सलहबाट सतर्क रहौँ

तीमध्येबाट केही कीरा उछिट्टिएर र हावाले उडाएर पाल्पा, सिन्धुली, मकवानपुर, काभ्रे र काठमाडौं पनि आइपुगेका छन् । सामान्यतया यो कीरा ४ देखि ८ करोडको समूहमा हिँड्ने भए पनि नेपाल प्रवेश गरेको संख्या यकिन भइसकेको छैन । यसले उड्दै जाँदा हजारौं मानिसलाई पुग्ने खानाबराबरको खाद्यबाली सखाप पार्ने भएकाले आवश्यक सावधानी अपनाउनुपर्छ ।

विज्ञहरूका अनुसार नेपाल सलहका लागि उपयुक्त भूगोल होइन । त्यसमाथि, सोमबारदेखि मनसुन थप सक्रिय हुँदा वायुको वेगसँगै सलह पनि पूर्वबाट पश्चिमतर्फ जाने भएकाले धेरै चिन्ता गर्नु नपर्ने उनीहरूको तर्क छ । तर यसो भन्दैमा ढुक्क भइहाल्न मिल्दैन । अहिले नै पनि सरकारी अधिकारी र कतिपय विज्ञहरूको अनुमानविपरीत सलह नेपाल भित्रिएको हो । संयोगवश यतिबेला धान रोप्ने समय भएकाले तराईका धेरै खेत खाली छन् । कतिपय क्षेत्रमा भएका मकैबारी र तरकारी बारीमा ती अडिएका छन् । कतै रोप्न ठीक पारिएका धानको बीउसमेत सलहले खान थालेपछि किसान पिरोलिएका छन् । तसर्थ, कीरा देखिएको क्षेत्रमा बाली जोगाउन आवश्यक प्रतिकार्य गर्न जरुरी छ ।

कुनै तरिकाले कपडाले ढाकेर कीरालाई जाल हानी धानको बीउलाई जोगाउन सकिन्छ । सलह भारत प्रवेश गरेसँगै नेपालको कृषि तथा पशुपन्छी विकास मन्त्रालयले रोकथाम तथा नियन्त्रणका लागि अध्ययन गर्न प्राविधिक समिति गठन गरेको थियो । प्लान्ट क्वारेन्टिन तथा विषादी केन्द्रका प्रमुखको अध्यक्षतामा कृषि वैज्ञानिक र प्राविधिकहरू सम्मिलित उक्त समितिले रोकथाम तथा नियन्त्रणको खासै कुनै तयारी गरेन । विगतमा जेजस्तो आकलन गरिएको भए पनि सलह नेपाल पसिसकेकाले कहीँ–कतै बढी नै क्षति पुर्‍याउँछ कि भनेर प्रतिकार्यका लागि जुटिहाल्नुपर्ने अवस्था छ । विश्वमै चुनौती बनेको यो समस्याले साँच्चै सतायो भने समाधान त्यति सजिलो छैन । अन्यत्रजस्तो हेलिकप्टरबाटै कीटनाशक औषधि छर्कने हैसियत मुलुकको छैन ।

अहिले प्रदेश ५ ले सलह संकलन गर्नेलाई वडा कार्यालयमार्फत प्रतिकेजी २० रुपैयाँ दिने घोषणा गरेको छ, यस्तै विधि अपनाएका अरू देशका उदाहरण हेर्दा यो त्यति प्रभावकारी उपाय होइन । यसबाट किसानले क्षतिको तुलनामा नगन्य मात्रै लाभ लिन सक्छन् । त्यसैले, थोरै संख्याका सलहलाई किसानले टिन, ड्रम, थाल ठटाएर भगाउन सक्छन् । धूवाँ वा गुइँठा बालेर पनि बाली जोगाउन सक्छन् । बालीमा धेरै समय बसेर खाइरहेमा ठूला कपडालाई जालका रूपमा प्रयोग गर्न सक्छन् ।

अहिले नै ठूलो क्षति पुर्‍याइनसकेको भए पनि आउने क्रम जारी रहेमा बाली जोगाउन मुस्किल पर्न सक्छ । सरकारले नै कीराले पुर्‍याउन सक्ने क्षति आकलन गरेर त्यहीअनुसार तुरुन्त बन्दोबस्त गर्नुपर्छ ।

नागरिकलाई त्यहीअनुसार तयार बनाउनुपर्छ । सलहविरुद्ध जुध्न हाँस, माकुरा र छेपाराजस्ता प्राकृतिक सिकारी प्रयोग गर्न सकिने भए पनि यो विधि सजिलो छैन । एक ठाउँबाट अर्को ठाउँमा गइरहेका सलहको हकमा विषादी प्रयोगको अर्थ हुँदैन । तैपनि, ठूलो समूह एकै ठाउँमा भेटिएमा कीटनाशक औषधि नै प्रयोग गर्नुपर्ने हुन्छ । तसर्थ, सरकारले विषादी व्यवस्थापन, वितरण, छर्कने मेसिन र जनशक्तिजस्ता पक्षमा ध्यान दिनुपर्छ । यसो गर्दा मानव स्वास्थ्यमा प्रतिकूल असर नपरोस् भनेर सावधानी अपनाउनुपर्छ । तत्काल टिपेर खान मिल्ने तरकारी आदिमा नकारात्मक असर पर्न सक्नेतर्फ पनि विचार पुर्‍याउनुपर्छ ।

सलहजस्ता कीरा बढ्नुमा जलवायु परिवर्तन कारक रहेको विज्ञहरूको मत छ । यसकारण, यस्ता समस्याहरूसित जुध्न विश्व समुदायमाझ हामीले सदैव पैरवी गर्नुपर्ने ठूलो मुद्दा जलवायु परिवर्तन हो । अहिलेलाई भने यसका कारण उत्पन्न परिस्थिति अर्थात् सलहसित जुध्नुको विकल्प छैन । सकेसम्म कम क्षति बेहोर्ने गरी यो कीरा नियन्त्रणका उपाय अपनाउनुपर्छ । धेरै बाली भएका क्षेत्रतिर स्थानीय स्तरमा कार्यदल नै बनाएर सामूहिक प्रयास गर्नु उपयुक्त हुन्छ । यसमा समुदाय र सरकारी दुवै स्तरको पहल आवश्यक छ । सम्बन्धित पालिकाहरूले किसानलाई सहजीकरण गर्नुपर्छ ।