उज्यालो पर्वको शुभकामना

वर्षभरिको शारीरिक श्रमपछि अन्नबाली भित्र्याएर आराम गर्ने तथा खुसियाली मनाउने उत्सवका रूपमा पनि दसैं–तिहारजस्ता चाडको महत्त्व रहँदै आएको छ । मानवशास्त्रीहरूका भनाइमा, १०–१२ हजार वर्षअघि कृषि युगमा प्रवेश गरेसँगै मानव समाजले यस किसिमका उत्सव तथा चाडहरू मनाउँदै आएको छ ।

पौराणिक कथा र श्रुतिहरूमा यिनको धार्मिक महत्त्वका बारेमा उल्लेख भएको पाइन्छ । बहुजाति र संस्कृतिको देश नेपालमा जातीय, धार्मिक र क्षेत्रीय हिसाबले मनाइने अनगिन्ती चाडपर्व छन् । यसबाट पनि नेपाली समाजको अन्तरघुलन र सद्भाव प्रस्टिन्छ ।

तिहारको महत्त्व भने उज्यालोको पर्वका रूपमा विशेष रहँदै आएको छ । ‘अप्प दिपो भव’ (आफैं प्रज्वलित होऊ) भन्ने बुद्ध धर्म र ‘तमसो मा ज्योतिर्गमय’ (अँध्यारोबाट उज्यालोतिर) भन्ने हिन्दु धर्मले बोकेका दर्शनलाई पनि तिहारले स्मरण गराइदिन्छ । साथै यसले समाज र व्यक्तिलाई पनि उज्यालाको खोजीमा लाग्न प्रेरित गर्छ । उज्यालाको अर्थ सत्य र प्रगति भन्ने हो ।

तिहार आपसी सम्बन्धको पनि चाड हो । दाजुभाइ र दिदीबहिनीको सम्बन्धलाई उत्सवका रूपमा मनाउन यसले सिकाउँछ । एकले अर्कालाई टीका लगाउने र पूजा गर्ने परम्परा अरू धेरै समाजमा पाइँदैन । एउटै घरमा बाल्यकाल बिताएर छुट्टिएका दाजुभाइ– दिदीबहिनीका लागि यो समयमा स्मृतिका पुराना दिनमा पुग्ने बहाना पनि बनिदिन्छ । एउटै मुहानबाट निस्केर बेग्लै भूगोलमा बग्दै गएका खोलाहरू पुनः भेटिएजस्तो, समय परिस्थितिले टाढा टाढा पुगेका दाजुभाइ–दिदीबहिनीको भेट आफैंमा विशेष अवसरझैं हुन जान्छ । संयुक्त परिवारबाट टुक्रिएर एकल परिवारमा गइरहेको नेपाली समाजका लागि यसको महत्त्व झन् बढी छ ।

आजसम्मको मान्छेको कथा भनेकै मान्छेले गरेका संघर्षका कथा हुन् । हरेक मान्छेको जीवन कथा फरक होला । भूगोल, राजनीति र समयले ती कथामा फेर पारिरहेका हुन्छन् । समग्रमा मानव जातिको कथा भने, उसले उजागर गरेको सत्य र भोगेको यथार्थ नै हो । वर्षौंका यस्ता अनुभव र कथाहरूलाई एकअर्कासँग जोड्ने मौका पनि चाडपर्वले नै दिन्छन् ।

केही वर्षअघिसम्म पनि नेपाली जनताले खेप्नुपरेको १८ घण्टासम्मको विद्युतीय ‘लोडसेडिङ’ ले दीपावलीलाई ‘अँध्यारोमा मनाइने उज्यालोको पर्व’ जस्तै बनाइदिएको थियो । पछिल्ला वर्षमा लोडसेडिङ हटेपछि भने तिहारमा उज्यालोको रौनक साँच्चै देखिन थालेको छ ।

पहिले–पहिले केराका सुप्लामा कपासको दियो बालेर गरिने दीपावलीलाई अहिले थरीथरीका रंगीचंगी बिजुली बत्तीले विस्थापित गरिरहेको छ । यसैले पनि तिहार सबभन्दा बढी विद्युत् खपत हुने समय पनि हो । तिहारमा सहर झिलिमिली बनाउन सक्ने गरी स्वदेशमै विद्युत् उत्पादन हुन थालेको छ ।

यो आत्मनिर्भरता आफैंमा सकारात्मक छ, तर तिहारमा खपत हुने अन्य सामग्रीमा भने हामी झन्झन् परनिर्भर बन्दै गएका छौं । भाइ मसलामा मात्र होइन, मुलुकमै उत्पादन हुने सयपत्री फूल र मालामा समेत हामी बाहिरबाट हुने आयातमै निर्भर भइरहेका छौं । हरेक वर्ष चाडबाड मनाउँदा ठूलो रकम विदेशिनु भनेको राष्ट्रिय अर्थतन्त्रका लागि दुःखद कुरा हो ।

बाली सप्रिएर उत्सव मनाउने समयका रूपमा सुरु भएको चाड मनाउन विदेशबाट सामान आयात गर्नुपर्ने अवस्था देखिनु भनेको हाम्रो आफ्नो उत्पादन शक्तिमाथि व्यंग्यसरह हो । यसतर्फ उत्पादक, व्यवसायी, सरकारी निकायलगायत सम्बन्धित सबैको ध्यान जानु जरुरी छ ।

उज्यालो र भाइचाराको चाड तिहारको उपलक्ष्यमा हाम्रा समस्त पाठकहरूमा कान्तिपुर परिवारका तर्फबाट धेरै–धेरै शुभकामना ।