अनुभवबाट सिक्दै ओमिक्रोनको सामना

ओमिक्रोन यसरी नै फैलिइरहे केही हप्तामा उच्च विन्दुमा पुगी, स्थिर भई विगतमा जस्तै केही महिनामै लहर मत्थर हुँदै जान सक्छ । तर यस अवधिमा रोकथाम, नियन्त्रण एवं उपचारको प्रबन्ध हुन नसके विगतमा झैं कैयौंको अकालमा मृत्यु हुन सक्छ । कोरोनाको पहिलो लहरमा दीर्घरोगी तथा वृद्धवृद्धाहरू बढी प्रभावित थिए । इटाली, स्पेनलगायत युरोपेली मुलुकहरूमा संक्रमित हुनेहरूमध्ये दस प्रतिशतसम्मको मृत्यु भएको थियो र ती बहुसंख्यक वृद्धवृद्धा थिए । स्वास्थ्य सेवाले प्राथमिकता पाएका त्यस्ता देशले पनि अकस्मात् पैदा भएको महामारी थेग्न सकेनन् ।

नेपालमा अन्य देशका तुलनामा ढिलै कोरोनाको पहिलो लहर प्रवेश गर्‍यो । यसबाट विशेष गरी वृद्धवृद्धा तथा दीर्घरोगीहरू बढी प्रभावित भए । यो मत्थर भएको केही महिनापछि दोस्रो लहर भारत हुँदै यहाँ प्रवेश गर्‍यो, जसले तुलनात्मक रुपमा पहिलेको भन्दा धेरै मानवीय क्षति पुर्‍यायो । पहिलो लहरमा व्यापक लकडाउन गर्नु, दोस्रो लहर आउनुअघि स्वास्थ्यकर्मी तथा अन्य नागरिकलाई खोप लगाउँदै जानुजस्ता प्रतिकारात्मक उपाय हामीले अपनाएकै हौं । तर, सरकारले छिमेकी चीनबाट शिक्षा लिँदै अक्सिजनसहितका शय्या भएका कोभिड विशेष उपचार केन्द्र एवं अस्पतालहरू पहिलो लहरपछि स्थापना गरिदिएको भए दोस्रो लहरमा हजारौंको ज्यान जाँदैनथ्यो, अक्सिजनजस्तो आधारभूत आवश्यकताका लागि आर्थिक अवस्था कमजोर भएकाहरूले लाखौं खर्च गर्नुपर्दैनथ्यो । यो त्यस बेलाको सरकारको कमजोरी नै हो । यसका पछाडि स्वार्थपूर्ण दबाबहरू रहेको आशंका स्वाभाविक छ । विदेशबाट समेत सहज रूपमा भित्र्याउन सकिने सहयोग सामग्री नियतवश ल्याइएन भन्ने आरोप पनि लाग्ने गरेको छ ।

दोस्रो लहरका बेला एक अग्रज शल्यचिकित्सकको कोभिडकै कारण मृत्यु भएको थियो । उहाँबाहेक पनि, मैले चिनेका धेरै स्वास्थ्यकर्मीको मृत्यु भएको थियो । अवस्था कस्तो थियो भने, म संक्रमित हुँदा पनि कोभिडका बिरामीको परीक्षण एवं उपचारमा खटिनुपरेको थियो । यस्तो अनुभव अन्य स्वास्थ्यकर्मीको पनि होला । त्यस बेला कोरोनाको लक्षण देखा पर्दापर्दै ज्यान जोखिममा पारेर बाक्लो पीपीईमा गुम्सिएर, शौचसमेत च्यापेर घण्टौं बिरामीको स्याहार गर्ने स्वास्थ्यकर्मीहरूको जति प्रशंसा गरे पनि कम हुन्छ । दुर्भाग्य, महामारी फैलिएको अवधिमा कोरोना एवं कोरोनाइतर दुवै उपचारमा क्रियाशील हुनुपर्ने नेपालकै प्रमुख सार्वजनिक अस्पताल वीरमा समयमै सरकारले दिने भनेको भत्ता उपलब्ध नगराएका कारण हप्तौं सेवा प्रभावित हुन पुग्यो । भत्ता पाउन स्वास्थ्यकर्मीहरूले आन्दोलन गर्नुपर्‍यो । योजस्तो नमज्जा के हुन सक्छ ? कोभिड बिरामीको हेरचाह गर्ने स्वास्थ्यकर्मीहरूले पाउनुपर्ने भत्ता उपलब्ध गराउनु राज्यको कर्तव्य हो, अब यस्तो कमजोरी हुनु हुन्न ।

यो वैश्विक महामारी पटकपटक विभिन्न उत्परिवर्तन हुँदै केही महिनाको लहरका रूपमा कहिलेसम्म फैलिइरहने हो, भन्न सकिन्न । यसरी उत्परिवर्तित हुँदै जाँदा भाइरस कमजोर हुने हो कि झन्झन् आक्रामक भई मानव संहारको कारक बन्ने हो, भन्न सक्ने अवस्थामा कोही छैन । त्यसैले यसबाट जोगिन सरकारले अस्पतालहरूलाई तयारी अवस्थामा राख्नुपर्छ, साथै स्वास्थ्यकर्मीहरूको मनोबल पनि उच्च पार्नुपर्छ । अहिले विकसित देशहरूमा कोरोनाविरुद्धको खोपको उत्पादन तीव्र रूपमा भइरहेको छ । कोभिड स्थायी रूपमै विलुप्त नहुँदासम्म खोपबाहेक बचावटको विकल्प छैन । खोप लगाए पनि, स्वास्थ्य सुरक्षाका मापदण्डहरूको पालना गर्न भने छोड्नु हुन्न ।

अहिले सबै देशले आफ्ना नागरिकलाई सुरक्षित पार्न युद्धस्तरमा खोप कार्यक्रम सञ्चालन गरिरहेका छन् । नेपालमा पनि खोप केन्द्रहरू बढाइएका छन् । सँगै खोपको स्तरीयता, रेखदेख तथा परिचालनजस्ता पक्षमा सावधानी र सतर्कता अपनाउनुपर्छ । मास्कको सही प्रयोगले विषाणुयुक्त थुक, थोपा, खकार, र्‍याल शरीरमा प्रवेश हुनबाट रोकिन्छ । तर, हावाको सञ्चार नहुने बन्द कोठा, हल, सवारी साधन आदिमा भाइरसलाई मास्कले पनि पूर्ण रुपमा निषेध गर्न सक्दैन । नाक, मुख र चिउँडो टपक्क छोपिने गरी लगाएको तीन तहको मास्कबाट आंशिक रूपमै भए पनि भाइरसलाई रोक्न सकिन्छ । ज्यानलाई नै संक्रमणको जोखिममा पार्नुको साटो कोरोना भाइरस पूर्ण रूपमा विलुप्त नहुँदासम्म सामाजिक, धार्मिक, सांस्कृतिक एवं राजनीतिक कार्यक्रमको आयोजना गर्दा विचार पुर्‍याउनैपर्छ । कामदारहरूको रोजगारी नगुम्ने गरी स्वास्थ्य सुरक्षाका मापदण्ड पालन गर्दै विद्यालय, होटल, सार्वजनिक यातायात लगायत सञ्चालनमा ल्याउनुपर्छ ।

खोप नलगाएका बालबालिका बढी जोखिममा छन् अहिले । ससाना नानीहरूलाई मास्क लगाउन सम्भव नभएकाले सम्पर्कमा रहेका सबैले खोप र मास्क लगाउनुपर्छ । वृद्धवृद्धा एवं दीर्घरोगीहरूको विशेष निगरानीको जरुरत छ । मधुमेह भएका बिरामीहरूलाई कोभिड संक्रमण हुन गए निमोनिया र आँखादेखि मस्तिष्कसम्म असर पर्ने विशेष प्रकारको कालो ढुसीजन्य रोग लाग्न सक्छ, जसको मृत्युदर ९० प्रतिशतसम्म छ । त्यसैले मधुमेहका बिरामीहरूको शरीरमा चिनीको मात्रा उपचारबाट नियन्त्रणमा राख्नुपर्छ । अस्पतालहरूले कोभिडको अन्त्य अनिश्चित बनिसकेको अवस्थामा कोरोनाइतरका सबैखाले आकस्मिक, गम्भीर स्वास्थ्य समस्याहरूको हल गर्ने योजना पनि सँगसँगै ल्याउनुपर्छ । सबै खाले स्वास्थ्य सेवाहरूको स्तरीयता र उपलब्धताको सुनिश्चितताका लागि कोभिड बहाना बन्नु हुन्न । पहिलो र दोस्रो लहरको अनुभव र कमीकमजारीबाट सिक्दै अघि बढ्नुको विकल्प छैन ।