छिमेकमा चाहिएको संयम

उक्त झडपमा २० भारतीय सैनिकले ज्यान गुमाए भने चीनतर्फ क्षतिबारे स्वतन्त्र पुष्टि भएको छैन । कुन देशका कति सैनिकको मृत्यु भयोभन्दा पनि सीमा विवादलाई लिएर यति ठूलो संख्यामा मानवीय क्षति हुनुमा आफैंमा दुःखदायी घटना हो । दुई देशबीचको सीमामा डेढ महिनादेखि तनावपूर्ण सम्बन्ध छ, सन् १९६२ मा यही कारण उनीहरूबीच युद्धसमेत भएको थियो । पछिल्लो तनावले फेरि युद्धको भय पैदा गरेको छ । लडाइँले रणभूमिका सैनिकलाई मात्र चोट दिँदैन, पूरै समाज र मुलुकलाई बिर्सन नसकिने पीडा दिएर जान्छ । त्यसैले परिस्थिति अझ बिग्रिन नदिन र समस्याको शान्तिपूर्ण समाधान खोज्न दुवै देश अग्रसर हुनुको विकल्प छैन । बुधबार विदेशमन्त्री तहको फोन संवादले यसको सुरुआत गरेको छ, तर शान्तिको सुनिश्चितता हासिल भइसकेको छैन ।

ऐतिहासिककालमा भारत र चीन दुवै मुलुक समृद्ध थिए । केही दशकयताको तीव्र आर्थिक विकासले चीनलाई विश्वशक्तिका रूपमा स्थापित गरिसकेको छ भने भारत पनि यो बाटोमा अग्रसर छ । संसारका एकतिहाइभन्दा बढी मानिस यिनै दुई मुलुकमा बस्छन्, जुन पूरै विश्वका लागि आकर्षक बजार बनेको छ । यही अवसर छोप्न पछिल्ला वर्षमा विश्वका ठूला र नामी कम्पनीबीच यी बजारमा प्रवेश गर्ने होडबाजी चलेको देखिन्छ । यही प्रतिस्पर्धाकै कारण यी मुलुकको समृद्धिको ढोका खुल्दै गएको छ । पछिल्ला केही दशकमा दुवै देशले जनसंख्याको ठूलो हिस्सालाई गरिबीको रेखाबाहिर ल्याउन सकेका छन् । सन् १९६२ को युद्धपछि करिब चार दशकसम्म कूटनीतिक सम्बन्धसमेत विच्छेद गरेका यी दुई मुलुकबीच पछिल्ला वर्षमा हिमचिम बढ्नुको प्रमुख कारण पनि एकअर्काको बजारप्रतिको आकर्षण हो । पछिल्लो समय आर्थिक क्षेत्रमा साझेदारीदेखि उच्च राजनीतिक भ्रमण आदानप्रदानको तीव्रताले विगतको तिक्ततालाई बिर्साउँदै लगेको विश्वास गरिएको थियो । तर, लद्दाख घटनाले आणविक शक्तिसम्पन्न यी मुलुकबीचको पुरानो घाउ फेरि बल्झाएको छ, जसबाट दक्षिण एसिया त्रसित छ भने पूरै विश्व चिन्तित छ ।

दुई मुलुकबीच द्वन्द्व चर्किँदै जाँदा पूरै विश्वमा अनावश्यक ध्रुवीकरण बढ्ने सम्भावना छ । भारत र चीनबीचको तनावको सबभन्दा ठूलो असर दक्षिण एसियामै पर्ने हो । केही वर्षयता यी दुई देशबीच यो क्षेत्रमा आफ्नो प्रभाव विस्तार गर्ने प्रतिस्पर्धा चलेको पृष्ठभूमिमा वर्तमान तनावले पूरै उपमहाद्वीपलाई अस्थिर बनाउने जोखिम छ । कतिपय अन्तर्राष्ट्रिय शक्ति पनि यसमा अनावश्यक रूपमा मिसिन सक्छन् । फेरि यो समय सम्पूर्ण विश्व शताब्दीयताकै ठूलो महामारीबाट आक्रान्त छ । भारत र चीन दुवै यसबाट धेरै पीडित भएका राष्ट्रमध्येका हुन् । चीनले केही हदसम्म नियन्त्रणमा लिए पनि भारतलगायत दक्षिण एसियाली मुलुकहरू कोभिड–१९ विरुद्ध संघर्षरत नै छन् । यस्तो अवस्थामा दुवै मुलुकको प्राथमिकता महामारीवरुद्ध लड्नु र धर्मराएको अर्थतन्त्रलाई सही दिशा दिनु हुनुपर्नेमा सीमामा एक्कासि भिडन्त चर्किनु विडम्बनापूर्ण छ । यो बेला दुवै देशले एकअर्कालाई दोषारोपण गर्नेभन्दा पनि आपसी तनाव कम गर्न वार्ता तथा छलफललाई तीव्रता दिनु आवश्यक छ । कूटनीतिक र सैन्य संवादमार्फत समस्याको समाधान खोजिनुमै यस क्षेत्रको स्थिरता र यहाँ बस्ने झन्डै सवा तीन अर्ब नागरिकको अमन–चैन निर्भर छ ।

भारत र चीनबीचको जस्तोसुकै ‘असामान्य सम्बन्ध’ को असर नेपालमा सोझै पर्छ । ‘दुई हात्ती आपसमा लडुन् या प्रेम गरुन्, माडिने त आखिर घाँस नै हो’ भन्ने चर्चित अफ्रिकी लोकोक्ति यहाँ सान्दर्भिक हुन्छ । ठूला देशको लडाइँको पीडा सीमा जोडिएको सानो भूगोलयुक्त मुलुकलाई स्वतः पर्छ । यस्तो परिस्थितिमा नेपालको सुझबुझपूर्ण भूमिका वाञ्छनीय हुन्छ । मुलुकको अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्ध सदैव असंलग्न नीति र पञ्चशीलको सिद्धान्तबाट निर्देशित हुँदै आएको तथ्य यसबेला नेपालले भुल्नु हुँदैन । तनाव र द्वन्द्वका बेला ठूला मुलुकहरू अरू छिमेकीले आफ्नो साथ दिउन् भन्ने सधैं चाहन्छन् । ‘विपक्षी’ विरुद्ध उत्तेजित पार्न र वक्तव्यबाजी गराउन खोज्छन् । त्यस्ता प्रयत्नबाट जोगिन नेपालले सक्नुपर्छ । खासगरी, मुलुकको राजनीतिक नेतृत्व तथा जिम्मेवार व्यक्तिहरूले सार्वजनिक अभिव्यक्ति दिँदा पनि सजगता अपनाउनुपर्छ । संवेदनशील घडीमा सार्वजनिक गरिने अभिव्यक्तिले कूटनीतिक सम्बन्धमा दूरगामी प्रभाव पार्छ भन्ने हेक्का राख्नुपर्छ । भारत–चीन तनावमा नेपालको चासो गोर्खा सैनिकप्रति हुने गर्छ । भारतीय सेनामा रहेका करिब ४० हजार आफ्ना नागरिकको सुरक्षाप्रति मुलुकले सरोकार राख्नु अस्वाभाविक होइन । यही भएर पनि नेपालको जोड दुई देशबीचको तनाव तत्काल अन्त्य होस् भन्नेमै हुनुपर्छ । भारत र चीन आवेगले होइन, विवेक, संयम र धीरतापूर्वक अघि बढ्नुपर्छ, यसमै सबैको हित छ ।