कान्तिपुर वेबसाईट
AdvertisementAdvertisement
२०.१२°C काठमाडौं
काठमाडौंमा वायुको गुणस्तर: १५७

पुस्तकबाट टाढिँदै शिक्षक

मधु राई

‘खै कतिखेर पढ्नु होउ, म्याम ! म त भ्याउँदै भ्याउँदिनँ ।’ 

‘म त लोकसेवाको तयारीमा छु, पढ्नै भ्याउँदिनँ ।’

‘म त अनलाइनमै पढ्छु, दिदी !’

पुस्तकबाट टाढिँदै शिक्षक

शिक्षक तथा गृहिणीहरूलाई केही वर्षअघि म्यागजिनहरूको वार्षिक ग्राहक बनाउन खोज्दा पाएका उपर्युक्त जवाफ मेरो मानसपटलमा अझै ताजा छन् । शिक्षक र गृहिणीहरू कत्तिको पत्रपत्रिका र पुस्तक पढ्दा रहेछन् भन्ने अनुभव बटुल्न मैले पाँच वर्ष ‘शिक्षक’ र ‘नारी’ मासिक बिक्री गरें । शनिबार र अन्य बिदाको दिन पारेर स्कुटीको डिकीमा दैनिक, साप्ताहिक, मासिक पत्रपत्रिका अनि केही पुस्तक पनि राखेर जोगबनी नाकासम्मै बेच्न पुग्थें । यसबीच कतिपयलाई आफूले पढ्दै गरेको पुस्तक पनि दिएँ । कतिले वर्षौंपछि फर्काए, कतिले बिर्से । कतिले वार्षिक ग्राहक शुल्क आजआज, भोलिभोलि भन्दै टारे ।

यसबीच नियमित रूपमा पत्रपत्रिका र पुस्तक पढ्ने केही शिक्षक तथा गृहिणीहरूलाई मेरा प्रकाशित लेखहरूको प्रतिलिपि बाँडें । कतिपय यस्ता पाठकहरूलाई पाक्षिक वा मासिक रूपमा कुनै पत्रपत्रिकामा छापिएका लेखलगायत पुस्तकबारे चर्चा–छलफल गरौं न भनेर प्रस्तावसमेत राखें । उनीहरूमध्ये केहीले ‘हुन्छ नि, गरौं न’ पनि भने, तर पछि समयाभाव देखाएर पन्छिए ।

यसरी शिक्षक र गृहिणीहरूलाई पाठक बनाउने मेरो अघोषित अभियान थालेकै ताका सन् २००५ मा काठमाडौंको अस्मिता महिला प्रकाशन गृहले एकवर्षे सञ्चार साक्षरता अभियान सुरु गर्‍यो । उक्त अभियानले शिक्षक र गृहिणीहरूलाई पाठक बनाउने मेरो अभियानलाई टेवा मात्र पुर्‍याएन, सञ्चार सहजकर्ताको भूमिकासमेत निर्वाह गर्ने अवसर जुराइदियो । कार्यक्रमअन्तर्गत बेलाबेला सञ्चार साक्षरतासम्बन्धी अन्तरक्रिया गर्नुपर्थ्यो, पाठकहरूसँग । यसका साथै विभिन्न सञ्चारमाध्यममा प्रकाशित महिलासम्बन्धी समाचार र प्रसारित कार्यक्रमहरूबारे छलफल गरी मासिक प्रतिवेदन तयार गर्नुपर्थ्यो । मैले उक्त सञ्चार साक्षरता अभियानअन्तर्गत धेरै पाठकसँग साक्षात्कार गर्ने अवसर पाएँ । यसले मेरो अखबारी लेखनमा पनि ऊर्जा थप्यो ।

मैले गृहिणी तथा सहकर्मी शिक्षक र केही अभिभावकलाई आफ्ना लेखहरूको प्रतिलिपि बाँड्ने अभियानलाई केही समय निरन्तरता दिएँ । मेरो विद्यालयमा सञ्चालन हुँदै आएको साप्ताहिक शिक्षक भेलामा प्रकाशित लेख तथा पुस्तकबारे चर्चा–परिचर्चा गर्ने परम्परा पनि थालें । कतिपय शिक्षकलाई ‘नारी’ तथा ‘परिवार’ मासिकजस्ता म्यागजिन पनि दिने गरें । गत वर्षदेखि भने ‘हिमालखबर’ र ‘कान्तिपुर’ दैनिकमा प्रकाशित सामग्री नियमित रूपमा सामाजिक सञ्जालमार्फत बाँड्दै आइरहेकी छु । यस्तै, साप्ताहिक शिक्षक भेलामा उपस्थित सहकर्मी शिक्षकहरूलाई मेरा प्रकाशित सामग्रीका प्रतिलिपिहरू गृहकार्यका रूपमा दिन थालेयता उनीहरूले प्रतिक्रिया दिन थालेका छन् । गत वर्षदेखि विगतका मेरा अधिकांश पाठकहरूले लेखेरै पनि प्रतिक्रिया दिन थालेका छन् । कोही भने पठाउनेबित्तिकै नपढी नै लाइक गर्छन् । यस्तै, आफ्ना छोराछोरीको पढाइबारे चासो राख्ने केही शिक्षक तथा अभिभावकहरूले सकारात्मक प्रतिक्रिया दिन थालेका छन् । सहकर्मी शिक्षक र अभिभावकहरूसँग मिलेर हामीले मासिक बचत सुरु गरेका छौं । नियमित पत्रपत्रिका तथा पुस्तक पढ्न रुचाउने शिक्षक तथा अभिभावकहरूलाई मैले बेलाबेला ‘तपाईंहरूले घरमा पढेको देखेर छोराछोरीले पनि पढ्छन् है’ भनेर नमागेको सल्लाह दिने गरेकी छु ।

नियमित पत्रपत्रिका, पुस्तक पढ्ने शिक्षक तथा अभिभावकहरूले घरमा पनि छोराछोरीको पढाइलगायत सर्वांगीण विकासमा चासो राख्न थालेका छन् । बहुसंख्यक शिक्षक, तिनमा पनि सामुदायिक विद्यालयका प्रायः शिक्षक लोकसेवा तयारीका लागि वर्षभरि पढ्ने गरे पनि अधिकांशले आफूलाई अद्यावधिक गर्न वा ज्ञान बढाउन अतिरिक्त पुस्तक भने पढ्दैनन् । लोकसेवा वा पाठ्यक्रमबाहेकका पुस्तकहरूले आफ्नो शिक्षणसिकाइमा सहयोग पुग्छ र ज्ञानको दायरा पनि बढ्छ भनी तिनले महसुस गरेको पाइँदैन ।

पाँच वर्षको मेरो अभियानअन्तर्गत महिलाका तुलनामा पुरुष शिक्षकहरू अध्ययनशील हुने र उनीहरूमध्ये केहीले स्थानीयलगायत राष्ट्रिय पत्रपत्रिकामा लेख्ने गरेको पाएँ । तथापि पछिल्लो समय शिक्षणसँगै लेखनकार्यमा पनि महिलाहरूको सहभागिता बढ्दै छ । दशकौं शिक्षण पेसामा बिताएका कतिपय महिला आफ्नो शिक्षणकालमा अतिरिक्त पुस्तक नपढेकै कारण सेवानिवृत्तिपछि पुनः घरधन्दामै फर्केका पनि छन् । यस्तै, शिक्षण पेसामा आबद्ध तथा सेवानिवृत्त शिक्षिकाहरूमध्ये धेरैलाई पत्रिकामा लेख लेख्दा पारिश्रमिक पाइन्छ भन्नेसमेत थाहा छैन । केही वर्षअघि चिनजानकी सेवानिवृत्त शिक्षिकाले ‘आज पनि छापिएछ तपाईंको लेख, कति रुपैयाँ तिरेर छाप्नुभो ?’ भनेपछि मैले ‘तिर्नुपर्दैन म्याम, पत्रिकाले नै पारिश्रमिक दिन्छ लेखेबापत’ भन्दा उहाँले अचम्म मान्दै जवाफ दिनुभएको थियो, ‘हो र ! म त पैसा तिरेर पो छाप्छन् भन्ठान्थें ।’

शिक्षण पेसामा दशकौं बिताएकाहरूलाई यी र यस्ता आधारभूत ज्ञानसमेत नहुँदा लाग्छ— उनीहरू पत्रपत्रिका तथा पुस्तकबाट निकै टाढिएका छन् । शिक्षित जमातलाई अतिरिक्त पठनबाट पाइने चौतर्फी फाइदाबारे बुझाउन सञ्चारमाध्यमहरू पनि चुकिरहेका छन् । शिक्षकहरूमा पठन बानी नभएकाले नै अहिलेको शिक्षा अनुत्पादक बन्दै गएको छ । शिक्षणसिकाइलाई परिमार्जन गर्दै आफ्नो ज्ञान अद्यावधिक गर्न पत्रपत्रिका तथा पुस्तकले महत्त्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गर्छन् भन्ने बुझेका अध्ययनशील शिक्षकहरूले बहुपहिचान मात्र बनाएका छैनन्, अखबारी लेखनबाटै स्थापित लेखकसमेत बनेका छन् । यस्ता शिक्षकहरूको अतिरिक्त आम्दानीको स्रोत बन्दै छ, लेखन कला ।

त्यसो त, पछिल्लो समय शिक्षणसँगै लेखन कार्यमा व्यस्त हुने शिक्षकशिक्षिकाको संख्या बढ्दो छ । स्थानीयदेखि मूलधारे पत्रपत्रिकासम्म आइपुगेको उनीहरूको लेखनले अरूलाई पनि प्रोत्साहित गरिरहेको छ । यस्ता लेखकहरूले अखबारी लेखनमा मात्रै आफूलाई सीमित राखेका छैनन् । कतिपयले पुस्तकै लेखिसकेका छन् ।

बहुसंख्यक शिक्षकको प्राथमिकतामा अतिरिक्त पत्रपत्रिका, पुस्तक पर्दैन । विद्यार्थीलाई जीवन र जगत्सँग परिचित गराउनुपर्ने अभिभारा बोकेका हाम्रा शिक्षकहरूको पुस्तक नपढ्ने बानीका कारण शिक्षा उत्पादनशील बन्न सकेको छैन । शिक्षालाई उत्पादनमूलक बनाउन शिक्षण पेसामा आबद्ध शिक्षकहरूले अतिरिक्त पत्रपत्रिका र पुस्तक पढ्नु जरुरी छ । यसका लागि प्रधानाध्यापक र विद्यालय व्यवस्थापनले पनि पढ्ने, पढाउने र छलफल गर्ने वातावरण तयार पारिदिन आवश्यक छ ।

प्रकाशित : वैशाख १५, २०७८ ०८:२४
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्
जनताको राय

बैंकमा लगानीयोग्य रकम थुप्रिएर साढे ६ खर्ब नाघेको छ। बैंकहरूले ब्याजदर घटाउँदासमेत कर्जा प्रवाह बढ्न नसक्नुको कारण के हो?