आत्महत्याको डरलाग्दो दर

आत्महत्या बढ्नुको आधिकारिक कारण पुष्टि हुनेगरी वैज्ञानिक अध्ययन नभए पनि सामान्य समयको तुलनामा यसको वृद्धि दर र पारिवारिक भनाइलाई आधार मान्दा महामारी सिर्जित मानसिक तनावको भूमिकालाई बुझ्न सकिन्छ । यतिबेला महामारीका कारण शारीरिक स्वास्थ्य र अर्थतन्त्रमा मात्र संकट आएको छैन, यी दुवैबाट सिर्जित त्रासले मानसिक स्वास्थ्यको अवस्था पनि जटिल बन्दै गएको देखिन्छ ।

२०७६ चैत ११ यता कोरोना संक्रमणका कारण २८ जनाले ज्यान गुमाएकोमा चैत ११ देखि असार ६ गतेसम्म आत्महत्या गर्नेको संख्या १४ सय ९८ पुगेको छ । आर्थिक वर्ष २०७६–७७ को सुरुका ८ महिनामा औसत दैनिक १४ जनाले आत्महत्या गरेकोमा लकडाउनको सुरुआती ६१ दिन अर्थात् चैत १० देखि जेठ १० सम्म औसत दैनिक १६ जनाले आफ्नै ज्यान लिएका छन् । जेठ ११ यताका २८ दिनमा यो संख्या बढेर दैनिक १९ पुगेको छ । सामान्य अवस्थाको तुलनामा पछिल्ला दिन औसत दैनिक ५ जना बढीले आत्महत्या गर्नुमा आर्थिक संकट गहिरिनु र भविष्य अनिश्चित बन्नुजस्ता पक्ष रहेको बताइन्छ ।

यो तथ्यांक आत्महत्या गरेर प्रहरीसम्म आइपुगेको विवरण मात्र हो । आत्महत्या प्रयास गरेका वा त्यस्तो सोचबाट गुज्रिएका वा भोलि कुनै क्षणमा त्यो विन्दुमा पुग्नेगरी मानसिक समस्यामा भएकाहरूको संख्या समाजमा कति छ ? हाम्रा कुनै पनि सरकारी निकायले यसको लेखाजोखा गरेको छैन । यतिबेला महमारीको चौतर्फी संकटले नघेरेको मान्छे लगभग छैन । गरी खानेको जीवनमा त गम्भीर आर्थिक संकट आइपरेको छ । के खाने, ऋण कसरी तिर्ने, भविष्यमा के गर्नेजस्ता विषयको सही व्यवस्थापन नहुँदा पारिवारिक कलह पनि बढ्न पुग्छ, जसबाट मनोसमस्याको बीजारोपण हुन सक्छ ।

यसैबीच कतिको रोजीरोटी गुमेको छ । जीविका चलाउने बाटाहरू बन्द छन् । फेरि हाम्रो समाजमा जो दीनहीन छ अर्थात् जसको केही छैन, उसको कोही हुँदैन । मूल कुरा, यो वर्गलाई सरकारको कुनै आडभरोसा छैन । राज्य नै परोपकारी हुन नसक्दा समाजका एक–दुई मनोकारी व्यक्तिले सबैलाई हेर्न सक्दैनन् । त्यसैले, सर्वत्र अनिश्चित भविष्यको पिरलो छ । र, त्यही पीरका कारण कतिपयले आफ्नै ज्यान लिइरहेको बुझ्न मुस्किल छैन । अस्पतालबाट जागिर जाँदा होस् या कमाउन नपाई थन्किएको गाडीको किस्ता तिर्ने दबाब थेग्न नसक्दा भएका आत्महत्याका घटना यसकै उदाहरण हुन् ।

यता, खुकुलो भनिएकै ‘लकडाउन’ मा पनि कतिको जनजीवन अझै ठप्प छ । यसले आम दैनिकीलाई मात्र होइन, कतिपयको मानसिक स्वास्थ्यलाई पनि बिथोलेको छ । अहिलेसम्म निजी गाडीलाई मात्र गुड्न दिइएको छ, अधिकांश जनता निर्भर भएको र दसौं हजारले रोजगारी पाएको सार्वजनिक यातायात चलेकै छैन । आर्थिक गतिविधि फाट्टफुट्ट मात्रै अघि बढेको छ । कोरोनाको संक्रमण भने तीव्र गतिमा बढ्दो छ । यस्तो चौतर्फी संकटका बीच धेरैले आफ्नो भविष्य अन्योलग्रस्त पाएका छन् । सम्पूर्ण समाज एक हिसाबले अब के हुन्छ भन्ने त्रासमै छ ।

यस्तो अवस्थामा कतिपय व्यक्तिलाई मनोसमस्या देखिन सक्छ । आफ्नो परिवार तथा समाजका सदस्यहरूको मनमस्तिष्कमा संकटको असर सकेसम्म कम परोस् भनेर सबै सतर्क रहनुपर्छ । यसको जोखिममा रहेकालाई परिवार, समाजका नेतृत्व वर्गले ढाडस दिनुपर्छ । कोरोनाको डरले पालन गर्नुपरेको व्यक्तिगत दूरीका कारण सामाजिक सम्पर्क घटाएको छ । यसले पनि कतिमा एक्लोपना र उदासी बढाएको छ । तसर्थ, जस्तोसुकै संकटका बीचमा पनि परिवारबीचको न्यायो सम्बन्ध र एकअर्काबीचको भरोसा यो बेला महत्त्वपूर्ण छ । हरेक मानिसबीच हुर्किरहेको बेचैनीले गलत बाटो नरोजोस् भनेर नजिकका व्यक्तिहरू विशेष चनाखो हुनुपर्छ । मनोसमस्या देखिएको व्यक्तिलाई परिवार र समाजले सकारात्मक चिन्तनतर्फ डोर्‍याउनुपर्छ । अस्वाभाविक उदासी देखिनु, भोक–निद्रा नलाग्नु, रिस उठ्नु, डर–चिन्ता पैदा हुनु मानसिक तनावका लक्षण हुन् । आफू या परिवारका कसैमा यस्तो समस्या देखिएमा न्यूनीकरणका उपाय पहिल्याउनुपर्छ । सबैले प्रयत्नले हरेक व्यक्तिमा भोलि आइलाग्न सक्ने जुनसुकै परिस्थितिसँग मुकाबिला गर्न सक्ने गरी आत्मबल बढाउनुपर्छ । परिवार, आफन्त तथा साभीभाइबीच प्रेम, मित्रता र भाइचाराको यो बेला ठूलो खाँचो छ । कोही थोरै मात्र विचलित भएको लागेमा सबैले उसको पीडा बुझिदिने प्रयास गर्नुपर्छ । व्यक्ति स्वयंले पनि मनमा कुनै भय पाल्नु हुँदैन, सकारात्मक सोच राख्नुपर्छ र आत्मबल उच्च बनाउनुपर्छ । आवश्यक परेमा विज्ञसित परामर्श लिनुपर्छ ।

खासगरी, यस्तो समस्यामा भएकालाई सरकारले प्रत्यक्ष र परोक्ष दुवै तवरले हेर्नुपर्छ । पीडामा परेकालाई परामर्श दिनेदेखि सम्बन्धित समस्याका गाँठोहरू फुकाउन पहल गर्नुपर्छ । आम रूपमा समस्या अझ जटिल नबनोस् भनेर सावधानीका साथ लकडाउन खुकुलो बनाउँदै लैजानेदेखि आवश्यकतामा परेकाको जीविकाको बाटो खोलिदिने, तिनको आर्थिक संकटलाई कुनै न कुनै ढंगले सहजीकरण गर्न खोज्नुपर्छ । नागरिकहरूलाई भरपर्दो सरकारी ढाडस मिल्ने हो भने यो उकुसमुकुस र संकट अलि मत्थर हुन सक्छ ।

सामान्य अवस्थामा भन्दा अहिले बढेको आत्महत्या दर मात्रै पनि वर्तमान संकटका कारण रहेछ भने पनि यो संख्या निकै ठूलो हो । त्यसैले संक्रमणले भन्दा तनावले पुर्‍याउने मानवीय क्षति न्यूनीकरणका उपाय पहिल्याउनैपर्छ । यसका लागि अहिले सबैलाई एक–अर्काको ढाडस चाहिएको छ । आम नागरिकमा भएका हरेक किसिमका असुरक्षाको भावना हटाउन सरकारी इच्छाशक्ति र दूरदृष्टिको खाँचो छ । बेलैमा ध्यान नपुर्‍याए भोलि प्रकोप अन्त्य हुँदा पनि आम नागरिकलाई मनोसमस्याले सताइरहने स्थिति आउन सक्छ, यसतर्फ सरकार सतर्क बन्नैपर्छ ।