भर्चुअल पढाइ

यो बेला कक्षाकोठामा विद्यार्थीको भौतिक उपस्थिति असम्भव भए पनि, प्रविधिको विकासले गर्दा घरमै बसेर पनि अधिकांश बालबालिकाले सिक्ने सुअवसर पाएका छन् । कोरोनाले मानव जीवनका थुप्रै क्षेत्रलाई हलचल बनाए पनि विद्यार्थीको सिकाइमा निरन्तरता हुनुलाई संकटका बीच देखिएको सुखद संयोग नै मान्नुपर्छ । कक्षाकोठाको जस्तै अन्तरक्रियात्मक पाराले शिक्षक–शिक्षिकाको भौतिक उपस्थितिमा पढ्ने साइत कहिले जुर्ला, टुंगो छैन । स्कुल नखुलेसम्म अब घरलाई नै विद्यालय मानेर यो शैक्षिक सत्रको सदुपयोग गर्नुको विकल्प देखिँदैन ।

मुलुक लकडाउनमा गएपछि शिक्षा मन्त्रालयबाट आमविद्यार्थी उत्साहका साथ वैकल्पिक विधिको पठनपाठनमा सहभागी हुन सकून् भनेर छुट्टै निर्देशिका जारी भयो । शिक्षा लिन पाउनु विद्यार्थीको नैसर्गिक अधिकार पनि भएकाले सो निर्देशिकामा विद्यार्थी वर्गीकरण, शिक्षक, अभिभावक तथा स्थानीय सरकार लगायतका भूमिका र जिम्मेवारीबारे प्रस्ट्याइएको थियो । सरकारका तर्फबाट सहजीकरण गर्नुपर्ने तहलाई न्यूनतम ३ लाखदेखि अधिकतम ५ लाखसम्म बजेट उपलब्ध गराउने काम पनि भयो । प्रविधिमा पहुँच भएको अवस्थामा अनलाइन कार्यक्रमले शिक्षक, विद्यार्थी र विद्यालयलाई जोडेको छ । रेडियो नेपाल र नेपाल टेलिभिजनबाट पनि शैक्षिक कार्यक्रम सञ्चालन भएको छ । युट्युबमा कक्षाकोठामा पढाएजस्तै गरी पाठहरू राखिएका छन् । देशभरका झन्डै ३ सय सामुदायिक रेडियोबाट कक्षा ९ र १० का विद्यार्थीले घरमै बसेर अध्ययन गर्न पाएका छन् । महामारीका बेला पनि बालबालिकाको सिकाइले निरन्तरता पाइरहेको छ ।

यद्यपि यसरी भौतिक सुखसुविधासहित वैकल्पिक विधिबाट घरमै पढेका लाखौं विद्यार्थीबाहेक धेरै होलान्, जो न अनलाइन, न रेडियो न त टेलिभिजनको पहुँचमा छन् । स्वाध्ययन सामग्री उपयोगका दृष्टिले असहज ठाउँमा भएका सीमान्तकृत तथा अपाङ्गता भएका बालबालिका पनि असंख्य होलान्, जोसँग हेर्ने र सुन्ने अथवा देख्ने क्षमता छैन । तिनीहरूलाई रेडियो शिक्षा, टेलिभिजन अथवा जुम माध्यमबाट भर्चुअल कक्षा कल्पनाबाहिरको विषय भएको होला । त्यस्तै महिनौंदेखि घरभित्रै समेटिनुपरेकाले धेरै बालबालिकामा गम्भीर शारीरिक–मनोवैज्ञानिक असर परेको होला । भर्चुअल विधिमा लागिपरिरहेका सम्बद्ध क्षेत्रका अधिकारीहरूका अनुसार रेडियो तथा टेलिभिजनबाट प्रसारित कक्षामा विद्यार्थी संख्या सोचेजति छैन । त्यसमा पनि सानो कक्षाका बालबालिका धेरै लामो समयसम्म रेडियो र टीभीका अगाडि बसेर पढ्न नसक्ने भएकाले भर्चुअल कक्षाको अपेक्षित प्रभाव पर्न सकेको छैन ।

बढ्दो उमेर समूहको भर्चुअल सिकाइ विधिलाई प्रभावकारी बनाउन विद्यालय, स्वयं विद्यार्थी तथा शिक्षकलाई प्रविधिसित नजिक बनाउनुपर्ने हुन्छ । त्यसका लागि सरकारले प्रविधिमा लगानी बढाउनुपर्छ । यस्ता विषयको उपलब्धता सहर–बजारमा सहजै भए पनि दुर्गम भेगमा गाह्रै छ । त्यसैले दुर्गमका विद्यार्थीहरूलाई यो प्रविधिमा जोड्न सके थप लाखौं लाभान्वित हुनेछन् । त्यसका लागि इन्टरनेटको पहुँच नभएका ठाउँमा टेलिकम अथवा एनसेलसित समन्वय गर्न सकिन्छ । त्यस्तै विपन्न विद्यार्थीहरूलाई कम्प्युटर, ल्यापटप र स्मार्ट मोबाइल फोन खरिदमा सरकारले सहुलियत दिनुपर्छ ।

भर्चुअल विधि सहजीकरणका नाममा शिक्षा मन्त्रालयबाट समयसमयमा थरीथरी निर्देशिका निकाल्नाले मात्रै दूरदराजका विद्यार्थीहरूका लागि उपर्युक्त आवश्यकताको पूर्ति सम्भव हुन सक्दैन । विद्यार्थी तथा शिक्षक दुवैमा सिक्ने तत्परता भए मात्रै भर्चुअल सिकाइ उपलब्धिपूर्ण हुने शिक्षाविद्हरू बताउँछन् । उनीहरू शिक्षक–शिक्षिकालाई पनि यसप्रति प्रेरित गर्नुपर्ने सुझाउँछन् । वैकल्पिक शिक्षा सोचेअनुरूप प्रभावकारी नहुनुमा एकताका शिक्षकको कमजोरी रहेको भन्दै ‘शिक्षकहरू निदाए’ भन्नेसम्मको गुनासो गरियो । भर्चुअल कक्षा भनेको के हो भन्ने प्रश्नैमा कुनै बालबालिका रनभुल्ल हुने अवस्थाको अन्त्य भए, अनलाइन सिकाइ अथवा रेडियो दूरशिक्षामा कुनै पनि बालबालिका नछुटे यस खाले सिकाइको स्तर पनि सर्वोत्तम हुन सक्छ ।