खप्तडका नाममा दोहन

सुदूरपश्चिमकै प्रमुख पर्यटकीय गन्तव्यमा कागज मिलाएर वा रकम फरफारक गरेर वर्षौंदेखि ‘बेहिसाब’ भइरहेको मनपरी खर्च डरलाग्दो देखिन्छ ।

खप्तड क्षेत्रमा पर्यटकका लागि बाटोघाटो र बसोबासस्थल लगायतका पूर्वाधार र अन्य सुविधा विस्तार गर्न पछिल्लो १२ वर्षमा करिब आधा अर्ब रुपैयाँ खर्च भइसकेको छ । तर, पर्यटकलाई घुम्न न सजिलो बाटो छ, न त गन्तव्य देखाउने कुनै संकेत चिह्न । स्थानीय गोठालोहरू नै हराउने ठूलठूला पाटनमा पर्यटकहरू ‘भगवान् भरोसा’ मा हिँड्नुपर्ने स्थिति छ । कदाचित् हराइहाले बाटो भेट्नै मुस्किल पर्छ । केही को त, बाटो भुलेर ज्यानै गएको छ ।

प्रतिवर्ष सरदर ५ हजार पर्यटक खप्तड पुग्छन् । १२ वर्षयता झन्डै १५ सय विदेशी र ५७ हजारभन्दा बढी स्वदेशी पर्यटकले खप्तड घुमिसकेका छन् । तर भूस्वर्ग भनेर चिनिने खप्तड पुग्नेहरूले त्यहाँको विकासका लागि केही नै नगरिएको अनुभव पाइलापाइलामा गर्छन् । बाटोघाटो मात्र होइन, त्यहाँ अझै पनि पर्यटकका लागि खान, बस्न सहज पूर्वाधारसमेत छैन । भएका केही सरकारी गेस्टहाउस अव्यवस्थित छन् । चिसोमा सकसपूर्ण तरिकाले रात कटाउन विवश छन् पर्यटक । एकै पटक ३०–३५ जनाको टोली गइदियो भने या एकै ठाउँमा कोचिएर सुत्नुपर्ने अवस्था छ ।

सरकारले व्यवस्थित पहल गर्न नखोजेको होइन । उक्त क्षेत्रको प्रवर्द्धनका लागि खप्तड क्षेत्र पर्यटन विकास समिति स्थापना भएकै १२ वर्ष भइसक्यो । संस्कृति, पर्यटन तथा नागरिक उड्डयन मन्त्रालय, राष्ट्रिय निकुञ्ज तथा वन्यजन्तु विभाग मात्र होइन, तत्कालीन जिल्ला विकास समिति बझाङ, अछाम, डोटी र बाजुरा तथा डोटीको पूर्वचौकी गाउँपालिकाले पनि पूर्वाधारका लागि ठूलो रकम खर्चिएका छन् । भएको खर्च र कागजअनुसार उक्त क्षेत्रमा ३० भन्दा बढी भवन हुनुपर्ने हो । विभिन्न ठाउँमा गरी धर्मशाला, प्रतीक्षालय, अतिथिगृह आदिका नाममा २२ वटा सानाठूला भवन र आठ ट्रस्ट, जहाँ एक पटकमा ३ हजारसम्मलाई खानेबस्ने व्यवस्था गर्न सकिनुपर्ने हो । तर यथार्थ अर्कै छ– जस्तापाता प्रयोग गरेर बनाइएका नाम मात्रका भवन धेरैको छानो हावाले उडाइसकेको छ, कतिपय भवन भत्किएका छन् । छाडा छाडिएका बस्तुभाउ र घोडाखच्चडको मलमूत्रले भवन ढाकिएका छन् । दुई–तीनवटा मात्रै दु:खसुख प्रयोग गर्न सकिने छन् । कारण, यी भवन प्रयोग गर्न होइन, केबल पैसा सक्ने उद्देश्यले निर्मित थिए ।

रोमाञ्चक यात्रानुभूति बटुल्न र प्रकृतिको मनोरम दृश्यावलोकन गर्न खप्तड पुग्नेहरूले जब बाटो भुलेर जीवनमै नपाएको दु:ख भोग्छन् अनि बास बस्ने स्थल भेट्दैनन्, तब त्यस क्षेत्रप्रति उनीहरूको धारणा कस्तो बन्ला ? एकपटक बाटो भुलेर हराएपछि कतिले त बीचमै यात्रा टुंग्याउने गरेका छन् । यस्तो अवस्थाबाट गुज्रिएकाहरूले अरूलाई के सुनाउलान् र यसरी उक्त क्षेत्र र मुलुकको पर्यटन विकास कसरी होला ? खप्तडको प्रवर्द्धन र विकासका लागि छुट्याएको रकमजति हर्ताकर्ताको पोल्टामा जानु र पर्यटकहरू भने बाटो भुलेर उज्यालो पछ्याउँदै हिँड्नुपर्ने अवस्था रहनुले उक्त क्षेत्रको ख्यातिमै नकारात्मक असर पुर्‍याइरहेको छ ।

खप्तड क्षेत्र पर्यटन विकास समिति उक्त क्षेत्रको प्रवर्द्धन गर्न होइन, व्यवस्थित तरिकाले अनियमितता गर्न बनाइएको जस्तै भएको छ । अहिलेसम्म बनेका यसका अध्यक्ष र कार्यकारी निर्देशक जिम्मेवार भइदिएको भए बेथिति यो हदसम्म झाँगिँदैनथ्यो । अहिलेसम्म जेजति रकम खप्तडको विकासका नाममा खर्च भएको छ, त्यसको सदुपयोग मात्रै हुन सकेको भए, आज यो क्षेत्र अर्कै भइसक्थ्यो । सुविधाजनक भएपछि पर्यटकहरूको संख्यामा पनि गुणात्मक विकास हुन सक्थ्यो । यसले सुदूरपश्चिमको पर्यटन क्षेत्र मात्र होइन, आय बढेर समग्र विकासमै टेवा पुग्न सक्थ्यो । त्यसैले अब सम्बन्धित निकायहरूको ध्यान विगतका अनियमिततामा छानबिन गर्न/गराउन र अब हुने लगानीमा सावधानी अपनाउनमा केन्द्रित हुनुपर्छ । र, पर्यटकका लागि पूर्वाधारहरू अविलम्ब बनाइनुपर्छ ।