१७.१२°C काठमाडौं
काठमाडौंमा वायुको गुणस्तर: १५७

धार्मिक पर्यटनमा नयाँ सोच

कमल रिजाल

पाकिस्तान सरकारले श्री करतारपुर साहिव गुरुद्वारा भारतीयका लागि खुला गरेको छ । धार्मिक पर्यटन उद्योगमा यसलाई सकारात्मक कदम मान्न सकिन्छ । शिख धर्मावलम्बीहरूको पवित्र तीर्थस्थल मानिन्छ, करतारपुर गुरुद्वारा । शिख धर्मका संस्थापक गुरुनानकले चिन्तन, मननमा व्यतीत गरेको स्थान हो यो । जहाँबाट उनले मानवताको शिक्षा र संस्कार सिकाएका थिए ।

भारतीय पञ्जाव राज्यको सीमावर्ती सहरमा पर्ने करतारपुर पञ्जाव प्रान्तबाट ४.७ किलोमिटर पार गरेपछि पुगिन्छ । सन् १९४७ मा भारत–पाकिस्तान विभाजन हुँदा पकिस्तानमा परेको हुँदा भारतीयका लागि यो स्थानको ढोका ७२ वर्षसम्म बन्द रहेको थियो । तर पाकिस्तान सरकारले गुरुनानकको ५५० औं प्रकाश वर्ष (जन्मोत्सव) को अवसर पारेर नोभेम्बर नौमा खोल्ने सदाशयता देखायो, जसलाई खुसीको नयाँ बिहानी मानेका छन्, भारतीय सिखहरूले । धार्मिक सहिष्णुताको नमुना मान्न सकिने उक्त पाकिस्तानी कदमलाई भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीले धन्यवाद दिएका छन् । धन्यवाद दिएर मात्र पुग्दैन, भारत सरकारले व्यवहारमा पनि उत्तिकै सदाशयता देखाउन सक्नुपर्छ । भारतले पनि पाकिस्तानले जस्तै त्यहाँका सिखलाई अमृतसरको स्वर्णमन्दिर ढोका खोलेर उदारता देखाउन सक्नुपर्छ । स्वर्णमन्दिर पनि उत्तिकै पवित्र तीर्थस्थल मान्छन्, सिख धर्मावलम्बीहरू ।


धार्मिक पर्यटन अर्थोपार्जनको महत्त्वपूर्ण साधन मानिन्छ । यस क्षेत्रमा नयाँ शिक्षा हुनसक्छ, करतारपुर प्रकरण । नेपाल र भारतले पनि यसबाट सिक्न सक्छन् । नेपाल र भारतबीच आवागमनमा खासै अवरोध छैन, असुविधा छैन । यी दुई मुलुकबीच जनस्तरको सम्बन्ध हिमाल जत्तिकै स्वच्छ र अटल छ । तर राजनीतिक क्षेत्रमा भने भारतीय शासकहरूले विनाकारण दु:ख दिँंदै आएका छन् ।


भारत सरकारको छिमेक नीति अङ्ग्रेजको पालादेखि नै फेरिएको छैन । नेपाल र नेपालीलाई दु:ख दिन ठूलो निहुँ नै चाहिन्न, स–सानो कुरामा पनि खोचे थापेर दु:ख दिने गर्छन् । उदाहरणका लागि हालैको कालापानी प्रकरणलाई लिन सकिन्छ ।


भारतमा सूर्यवंशी राजा भगीरथले गङ्गा अवतरण गरेकाले यता गङ्गासागर लगायत चारधामको तीर्थयात्रामा जाने नेपालीहरू जति छन्– पशुपतिनाथ, मुक्तिनाथ, जनकपुर लगायतका तीर्थयात्रामा आउने भारतीय तीर्थयात्रीहरू त्योभन्दा बढी छन् । प्याकेजमै यी स्थानका यात्रा परम्परा बसाउन सक्ने हो भने धार्मिक पर्यटनले नयाँ उचाइ लिन सक्छ । धार्मिक पर्यटनको अपार सम्भावना बोकेका मुलुक हुन्– नेपाल र भारत । मूलत: ज्योतिर्लिङ्ग सर्किट, बुद्ध सर्किट, जैन सर्किट, शक्तिपीठ सर्किट, रामजानकी सर्किट आदि यिनका नमुना हुन् । यीमध्ये रामजानकी सर्किट सुरु भइसकेको भए पनि गति लिनसकेको छैन । बुद्ध सर्किटको कुरासम्म चलेको छ, व्यावहारिक प्रयोगमा आउन बाँकी नै छ । यस बाहेक अन्य क्षेत्रमा कुरासम्म पनि उठेका छैनन् । जेजति भएका छन्, सबै अनौपचारिक रूपमै सीमित छन् ।


धार्मिक पर्यटन क्षेत्रमा नेपाल र चीनले पनि करतारपुर प्रकरणबाट सिक्न सक्छन् । हिन्दु धर्मावलम्बी नेपालीका लागि मानसरोवर जति पवित्र तीर्थस्थल मानिन्छ, बौद्ध धर्मावलम्बी चिनियाँहरूका निम्ति बुद्धजन्मस्थल लुम्बिनी उत्तिकै पवित्र तीर्थ मानिँंदै आएको छ । तर ती स्थानमा जाने तीर्थयात्रीहरूले भाषा र भिसा लगायत विभिन्न समस्याका कारण सहज अनुभव गर्न सकिरहेका छैनन् । साउनमा पशुपतिनाथमा बोलबम मेला लाग्ने गर्छ । यतिबेला भक्तजनहरूले प्रत्येक सोमबार नजिकको तीर्थबाट जल ल्याएर पशुपतिनाथमा चढाउने गरेका छन् । सहज आवागमनको हुने हो भने एकैदिनमा कैलाश मानसरोवरको जल ल्याएर पशुपतिनाथमा चढाउन सकिन्छ । तर नाकाहरूमा हुने विलम्ब र अवरोधका कारण सम्भव हुन सकिरहेको छैन । लुम्बिनी दर्शनमा आउने चिनियाँ तीर्थयात्रीहरूका पनि आ–आफ्नै समस्या छन् ।


सरकारले सन् २०२० लाई नेपाल भ्रमण वर्षको रूपमा मनाउने निर्णय गरेको छ । यस अवधिमा लाखौं चिनियाँ यात्री लुम्बिनी दर्शनमा आउने अनुमान गरिएको छ, जसको चर्चा हालै सम्पन्न चिनियाँ राष्ट्रपति सी चिनफिङको नेपाल भ्रमणका बेला पनि भएको थियो । नेपालका लागि भिसा, भाषा लगायत आवागमनमा सहज व्यवस्था मिलाउने उपयुक्त अवसर हुनसक्छ यो । अलिकति मात्र थप सहज हुने हो भने पनि लुम्बिनी आउने चिनियाँ यात्रीको सङ्ख्या धेरै बढ्नेछ । यसबाट चिनियाँ पक्षलाई पनि दबाब पर्नेछ र नेपालीहरूले सहज रूपमा मानरोवर दर्शनको सुविधा पाउनेछन् ।


धर्म भनेको आस्था हो, जुन जन्मसँगै जोडिएर आउँछ । पहिले मानिस आयो, अनि आयो उसको धर्म, संस्कृति र संस्कार । त्यसपछि मात्र जोडिन पुग्यो, ऊ भाषा र भूगोलको नक्सासित । त्यसैले धर्म, संस्कृति र संस्कारका निम्ति कोही पनि बाधक बन्न सक्दैन । न भाषा बाधक बन्न सक्छ, न भूगोल नै । यस निम्ति दुनियाँभरकै तीर्थयात्रामा जाने नैसर्गिक अधिकार राख्छ उसले । हो, तीर्थयात्रीहरू जुन मुलुकमा जान्छन्, त्यस मुलुकमा बसुन्जेल त्यहींको ऐन, कानुन र नियमको सम्मान गर्नुपर्छ । अन्यथा उसलाई दण्डभागी बनाइनुपर्छ । एउटा सामान्य अतिथिले त आतिथेय सज्जनको घरको नियमलाई मान्नुपर्ने हुन्छ । यहाँ त बहुदेशीय सरकारी नियमको कुरो हुन्छ । सरकारले चाहने हो भने त्यस्तो

व्यवस्था मिलाउन नसक्ने होइन । यसले आपसी सद्भाव र सहिष्णुताको विकासमात्र गर्दैन, धार्मिक पर्यटनमा नयाँ बिहानी ल्याउनेछ ।

प्रकाशित : कार्तिक ३०, २०७६ ०९:५१
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्
जनताको राय

बैंकमा लगानीयोग्य रकम थुप्रिएर साढे ६ खर्ब नाघेको छ। बैंकहरूले ब्याजदर घटाउँदासमेत कर्जा प्रवाह बढ्न नसक्नुको कारण के हो?