उपयोग, उपभोग र कार्यान्वयन पार्टीहरूले गर्छन् । पार्टीभित्रको सानो समूह सहमतिको कथ्य रच्दै खुम्चिँदै गएर सर्वोच्च नेतृत्वमा सीमित हुन्छ । पार्टी कमिटी साक्षी किनारामा बसेर थपडीबाजमा फेरिँदै कर्पोरेट सोच लागू गर्न ठाउँ र चेतनाअनुसार राष्ट्रवाद, धर्म, जाति, रंग, संस्कृति र राजनीतिक ट्रेडमार्कको ब्यानरमा सक्रिय हुन्छ ।

कर्पोरेट राजनीतिको भुंग्रोमा अभ्यस्त हुँदै गएकाहरूले चुनावलाई वैधानिक खेल बनाउँछन् । तिनले सत्ता गठन गर्ने वा पल्टाउने, राज्यको हरेक अंगलाई आफ्नो हितअनुकूल पार्ने र न्यायालयलाई भ्रष्टाचारको धोबीघाट बनाउने हैसियत राख्छन् । दलहरू सेयरहोल्डर र राज्यका अन्य अंग साक्षी किनाराको हैसियतमा पुग्छन् । अदृश्य/भूमिगत शक्तिले नै पार्टी कब्जा गर्दै जान्छ, चुनावमा त्यसैले रजगज गर्छ ।

सिंहदरबार गाउँगाउँमा भ्रष्टतन्त्र लिएर पुग्यो । पार्टीहरूका साइनबोर्ड र झन्डा फरक; सम्बोधनका शब्दावली पनि फरक— नमस्ते, जय नेपाल, लालसलाम, जय मातृभूमि; चरित्र भने समान— भ्रष्टाचार । भ्रष्टतन्त्र नै राष्ट्रिय चरित्र भएकाले बिनाघूस कुनै काम बन्ला भन्ने विश्वास नै हराइसकेको छ । नेता, पार्टी र अभियन्ताहरूले ‘भ्रष्टाचारको विरोध र सुशासन’ भन्नु सबभन्दा ठूलो ठट्टा हुने भएको छ ।


राजनीतिक बसाइँसराइ

जबसम्म तिमी डराउँछौ तबसम्म तिम्रो जिन्दगीको फैसला अरूले नै गर्दै जान्छन् । शक्ति खस्केला भन्ने डरले व्यक्ति आतंकित हुन्छ, तर दिन खराब भएपछि रूख चढे पनि बहुला कुकुरले टोकिछाड्छ । सामान्यजन सुरक्षित हुन भीडतिरै दौडिन्छन् । सिद्धान्त नै छ— सके जित्नेको पछि लाग, नसके हार्नेको पछि त किमार्थ लाग्दै नलाग, दुवै गर्न सक्दैनौ भने तटस्थ बस । तटस्थताको सुख झन् गजबको हुन्छ । शक्ति हासिल नभई सामाजिक औकात हुँदैन भन्ठान्नेहरू पुराना दलले नपत्याउने भएपछि नयाँ घरमा बसाइँ सर्छन् । चतुरेले हावा सुँघेर शक्ति–म्याराथुनको दिशा खुट्याउने हुँदा भक्त उत्पादन केन्द्रमा फेरिएका पार्टीहरूले त्यस्तालाई शरण दिन्छन् । यद्यपि सामाजिक रूपमा भने तिनीहरू अविश्वासिला ठहरिन्छन् ।

भेडीगोठालाहरूले भेडा हराएको थाहा पाउन हरेक तेस्रो दिन गल्छेडोमा बथान पुर्‍याई एकएक गर्दै गनेजस्तै, आफ्ना कार्यकर्ता नभागून् बरु अरूबाट भित्र्याउन सकियोस् भनेर हरेक पार्टीमा तिघ्रे गल्ला तैनाथ गरिएको हुन्छ । भेडाहरूको विश्वास र बफादारी कस्तो हुन्छ भने, मूल भेडो पहराबाट हाम फाल्दा अरू पनि हाम फालेर ज्यान दिँदै अगुवा भक्तमा दरिन पुग्छन् । भेडा संस्कृति स्विकार्न मान्छेलाई अत्यन्तै कठिन हुन्छ । खोपडी खोपीमा थन्क्याएपछि भक्त र अन्धसमर्थक बन्न मुस्किल भने पर्दैन ।

बसाइँ सरेकाहरूलाई नयाँ ठाउँमा पुरानो पार्टी र नेतृत्वको उछित्तो काढ्ने भूमिका दिइन्छ । अर्कातर्फ, रैथाने कार्यकर्ता भाग खोस्न आएको भनेर त्यस्ताहरूको तेजोवध गर्छन् । त्यसैले बसाइँ आएकाहरूले पाउने भूमिका कार्यकारीको नभई सहयोगीको मात्र हुन्छ । शक्तिको कहिल्यै नअघाउने अगस्ति–भोक अत्यन्त खतरनाक रोग हो । यस्ता भोका व्यक्ति लाज र डर त्यागेर जे गर्न पनि तयार हुन्छन् । तिनको मुकुन्डो फेरिए पनि चरित्र पुरानै हुन्छ । वर्षौं बसेको थातथलो र नेतृत्वलाई त धोका दिन सक्नेहरू नयाँ घरमा कति दिन टिक्लान् ? बफादारी निभाउलान् ? रैथाने कार्यकर्ताको मनमस्तिष्कमा सधैं यस्तै आशंका रहिरहन्छ । नवप्रवेशीको अंशमा नेतृत्वको निगाहले पाइने समानुपातिक पद मात्रै रहन्छ, प्रत्यक्ष निर्वाचित हुन सक्दैनन् । भए भने पनि ती उपाध्यक्ष, उपमेयर, प्रदेश सांसद मात्रै हुन्छन् ।

नेतृत्वले जहिले पनि नयाँ भक्त खोज्ने गर्छ, पुराना त आफ्नै पाल्तुजस्तै हुन् नि भनी सोच्छ । नवागन्तुकलाई संरक्षण नदिए ऊ आफ्नै काँधमा बन्दुक राखेर विरोधीलाई चढाइ गराउने विभीषण बन्न तयार होला भनी नेतृत्व सचेत भने रहिरहन्छ ।


गाली माहात्म्य

२०४८ मा छोरा प्रकाशमान सिंहले चुनाव हारेपछि गणेशमान सिहले काठमाडौंलाई बैगुनी भन्दै ‘अर्को जन्म भयो भने म यहाँ हैन, अन्यन्त्र जन्म लिन पाऊँ भनेर भगवान्सँग प्रार्थना गर्छु’ भने । त्यसमा एमाले महासचिव मदन भण्डारीको जवाफ थियो, ‘हामी त भौतिकवादी हौं, यदि ईश्वर छ भने गणेशमानजीको इच्छा पूरा गरिदेओस् ।’ शालीन र भद्र मान्छेको प्रतिक्रिया, कटाक्ष र गाली पनि भद्र नै हुन्छ । अहिले चुनाव एउटा रणभूमि भएकाले तेजाबी गाली मौलाएका छन् । गाली, प्रोपगान्डा, कुतर्क, कुतथ्य आदि अहिले चुनावी युद्धका हतियार बनेका छन् । मानिसहरू मनसुखका लागि अरूलाई उत्तेजित बनाउने अवसर खोजिरहेका हुन्छन् ।

शक्तिसँग भयग्रस्त भएकाहरू विपक्षीलाई डर देखाउन र आफ्ना

कमजोरी लुकाउन गाली बक्न थाल्छन् । प्रोपगान्डा, विरोधीको योजना र सूचनामाथिको पहुँच प्रमुख युद्धकला हुन् । विरोधीको मनोबल खस्काउन सके आधा युद्ध त्यसै जितिन्छ । विरोधीको नाडी छाम्न र उत्तेजित पार्न पनि फर्जी फायर खोलेजस्तै गाली पनि बक्ने गरिन्छ । तर गालीवक्ताको हैसियत र कला भने आमजनले ख्याल गरिरहेका हुन्छन् । गाली भक्त र कार्यकर्तालाई उत्तेजित बनाउने पेट्रोल बने पनि अरूलाई भने रमिता र तमासा बन्छ ।

भनिन्छ— जतिसुकै योग्य र शक्तिशाली भए पनि व्यक्तिवादी नेतृत्व डर र असुरक्षा–बोधले ग्रस्त भइरहन्छ; अन्धभक्तहरूको भीडबीच भए पनि ऊ आफूलाई एक्लो सोच्छ र हरेकमाथि शंका गरिरहन्छ; आफन्तको पनि खासै भर पर्दैन; कसैलाई विश्वास नगरी सुरक्षाखोजीको षड्यन्त्र रचिरहन्छ । चरम व्यक्तिवादी नेता एक हदसम्म सन्काहा र मनोरोगी हुने हुँदा एकातर्फ भगवान्भरोसे हुन्छ भने अर्कातर्फ व्यंग्य, गाली, कटाक्षले आत्मसन्तुष्टि लिने पनि गर्छ । श्रोताहरूले समर्थन गरेर कि व्यंग्य गरेर ताली पड्काएका हुन्, पत्तै पाउँदैन । हरेक नेतृत्वको शक्ति, आचरण, हैसियत, चिन्तनस्तर, चरित्र चुनावका बेला छ्यालब्याल हुन्छ । अझ गाली पण्डित र नयाँघरेहरूको भाउ त राजनीतिक बजारमा बढे पनि सामाजिक क्षेत्रमा भने खस्किरहेको हुन्छ ।

हरेक सफलताका बाधक र असफलताका कारक खोज्दा प्रतिकारमा गालीको सिर्जना हुँदै जान्छ । दिमाग त अराजक भइसकेको हुन्छ; फुत्तफुत्त शंका–आशंका उमार्दै काल्पनिक वैरी र विरोधी जन्माउँछ । काल्पनिक सिद्धान्तले मनसुखका लागि कल्पनाको लडाइँ लड्न गालीलाई हतियार बनाउँछ । व्यासासनमा बस्ने पण्डित पनि कसैले मर्ममा प्रहार गरेपछि सिङमा चोट लागेर रन्थनिएको पशुझैं बर्बराउन थाल्छ । केही बेरअघि मात्रै वाचन गरिएका आदर्श र ऋचाका ठाउँ अश्लील, अमर्यादित र आक्रोशित शब्दले लिन थाल्छन् । उचाइ, ज्ञान, गरिमा, हैसियत, मनोभाव छताछुल्ल पार्दै ऊ प्राकृतिक अवस्थामा फर्किन्छ । हवाई फायर खोलेपछि रन्थनिएको मान्छेले प्राज्ञिकताको खास्टो उतार्न ढिलो गर्दैन । त्यसैले कसैलाई चिन्नु वा कसैको हैसियत थाहा पाउनु छ भने पहिले उसलाई उत्तेजित पार्नुपर्छ ।

गालीबाट उम्कने उपाय नभएको भने होइन । गाली गर्ने मान्छेलाई बेवास्ता गरिदिए, चर्चै नगरे, महत्त्वै नदिए आफ्नो सबभन्दा ठूलो अपमान सोचेर ऊ आफैं मर्माहत हुन्छ । हैसियत मिल्नेसँग मात्रै गम्भीर संवाद हुनुपर्छ । कुकुर चुप लगाउन ढुंगाले हानिरहनुपर्दैन, हड्डी फ्याँकिदिनुपर्छ; अझ कुरूप पार्नु छ भने घ्यू खुवाइदिनुस्, खोइरो लागेर सबै रौं झर्छ ।

अन्तमा, सिद्धान्तहीन राजनीतिको अन्तिम अवस्था कर्पोरेट राजनीति हो, जसले नाफाको प्रत्याभूति गर्छ । त्यसका लागि गाली ऊर्जा वा आत्मिक शक्ति बन्छ । अंशमा टेकेर समग्रको व्यवस्थापन गर्न इतिहासको व्यवस्थापन वा घृणाको उत्पादन गरिन्छ । धर्म, संस्कृति र राष्ट्रवादको नयाँ कथ्य रचिन्छ । नेताहरू राज्यका अभिभावकभन्दा व्यवस्थापकमा फेरिन्छन् । यसले गर्दा आमजनमा राजनीतिप्रति नै वितृष्णा जाग्छ । त्यसको असर सामाजिक–सांस्कृतिक व्यवहारमा देखा पर्दै जान्छ । राम्रा मान्छेले राजनीतिक हस्तक्षेप नगरेपछि अपराधी र कर्पोरेटले सत्ताकब्जा गर्छन्, जस्तो स्थानीय तहको यो चुनावी मौसममा देखा पर्दै छ ।

प्रकाशित : चैत्र ३०, २०७८ ०८:४२
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्
जनताको राय

बैंकमा लगानीयोग्य रकम थुप्रिएर साढे ६ खर्ब नाघेको छ। बैंकहरूले ब्याजदर घटाउँदासमेत कर्जा प्रवाह बढ्न नसक्नुको कारण के हो?