१९.१२°C काठमाडौं
काठमाडौंमा वायुको गुणस्तर: १४७

कहाँ छैन महिला हिंसा !

विभिन्न कारणले जागिरमा र उच्च तथा प्रतिष्ठित पदहरूमा महिलाहरूको उपस्थिति न्यून देखिन्छ ।
मञ्जु भट्ट

एक जना म्याडमले सुनाएअनुसार, उनको कार्यालयका एक परिचित पुरुषले केही लेख्नका लागि भनेर कलम मागे । ती म्याडमले कलम दिन हात बढाइन्, ती कर्मचारीले मुस्कुराउँदै आफ्ना दुवै हातले उनका हात मुसार्दै कलम लिए । त्यतिखेर आफूलाई एकदमै नरमाइलो लागे पनि वरिपरि अरू कर्मचारी हुँदा होहल्ला गर्न उचित नलागेको उनले सुनाइन् ।

कहाँ छैन महिला हिंसा !

एक बहिनीले गाडीमा यात्रा गर्दा सँगैको सिटमा बसेका पुरुषले काखीमुनिबाट हात छिराउँदै उनको छातीसम्म पुर्‍याएको घटना सुनाएकी थिइन् । ती पुरुषले निदाएको निहुँ पारेर घरीघरी आफ्ना तिघ्रामा हात राख्ने गरिरहेकाले उनले कन्डक्टरलाई भनेर सिट बदलिदिन लगाइछन् ।

लामो या छोटो दूरीको गाडीमा यात्रा गर्दा यस्ता असहज क्रियाकलाप मसहित धेरै जनाले पनि धेरैपटक भोगेका छौं । एक अध्ययनअनुसार, संसारभरिका ३५ प्रतिशत महिला आफ्नो जीवनकालमा कुनै न कुनै प्रकारको शारीरिक या यौनजन्य हिंसाको सिकार भएका हुन्छन् । क्याम्पस पढ्ने केटीहरू देखेर सिटी बजाउनेदेखि एक्लै सडकमा निस्केका केटी देखेर छाडा, अश्लील शब्द बोल्ने तथा अश्लील हर्कत देखाउँदै हिँड्ने केटाहरूको कमी छैन । सर्वप्रथम त महिलाहरू आफ्नै घरमा हिंसामा परेका तमाम घटना छन् । बिहान धेरैजसो घरका सदस्यलाई फुर्सद नै हुन्छ तैपनि सबैभन्दा पहिला उठेर चिया बनाउनेदेखि खाना पकाउने, कोठाहरू सरसफाइ गर्ने, लुगा धुने, भाँडा माझ्नेसम्मका सम्पूर्ण घरायसी कामहरू महिलाले एक्लै गरिरहेका हुन्छन् । थोरै परिवारमा मात्र श्रीमती, बुहारी वा भाउजूलाई भान्सामा गएर सघाउने चलन छ । धेरैजसो परिवारमा घरका सम्पूर्ण काम बुहारीले नै गर्नुपर्छ जस्तो ठानिन्छ । जागिरे पुरुषहरूले आफूले गरेको कामको पारिश्रमिक मात्रै होइन, मानसम्मान र पदवी अनि साप्ताहिक छुट्टी, चाडपर्व र बिरामी बिदा, घुम्ने समय पाएका हुन्छन् ।

तर गृहिणीले सदियौंदेखि कुनै पारिश्रमिक र मानसम्मान त कहाँ हो कहाँ, उल्टै ‘माइतीले यत्ति खाना पकाउन पनि सिकाएनन् ?,’ ‘माइतीबाट दाइजोमा ल्याएको हो र ?’ जस्ता अपमानजनक वचन सहँदै चुपचाप काम गरिरहनुपरेको छ । शौचालय सफा गर्ने, पकाएका र सबैले खाएका जुठाभाँडा माझ्नेजस्ता कामहरू जीवनभर कुनै पारिश्रमिक नलिई सधैं एकै जनाले, त्यो पनि धेरैजसो महिलाले मात्रै गरिरहनु पनि महिलामाथिको एक प्रकारको हिंसा, दमन र भेदभाव नै हो । विकसित देशहरूमा सबैले समान रूपले काम गर्नुपर्छ । नेपालमा जस्तो एउटै परिवारको सदस्य भएको नाताले कसैले कडा मिहिनेत गरिरहने त कसैले मजाले बसेर खान पाउने हुँदैन । महिला–पुरुष सबैले जुनसुकै काम पनि बराबर गर्नैपर्छ ।

संयुक्त राष्ट्रसंघको सन् १९९९ को महासभाले २५ नोभेम्बरलाई महिला हिंसाविरुद्धको दिवसका रूपमा मनाउने निर्णय गरेयता हरेक वर्ष २५ नोभेम्बरदेखि १० डिसेम्बरसम्म लैंगिक हिंसाविरुद्ध एकजुट हुने र जनचेतना फैलाउने गरिन्छ । नेपालमा पनि यी सोह्र दिनसम्म सहरका पाँचतारे होटलहरूमा विभिन्न कार्यक्रम गरिन्छन् । तर यो अवधिको महत्त्वबारे नसुनेका र नजानेका गरिब र निरक्षर महिलाहरूलाई यिनै दिनहरूमा बोक्सीको आरोपमा कुट्ने, मलमूत्र खुवाउने, एसिड छ्याप्ने, बलात्कार गर्ने, दाइजोको निहुँमा कुटपिट गर्दै मार्नेसम्मका घटना हुने गरेका छन् ।

सातै प्रदेशका मुख्यमन्त्री पुरुष मात्रै छानिनुले पनि सरकारबाटै महिलामाथि चरम भेदभाव भएको देखाउँछ । समयमै वा समयअगावै बिहेबारी, सन्तानप्राप्ति र पालनपोषण, घरको कामबाट बेफुर्सद, रोगी सासू–ससुराको हेरचाहजस्ता विभिन्न कारणले जागिरमा र उच्च तथा प्रतिष्ठित पदहरूमा महिलाहरूको उपस्थिति न्यून देखिन्छ । लिंगका आधारमा महिलामाथि हुने भेदभाव र गरिबी हुनु, उनीहरूले आफूअनुकूल वातावरण, समय तथा साथ नपाउनु पनि महिला हिंसालाई प्रोत्साहित गर्ने कारकहरू हुन् । कतिपय आमाबुबाले छोरीको पढाइ पूरा नहुँदै वा जागिर/व्यवसाय सुरु नगर्दै बिहे गराइदिनुलाई आफ्नो जिम्मेवारी पूरा भएको ठान्छन् । बिहे भइसकेपछि कतिपय परिवारमा बुहारीलाई घरबाहिर पढ्न नपठाउने, जागिर खान नदिनेजस्ता कट्टर चलनसमेत हुन्छन् । बिहेलगत्तै कतिपयले गर्भवती भएसँगै सन्तान जन्माउने र हुर्काउने जिम्मेवारी थपिँदा उच्च शिक्षा लिने र जागिर खाने सपना थाती राख्नुपर्ने हुन्छ । कतिपयले सन्तानलाई दूध चुसाउनसम्म नपाएर भ्याई–नभ्याई आफ्नो पढाइ र जागिरलाई निरन्तरता दिएका हुन्छन् । कतिपयले सन्तान हुर्काउँदैमा पैंतीस–चालीसको उमेर कटिसक्ने भएकाले जागिर खाने हिम्मत गर्न नसक्दा सधैंभरि घरकै काममा घोटिनुपरेको हुन्छ ।

जागिरे महिलाहरूमा झनै दोहोरो कामको जिम्मेवारी थपिएको हुन्छ । घरको काम गरेबापत कोही खुसी नभए पनि जागिरको तलबले सबैको मन खुसी हुने, घरमा मानसम्मान पाइने, आफूलाई खर्च गर्न पनि अरूसामु हात फैलाउनु नपर्ने, केही गर्न पनि आफूमा साहस थपिने हुँदा महिलाहरूले कष्टपूर्ण तरिकाले भए पनि दोहोरो ड्युटी निभाइरहेका हुन्छन् । थोरै एकल परिवारमा मात्रै श्रीमान्ले श्रीमतीलाई घरका काममा मद्दत गरे पनि धेरैजसो संयुक्त परिवारमा श्रीमान्‌ले घरको काम गरेको देखिँदैन । श्रीमान्‌सँग एक्लै सहरमा बस्दा उहाँले सधैंजसो भान्सामा सहयोग गरे पनि घरबाट सासू–ससुरालगायत आएका बेला सघाउनु त कता हो, उहाँहरू सहरमा हामीसँग बसुन्जेल मसँग बोल्नुसम्म भएन । यद्यपि यो धेरै पहिलेको कुरा हो । जे भए पनि एकलभन्दा संयुक्त परिवारका बुहारीहरूलाई कामको चाप झनै बढी हुँदो रहेछ ।

घरपरिवारमै छोराछोरीबीच वा छोराबुहारीबीच पनि धेरै खाले भेदभाव हुन्छन् । केही अपवादबाहेक छोरालाई जुनसुकै समयमा पनि घर छोडेर देश–विदेश गई पढ्ने, जागिर खाने, घुम्ने छुट हुन्छ भने छोरीबुहारीलाई सकेसम्म यस्ता अवसरहरूबाट टाढै राखिएको हुन्छ । एकचोटि मैले धेरै समयसम्म भेट नभएकी दिदीलाई दिल्लीबाट नेपालमा रहेको माइतीमा भेट गर्न आउन आग्रह गरें । उनले भनिन्, ‘छोराछोरी त सँगै ल्याउन मिल्थ्यो, यतिखेर श्रीमान्‌को छुट्टी मिल्दैन । एक्लै छोडेर आउँदा उहाँलाई पकाएर खान आउँदैन । उहाँलाई ठूलै समस्या पो पर्छ त ।’

त्यस्तै, देहरादून बस्ने अर्की एक दिदी बिरामी आमा भेट्न महेन्द्रनगर आएकी थिइन् । आफ्ना साना छोराछोरीले धेरै दिनसम्म पकाएर खान अप्ठेरो मान्ने र श्रीमान्‌लाई खाना पकाउन नआउने भन्दै उनी सिकिस्त बिरामी आमालाई त्यत्तिकै छोडेर फर्किन हतारिएकी थिइन् । ‘श्रीमान्‌लाई पनि पकाउन सिकाउनु नि’ भन्दा उनको जवाफ थियो, ‘कसरी पकाउने भनेर आफैं भान्सामा मसँग सिक्न आउँदैनन् । जबरजस्ती तानेर कसरी सिकाउनु ?’

ठूलठूला पदमा काम गर्ने पुरुषहरू घरमा खाना पकाएर खान नसक्ने हुँदा एक गिलास चियाका लागि पनि श्रीमतीमै निर्भर हुन्छन् । व्यस्तताले पकाउन नभ्याउँदा बाहिर खानु ठीकै हो । तर घरमा श्रीमती एक्लै काम गरिरहँदा आफू भने फुर्सदको समयमा सधैंजसो चियाको चुस्की लिँदै मोबाइल, टीभी वा साथीहरूसँग गफमा मस्त रहनु कदाचित् ठीक होइन । महिला कोही दाइजो नल्याएको निहुँमा कुटिन्छन् त कसैलाई कुटेरै मारिन्छ पनि । कसैले पढ्न पाएका हुँदैनन् भने कोही पढेर पनि जागिर खान नहुने सर्तमा बाँधिएका हुन्छन् । कोही घरमै हिंसामा परेका छन् त कोही कार्यालय, क्याम्पस, मन्दिर, वनपाखा, खेतबारी तथा सडकमै हिंसामा परिरहेका छन् । राति मात्रै हैन, दिउँसै पनि एक्लै हिँड्न महिलाहरूलाई झन््झन् डर हुँदै गएको छ । कुन ठाउँमा कति बेला आफूमाथि एसिड छ्यापिने हो र कुन ठाउँमा अपहरण भई सामूहिक बलात्कारमा परिने हो भन्ने पिरलो बढ्दै गएको छ । बाटोमा हिँड्दा जंगली जनावरहरूको मात्र डर हुनुपर्ने हो, तर त्यसको ठीक उल्टो पुरुषबाट महिलाहरू असुरक्षित हुँदै गएका विभिन्न घटनाले देखाउँदै आएका छन् । कहिलेसम्म महिलाहरूले व्यक्ति, परिवार, समाज तथा देशका लागि आफ्नो बलिदान दिइरहनुपर्ने हो, मरेतुल्य जीवन बाँचिरहनुपर्ने हो ?

प्रकाशित : मंसिर २१, २०७७ ०८:५९
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्
जनताको राय

त्रिभुवन विश्वविद्यालयमा बारम्बार परीक्षार्थीको उत्तरपुस्तिका हराउने गरेको छ। यसको समाधान कसरी हुन्छ?