एउटा पार्टीको सय वर्ष

तर स्थापनाको सयौं वार्षिकोत्सव मनाइरहेको सीपीसी भने विभिन्न चुनौतीका बाबजुद झनै आत्मविश्वासी, तन्दुरुस्त, स्पष्ट वैज्ञानिक दृष्टिकोण र आन्तरिक रूपमा थप एकताबद्ध हुन पुग्दा चिनियाँ नेताहरू दंग छन् भने, पश्चिमा शक्तिहरू भिन्न विचारधारा र फरक सभ्यताको भयानक ओजबाट सशंकित भएका छन् । सीपीसीले शतवार्षिकी मनाइरहँदा रोग र अभावले ग्रस्त विश्वलाई स्पष्ट दृष्टिकोण, राजनीतिक दूरदर्शिता, अनुशासन र कडा मिहिनेत हुन सकेमा जस्तै भयानक अप्ठ्याराहरूलाई पनि चिर्दै सम्पन्नता हासिल गर्न सकिन्छ भन्ने व्यावहारिक सन्देश दिएको छ । वर्तमान चीनमा अझै अनेक चुनौती छन्, तर महत्त्वपूर्ण कुरा, ती चुनौती पार गर्न सकिन्छ भन्ने उच्च आत्मविश्वास र आधार नेतृत्वसँग छ ।

छिन वंशदेखि दोस्रो विश्वयुद्धसम्म अनेक बाह्य आक्रमण बेहोरेको चीनले यतिखेर आएर ओजपूर्ण शक्तिका साथ भन्न थालेको छ— चिनियाँ जनतालाई अब कसैले दबाउन सक्नेछैन अनि चीनको इच्छाशक्ति र सामर्थ्यलाई कसैले बेवास्ता नगरे हुन्छ । गत महिना प्रकाशित सीपीसीको श्वेतपत्रमा मार्क्सवादसँगै चीनको संस्कृति, इतिहास, मुलुकको अवस्था र वर्तमानको यथार्थका आधारमा पार्टीले जनताका पक्षमा निर्णय लिने गरेको थप स्पष्ट पारिएको छ । यसै अवस्थालाई नै चिनियाँ नेताहरूले ‘चिनियाँ विशेषतासहितको समाजवाद’ वा ‘चिनियाँ माटो सुहाउँदो मार्क्सवादी प्रयोग’ भन्दै आएका छन् ।

कम्युनिस्ट विचारधारा अँगालेका चिनियाँ नेताहरू व्यक्तिगत सम्पत्ति राख्दैनन् र कुनै पनि वैचारिक प्रयोग चिनियाँ माटोविपरीत भएमा त्यसलाई हुबहु स्वीकार पनि गर्दैनन् । नेपालका कम्युनिस्टहरूको नैतिक पतनको खास कारण नै पैसाका लागि जस्तै दुष्कर्म पनि गर्न तयार हुनु र नेपाली माटो एवं संस्कृति सुहाउँदो प्रयोगबाट पूरै स्खलन हुनु हो । त्यसैले नेपालमा कम्युनिस्टहरूप्रति चरम आक्रोश बढिरहँदा, हार्वर्ड युनिभर्सिटीअन्तर्गतको एउटा थिंक ट्यांकले गरेको सर्भेमा, चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टीप्रति ९३ प्रतिशत चिनियाँ जनताको सन्तुष्टि रहेको देखिएको छ ।

चीनको थियानचिन विश्वविद्यालयको स्कुल अफ मार्क्सवादका डिन प्राध्यापक छोन यीका अनुसार, सीपीसीले आर्थिक रूपमा पश्चिमाभन्दा फरक चीनका लागि उपयुक्त मोडल अपनाएका कारण यो ऐतिहासिक उपलब्धि हासिल भएको हो । चीनको मोडल अरूका लागि उपयुक्त हुन सक्छ भन्न त सकिँदैन तर चीनको प्रयोग र अनुभवबाट निश्चित रूपमा धेरै जानकारी हुन्छ भन्ने प्राध्यापक यीको टिप्पणी छ । सन् १९८७ मा सम्पन्न सीपीसीको तेह्रौं नेसनल कंग्रेसले तीन तहको विकास रणनीति प्रस्ताव गरेको थियो, जसमा पहिलो सन् १९९० सम्म विद्यमान ग्रस नेसनल प्रोडक्ट (जीएनपी) लाई दोब्बर गर्ने, त्यस्तै शताब्दीको अन्त्यसम्म पुनः दोब्बर गर्ने र अन्तिममा एक्काइसौं शताब्दीको मध्यसम्म प्रतिव्यक्ति जीएनपीलाई आधारभूत रूपमा विकसित मुलुकको अवस्थामा पुर्‍याउने लक्ष्य थिए ।

त्यस्तै, चीनबारे विश्लेषण हुँदा धेरै चर्चा हुने गरेको दुई शताब्दी लक्ष्यअनुसार पहिलो शताब्दी लक्ष्य ‘आधारभूत रूपमा समृद्ध समाज’ निर्माण गर्ने सपना पूरा भएको चिनियाँ राष्ट्रपतिले औपचारिक घोषणा गरेका छन्, साथै दोस्रो शताब्दी लक्ष्य सन् २०४९ सम्म पूरा हुने चिनियाँ नेतृत्वले अठोट लिएको छ । चिनियाँ एवं विदेशी अध्येताहरूले समेत चीनका सन्दर्भमा पटकपटक उल्लेख गर्ने आधरभूत रूपमा समृद्ध समाज अर्थात् चिनियाँ भाषामा ‘सियाओखाङ’ को अवधारणा २,५०० वर्षअगाडिको एउटा कविताबाट लिइएको हो । यसको खास चिनियाँ अर्थ हुन्छ— शान्तिपूर्ण र सुखी जीवन । चीन अहिले यही बाटामा छ ।

सीपीसी नेतृत्वले आधुनिक चीनको निर्माणका निम्ति विभिन्न प्रयोग गर्ने क्रममा कठिन चुनौतीहरूको सामना नगरेको होइन । ‘ग्रेट लिप फरवार्ड’ को असफलता, सन् १९५० को दशकका भयानक प्राकृतिक विपत्तिहरू, सोभियत युनियन र भियतनामसँगको युद्ध, विध्वंसकारी सांस्कृतिक क्रान्ति जसबाट नेता तङ सियाओफिङ स्वयं प्रताडित हुनुपरेको थियो । यीलगायतका कठिन अवस्थाबाट गुज्रिँदै र पाठ सिक्दै चीनले सन् १९७८ मा सम्पन्न सीपीसीको एघारौं केन्द्रीय समितिको तेस्रो बैठकबाट ‘सुधार र खुलापन’ को वैज्ञानिक योजना अख्तियार गर्दै आर्थिक निर्माण अभियानको वर्तमान अवस्थाको यात्रा तय गरेको थियो । यो अभियान सीपीसी नेतृत्वले भनेअनुसार चिनियाँ विशेषतासहितको विकास मोडल हुन पुग्दा चालीस वर्षभित्र चीन दोस्रो अर्थतन्त्र मात्र बनेन, बाह्य लगानी भित्र्याउनेमा पहिलो, क्रयशक्ति समताका आधारमा पहिलो र धेरै देशसँग पहिलो निर्यातकर्तासमेत बन्यो ।

विभिन्न अन्तर्राष्ट्रिय वित्तीय संस्थाहरूले सन् २०२८ सम्म चीन पहिलो अर्थतन्त्र बन्न सक्ने प्रक्षेपण गरेका छन् । आर्थिक सुधार सुरु गर्दाताका सन् १९८० मा चीनको कुल गार्हस्थ्य उत्पादन (जीडीपी) जम्मा १९१ अर्ब डलर थियो भने प्रतिव्यक्ति आम्दानी जम्मा १९५ डलर । यो भनेको विश्वकै गरिब मुलुकमध्येको एक भएको अवस्था थियो । तर चालीस वर्षपछि सन् २०१९ को तथ्यांकअनुसार, जीडीपी १४ दशलमलव ३ ट्रिलिएन डलर पुग्यो भने प्रतिव्यक्ति आम्दानी १० हजार २ सय ६१ डलर । पेकिङ विश्वविद्यालयका अर्थशास्त्रका प्राध्यापक काओ हफिङको भनाइमा, मुख्य कुरा के हो भने चिनियाँ जनताले यतिखेर जस्तो जीवनस्तर जिउन सकेका छन्, यो आजभन्दा चालीस वर्षअगाडि कल्पनासम्म गर्न सकिँदैनथ्यो ।

विश्वकै पहिलो जनसंख्या चीनमा अझै विविध चुनौती कायमै छन् । आर्थिक असमानता, सहर र गाउँबीचको गहिरो खाडल, सबैका लागि उचित शिक्षा र स्वास्थ्य, वातावरणका मुद्दाहरू चिनियाँ नेताहरूका लागि अद्यापि टाउकोदुखाइका विषय हुन् । ‘वासिङ्टन क्बाटर्ली’ मा प्रकाशित लेखमा स्कट रोजेली र म्याथ्यु बोसवेलले आर्थिक असमानता र धनी–गरिबबीचको खाडल पुर्न नसके चीनले विषम अवस्थाको सामना गर्नुपर्ने र चीन उच्च आयस्रोत भएका मुलुकहरूको सूचीमा अट्न नसक्ने चेतावनी दिएका छन् । ‘मिडिल इन्कम ट्र्याप’ बाट जोगिन चीनले सुविचारित मोर्चा कस्नुपर्ने अर्थशास्त्रीहरूको सुझाव छ । आधुनिक चीनमा धनी र गरिबबीच बढ्दो खाडल, सहर र गाउँबीचको व्यापक असमानतालाई चिनियाँ राष्ट्रपतिले पटकपटक उल्लेख गर्दै यो अवस्था सम्बोधन गर्न नसके पार्टीले भविष्यमा भयानक अवस्था सामना गर्नुपर्नेतर्फ सचेत गराउँदै आएका छन् । पार्टी नेतृत्वमा आएपछिको पहिलो बैठकमा महासचिव सीले भ्रष्टाचार, जनतासँग कार्यकर्ताको दूरी, भद्दा औपचारिकतावाद र प्रशासनतन्त्रजस्ता संगीन विषयमा कडा कदम चाल्न सकिए मात्र पार्टी खास रूपमा सुदृढ हुने र जनविश्वास उच्च हुने बताएका थिए । नेता सी सत्तामा आएपछि भ्रष्टाचारविरुद्ध चालिएको देशव्यापी कडा कदम र जनतासँग कार्यकताको निकटतम साक्षात्कारले पनि उनीप्रति चीनमा लोकप्रियता बढेको यस पंक्तिकारले धेरै चिनियाँबाट सुन्दै आएको छ ।

स्थापनाका केही वर्ष अलि कमजोर र दिशाहीनजस्तो भएको सीपीसीले सन् १९३५ को चुन्ही सम्मेलनबाट माओ सैन्य प्रमुखका रूपमा आएपछि तीव्रता लिएको थियो । सन् १९४९ पछि माओले समाजवादको विकासका लागि भन्दै विभिन्न प्रयोग गरे पनि यथोचित उपलब्धि हासिल गर्न सकेका थिएनन् । तर पनि माओ चीनले अमेरिकालाई एक दिन पक्कै उछिन्छ भन्नेमा विश्वस्त थिए र आफ्ना कमरेडहरूलाई बारम्बार यो कुरा भनिरहन्थे पनि । माओको मृत्युपश्चात् दोस्रो पुस्ताले पहिलेका उपलब्धिहरू अंगीकार गर्दै र विगतमा भएका गल्तीहरू सच्याउँदै नयाँ गन्तव्य तय गरेको थियो । सन् १९८१ मा सम्पन्न सीपीसीको एघारौं केन्द्रीय समितिको छैटौं बैठकले एउटा प्रस्ताव पारित गर्दै विध्वंसात्मक सांस्कृतिक क्रान्ति र यसको आदर्शलाई अस्वीकार गर्‍यो, साथै पार्टीको वैचारिक एवं सांगठनिक विकासका लागि माओ विचारधारालाई मार्गदर्शक सिद्धान्तका लागि अनुसरण गर्ने निर्णय पनि गर्‍यो । त्यो समयमा सबैसँग अत्यन्त नरम र विनम्रतापूर्वक प्रस्तुत हुने नेता तङले छोटो समयमै अन्तर्राष्ट्रिय समर्थन र साथ जुटाएका थिए ।

नेपाली कम्युनिस्टहरू पदमा पुगिसकेपछि जनता बिर्सिन्छन्, लोभीपापी केही कार्यकर्ता र बिचौलिया–व्यापारी भए पुग्छ उनीहरूलाई । तर चीनमा यस पंक्तिकारले देखेको यथार्थ के छ भने, जनता र पार्टीबीचको सम्बन्धलाई नङ र मासुको जसरी लिइन्छ, हर पल जनताको समस्या र आवश्यकता के छ, त्यसमा पार्टीका कार्यकर्ताहरू लागिरहन्छन् । चीनमा कोभिड–१९ नियन्त्रणमा प्राप्त सफलतामा पार्टीका कार्यकर्ताहरूको अनवरत जनसेवा र कठोर योगदानलाई पनि उत्तिकै महत्त्व दिइन्छ । सीपीसीका कार्यकर्ताहरू भन्छन्— हामीलाई दैनिक स्थानीय नेताहरूबाट जनताको काममा खट्न निर्देशन आइरहेको हुन्छ र हरपल जनकेन्द्रित भएर हामी कार्यक्षेत्रमा खटेका हुन्छौं ।

तीव्र विकासका कारण यति बेला चीन विश्वचर्चामा छ । यद्यपि चीनवारे अझै पनि पश्चिमा जगत् भ्रममा छ भन्छन् प्राध्यापकहरू राना मित्तर र इल्सवेथ जोन्सन । पश्चिमले उदार अर्थतन्त्र र लोकतन्त्र एकै सिक्काका दुई पाटा हुन्, लोकतन्त्रबाहेक अन्य राजनीतिक प्रणालीहरू जनअनुमोदित हुन सक्दैनन् र आधुनिक चीनका जनताले पश्चिमाको जस्तै रहनसहन, तौरतरिका र पद्धति अनुसरण गर्नेछन् भन्ने चरम भ्रममा रहिरहँदा चीनलाई खास रूपमा बुझेर गतिलोसँग डिल गर्ने मौका गुमाएको प्राध्यापकद्वयको निष्कर्ष छ । वास्तवमा चीनले सबैजसो समृद्ध मुलुकहरूबाट सिकेर आफ्नो माटो सुहाउँदो प्रयोग गरेको हो । अरू त के कुरा, बुद्ध धर्मबारे चीनमा भइरहेको अभ्याससमेत अरूको भन्दा भिन्न छ भन्छन् चिनियाँहरू । कम बोलेर अरूलाई कुराकानीको विषयवस्तु दिइरहने र धेरै कुराको जानकारी लिने चिनियाँ तरिकाबाट यो पंक्तिकार पनि चकित हुँदै आएको छ । चिनियाँको यो तरिका नबुझेका कतिपय विदेशी विज्ञहरूले चिनियाँहरूलाई पढाएर आएँ भन्दै अहंकार देखाएको यो पंक्तिकारले धेरै पटक देखेको छ ।

चीनभित्र पनि यति बेला पूर्व अगाडि बढिरहेको छ भन्ने लगभग साझा अवधारणा पाइन्छ । पूर्व भनेर मुख्यतः चीनको समृद्धि र यसको रफ्तारलाई नै इंगित गर्न खोजिएको हो । साँच्चिकै यतिखेर विश्वको समय चीनको पक्षमा देखिन्छ । जस्तै चुनौतीका बीच पनि चीन अबका केही दशक अगाडि नै बढिरहनेछ । कुनै बेला नेता तङले प्रान्तीय नेताहरूलाई प्रोत्साहन गर्दै भन्थे— अब पछाडि पर्नेले इतिहासको चुटाइ भेट्छÙ अब पनि विज्ञान, प्रविधि र आधुनिक शिक्षालाई अनुसरण गर्नुको अर्को विकल्प छैन । यो बाटामा चीन हिँडेको पनि देखिन्छ । पार्टी महासचिव सीले आफ्ना कार्यकर्ताहरूलाई हरपल जनतासँग नजिक रहेर काम गर्न निर्देशन दिइरहेका छन् ।

चीनमा बसेर सीपीसी स्थापनाको शतवार्षिकी नियालिरहँदा यो पार्टीमा व्याप्त उत्कट ऊर्जा, आत्मविश्वास, सामाजिक चेत, वैज्ञानिक दृष्टिकोण र कठोर मिहिनेत गरेर काम फत्ते गर्न सक्ने जबर्जस्त सामर्थ्य देखेर यो पार्टी अझै पनि जवान नै छ कि भन्ने भान पर्छ । पक्कै पनि यसको तन र मनमा शंका गर्नुपर्ने ठाउँ छैन । काम गरेर देखाउने सीपीसीका नेताहरूबाट गफ गरेर जनता बेवकुफ बनाउने नेपालका कम्युनिस्ट नेताहरूले धेरै कुरा सिक्न सक्छन् । आर्थिक–सामाजिक गहन रूपान्तरणका लागि चिनियाँ नेताहरूले जस्तै मिहिनेत गर्न नेपालमा पनि नसकिने होइन । यसका लागि त्याग, समर्पण, स्वच्छता र व्यावहारिक तथा वैज्ञानिक दृष्टिकोणचाहिँ निश्चित रूपमा आवश्यक पर्छ ।

(शर्मा चीनको सिचुवान प्रान्तस्थित लसान नर्मल विश्वविद्यालयका सहप्राध्यापक र सेन्टर फर ट्रान्स हिमालय स्टडिजका सिनियर रिसर्च फेलो हुन् ।)