ती कम्युनिस्ट नेताको सम्झना

दुई दशकभन्दा बढी समय भूमिगत जीवन बिताएका श्रेष्ठले २००७ सालदेखि मकवानपुरगढीमा स्वग्राम सुधार जनसंगठन परिषद् गठन गरेर गाउँको शोषण, अत्याचार र जातीय विभेदविरुद्धका काम अगाडि बढाएका थिए । परिषद्ले गाउँमा जुवातास खेल्न बन्द गरायो । गाउँलाई साक्षर बनाउन प्रौढ शिक्षा सञ्चालन गर्‍यो । साथै सानातिना झैझगडा मिलाउन र न्यायनिसाफका लागि पनि परिषद् लाग्यो । पुस्तकालय स्थापना गर्‍यो । यसरी परिषद्ले गाउँलेहरूको मन जित्न थाल्यो । परिषद्ले २०१० सालमा किसानको मोहियानी हक कायम गर्ने, पर्ती जमिन सुकुम्बासी र किसानहरूलाई वितरण गर्ने र छाक काटेर कर्जा नतिर्ने अभियान चलायो । यस अभियानले यस क्षेत्रका बासिन्दालाई जागरुक बनाउनुका साथै सामन्तहरूविरुद्ध घृणा उत्पन्न गरायो । श्रेष्ठकै अगुवाइमा २०१२ सालमा साबिकको हटिया गगटेमा सय बिघा जमिनमा बस्ती बसाउने काम भएको थियो ।

किसान आन्दोलनबाटै उनी कम्युनिस्ट पार्टीको महामन्त्री बन्न सफल भए । यसबाहेक, गाउँकै विद्यालयमा अंग्रेजी, गणित र नेपाली विषय पढाउँथे, उनी । उनको अक्षर अत्यन्त सुन्दर र पढाउने कला पनि राम्रो थियो । त्यति बेलाका उनका विद्यार्थी दिनेश श्रेष्ठ भन्छन्— ‘साहिँला बाले बुझ्ने गरी पढाउनुहुन्थ्यो ।’ उनलाई गाउँलेहरूले ‘माडसाब’ र ‘साहिँला बा’ भनेर सम्बोधन गर्थ्ये । २०११ सालमा कम्युनिस्ट पार्टीको सदस्यता लिएका श्रेष्ठ पटक–पटक गरी ८ वर्ष जेल परे । जब उनी चौथो महाधिवेशनको महामन्त्री बने तबदेखि पञ्चायती शासकले व्यापक खोजी गर्न थाल्यो । त्यही क्रममा २०४० सालमा पक्राउ पनि परे । त्यति बेला उनले लामै समय जेलमा बस्नुपरेको थियो ।

सरल जीवनशैलीका श्रेष्ठ व्यावहारिक र दूरदर्शी नेता थिए । हटियाका ८२ वर्षीया कृष्णप्रसाद नेपालले उनलाई सम्झँदै भन्छन्, ‘उनकै निर्देशन र शिक्षाबाट किसान र विभिन्न राजनीतिक आन्दोलन गरियो ।’ मकवानपुरको पूर्वी क्षेत्रमा वाम राजनीतिको जरो गाडेकै श्रेष्ठले हो । भद्रगोल जेलबाट दिएको प्रवेशिका परीक्षामा उनी प्रथम श्रेणीमा उत्तीर्ण भएका थिए । यसबाहेक श्रेष्ठको औपचारिक शिक्षा भने थिएन । अनैपचारिक लेख्न–पढ्न भने गरिरहे । उनीसँग वीरगन्ज जेलमा बसेका विरोध खतिवडा भन्छन्, ‘अरूले एक पन्ना पढ्दा श्रेष्ठ काका १० पाना पढिसक्थे, जेलमा सबै साथी सुतेपछि रातभरि पढ्ने–लेख्ने गर्थे ।’

यस्तै जाँगरका कारण श्रेष्ठले राजनीतिक, आर्थिक र सांस्कृतिक विषयमा अनेक पुस्तक लेखे । जेल बस्दा कार्ल मार्क्सको ‘पुँजी’ को नेपालीमा उल्था पनि गरेका थिए । अंग्रेजी र हिन्दी भाषामा उनको दखल थियो । केहीअघि मोहनविक्रम सिंहले कम्युनिस्ट आन्दोलनको शीर्ष नेताहरूमध्येका एक श्रेष्ठ भएको बताएका थिए । हुन पनि, उनका सहयात्री सिंहले शीर्ष भन्ने आधार छन्— एक त उनी कम्युनिस्ट आन्दोलनको सुरुआती चरणदेखि नै सक्रिय थिए, अर्को यसै आन्दोलनमा जीवन बिताए । साहित्यमा पनि उनको दखल थियो । बेलाबेलामा कविताबाट आफ्ना विचार सार्वजनिक गर्थे पनि ।

एकै गाउँमा जन्मेका सँगैसँगै समाज सुधार र राजनीतिकर्म गर्दै आएका बद्रीप्रसाद खतिवडाले श्रेष्ठले नेपाली वामपन्थी आन्दोलनमा महत्त्वपूर्ण योगदान पुर्‍याए पनि । उनको उचित मूल्यांकन हुन नसकेकोमा चिन्ता व्यक्त गरेका छन् । सरकारको नेतृत्वमा पटक–पटक वामपन्थीहरू पुगे तर उनका बारे चासोचिन्ता लिएनन् । उनको जीवन खुला किताबजस्तो थियो । परिवर्तनका लागि जीवन उत्सर्ग गरेका श्रेष्ठमा व्यक्तिगत लालसा अलिकति पनि थिएन । उनले राजनीतिलाई कमाईखाने भाँडो कहिल्यै बनाएनन् । ‘सादा जीवन र उच्च विचार’ को भावनाबाट अलिकति पनि विचलित नभई बाँचे । कथनी र करनीमा एउटै आदर्श सँगालेका श्रेष्ठ परिवर्तनकारीका निम्ति प्रेरणाको स्रोत हुन् । मृत्यु भएको एक दशकपछि उनको अर्धकदको सालिक जन्मेको गाउँनजिकै राखिने भएको छ । त्याग, समर्पण र संघर्षका त्रिवेणी हुन्— श्रेष्ठ । श्रेष्ठलाई पार्टीको घेरा र स्वार्थभन्दा माथि राखेर उनको आचरणको अनुकरण गर्नु नै उनीप्रतिको सच्चा श्रद्धाञ्जली हुनेछ ।