कान्तिपुर वेबसाईट
AdvertisementAdvertisement
२२.१२°C काठमाडौं
काठमाडौंमा वायुको गुणस्तर: १५५

पितृसत्ता पुरुषको पनि बोझ

अमृता अनमोल

पितृसत्ताको सोझो अर्थ हो— पुरुषको सत्ता । जहाँ पुरुष शासक हुन्छन् भने महिला शासित त्यस्तै पुरुषलाई पहिलो दर्जामा राखिन्छ भने महिलालाई दोस्रो । पितृसत्ता विचारधारा हो, जसले पुरुषलाई महिलाभन्दा श्रेष्ठ मान्छ । यसै विचारधाराले महिलामाथि पुरुषको नियन्त्रण कायम गरेको छ । पितृसत्ताले धर्म, संस्कृति र परम्पराका नाममा महिलामाथि शोषण र दमन पनि गरेको छ । यो कोणबाट हेर्दा पितृसत्ताले पुरुषलाई फाइदैफाइदा र महिलालाई घाटैघाटा मात्र छ भन्ने लाग्न सक्छ । तर, यथार्थमा पितृसत्ताको बोझले पुरुषहरू पनि थिचिएका छन्, तिनमाथि पनि हिंसा भएको छ, अनावश्यक भार पनि थपिदिएको छ । मारमा परिहाल्दा पनि बोल्न छेकेको छ ।

पितृसत्ता पुरुषको पनि बोझ

पितृसत्ताले पुरुषलाई बहादुर, आँटिलो र शक्तिशाली व्यक्तिका रूपमा चित्रण गर्छ । यही आधारमा समाजले पुरुषलाई कडा स्वभावको र घरपरिवारको माग पूरा गराउन सक्ने व्यक्तिका रूपमा ठान्छ । सके पनि नसके पनि परिवारको आर्थिक दायित्व धेरैजसो घरमा पुरुषमै छ । जस्तोसुकै स्वभावका पुरुष पनि बलवान् भएको अभिनय गर्न बाध्य छन् । केही पुरुष भावनात्मक रूपमा कोमल हुन्छन्, ससाना कुराले पनि तिनलाई प्रभाव पार्छ । दुःख पर्दा, आफन्तसँग छुट्टिँदा रुन चाहन्छन् तर आँसु देखाउन सक्दैनन् । जबरजस्ती कठोर बन्नुपर्ने, बलवान् हुनुपर्ने र बहादुरी देखाउनुपर्ने बाध्यता छ ।

सामान्य घरव्यवहारकै कुरा गरौं । कतिपय पुरुष भान्साको काम गर्न रुचाउँछन् । लुगा धुने, घर सरसफाइ तथा बालबालिकाको हेरचाह गर्न मन पराउँछन् । दिनहुँजसो घरबाहिरको कामको बोझ लिनुको साटो घरायसी इलममा समय बिताउन चाहन्छन् तर पितृसत्तात्मक सोचले उनीहरूलाई थुनिरहेको छ । घरधन्दा सघाउँदा जोइटिंग्रे–नामर्दको आरोप लाग्ने डरमा धेरै पुरुषले लुकेरै भान्साको काम गर्छन् । पाहुना वा छिमेकीलाई देख्दा गरिरहेको काम चटक्कै छाडिदिन्छन् । बदलामा उनीहरू सके पनि नसके पनि चाहे पनि नचाहे पनि घरबाहिरका, अप्ठ्यारा काम र परिस्थितिको सामना गरिरहेका छन् । काम गर्न नसक्ने पुरुषले पनि जस्तोसुकै जुक्ति लगाएर परिवारको भार बोक्नुपर्ने बाध्यता छ ।

त्यस्तै ‘छोरो मान्छे भएर रुनु हुन्न’ भन्ने लोकोक्तिका कारण पीर पर्दा बलियो देखिनुपरेको छ । यस्तो खानु, लगाउनु तथा काम गर्नु भनेर छोरीमा जस्तै छोराका लागि पनि नियम बनाइएका छन् । कुनै केटाले कपाल पाल्यो भने कस्तो केटीजस्तो वा रातो वा गुलाबी रङको लुगा लगाए केटी भनेर खिसीटिउरी गरिन्छ । ढिलो खाए महिला जसरी खाने, बिस्तारै हिँडे महिलाजस्तै थाक्ने कुराले पुरुषलाई पनि सताएको छ ।

महिला हुनु वा पुरुष हुनु जैविक विषय हो । पुरुष हुँदैमा पितृसत्ता मान्ने महिला हुँदैमा नमान्ने हुँदैन । पितृसत्तात्मक सोच र मान्यता बोकेका महिलाहरू थुप्रै छन् समाजमा । पुरुषवादी चिन्तन र संस्कारले महिलालाई पनि गाँजेको छ । धर्म र संस्कारका नाममा उनीहरूले पितृसत्तालाई बोकिरहेका छन् । यसले हाम्रो भाषा, शब्द, व्यवहार, धर्म, संस्कार र आनीबानीलाई आक्रमण गरेको छ । प्रायः परिवारभित्र पितृसत्तात्मक विचारलाई रीतिरिवाज र संस्कारका रूपमा सिकाउने काममा महिला पनि जानीनजानी सरिक भैरहेका हुन्छन् ।

समग्रमा पितृसत्ताले असमानता बढाएको छ, जसले हिंसा र विकृति जन्माएको छ । पितृसत्ताले पुरुषमाथि हिंसा हुन्छ भन्ने परिकल्पनै गरेको छैन । पुरुषलाई अबला र निरीह मानेकै छैन । फलस्वरूप समाजले पुरुष हिंसापीडितलाई महिलालाई जस्तो स्थान दिँदैन । उल्टो पुरुषलाई नै कमजोर ठानिन्छ । भावनात्मक रूपमा उसलाई अपमानित गर्छ । पुरुषत्वमाथि नै प्रश्न गर्छ तर हिंसा जसलाई भए पनि हिंसा नै हो । महिला, बालबालिका, पुरुष हुन् वा ज्येष्ठ नागरिक कसैमाथि पनि हिंसा हुनु हुँदैन ।

पितृसत्ता सबै ठाउँ उही रूपमा बलियो छैन, भूगोल, वर्ग र समुदाय अनुसार यसको असर फरक–फरक छ । लिंग र वर्ग दुवैमा पितृसत्ताले असर गरेको छ । पितृसत्ताले सबैभन्दा धेरै आक्रमण घरभित्रै गरेको छ । सुरक्षित स्थान मानिने घरलाई हिंस्रक बनाएको छ । पतिपत्नीकै कुरा गरौं, अहिलेका धेरै पुरुष समान खालका जीवनसाथी चाहन्छन् । आपसमा काम र जिम्मेवारी बाँडफाँड गर्न रुचाउँछन् । घरको होस् या बाहिरको काम, सबैतिर सहकार्य गर्नु आवश्यक ठान्छन्, जसलाई पितृसत्ताले रोकिरहेको छ ।

पितृसत्ताको विकल्प मातृसत्ता होइन । अहिलेको युग कुनै सत्ताको होइन समानताको हो । पितृसत्ताविरुद्ध उभिदा पुरुषको होइन, पितृसत्तात्मक पद्धतिको विरोध र समानताको वकालत हुन्छ । महिलाले अधिकार लिनु भनेको पुरुषको खोस्नु होइन । समान अधिकार उपभोग गर्नु हो । महिला पुरुष दुवैलाई आर्थिक, सामाजिक, शारीरिक, मनोवैज्ञानिक र सांस्कृतिक रूपमा स्वतन्त्र बनाउनु हो । हिंसामुक्त समाजतर्फ उन्मुख हुनु हो । पुरुषलाई समेत बोझ बनेको पितृसत्ताबारे अब पुरुषकै कोणबाट पनि बहस जरुरी छ ।

प्रकाशित : फाल्गुन १३, २०७८ ०८:२२
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्
जनताको राय

बैंकमा लगानीयोग्य रकम थुप्रिएर साढे ६ खर्ब नाघेको छ। बैंकहरूले ब्याजदर घटाउँदासमेत कर्जा प्रवाह बढ्न नसक्नुको कारण के हो?