कान्तिपुर वेबसाईट
AdvertisementAdvertisement
१३.१२°C काठमाडौं
काठमाडौंमा वायुको गुणस्तर: ४२०

किन बढ्दै छ बालविवाह ?

राधिका सापकोटा 

कानुनले विवाहको उमेरलाई २० वर्ष तोकेको छ । २० वर्ष पूरा नभई गरिएको विवाहलाई बालविवाह मानेको छ । बालविवाह कानुन विपरीत हो र यो कार्य गरेबापत सजाय र जरिवानाको समेत व्यवस्था गरेको छ ।

किन बढ्दै छ बालविवाह ?

अहिले देशभरि नै बालविवाह एउटा ठूलो बहसको विषय बनिरहेको छ । केही हप्ताअघि मात्र विवाह गर्न पाउने उमेर १६ वर्ष बनाउनुपर्छ भन्दै प्रमुख जिल्ला अधिकारीलाई ज्ञापनपत्र बुझाइयो । केही समयअघि सांसदले संसदमा नै छोरीहरूको विवाह १६ वर्षमा गर्न पाउनुपर्छ नत्र भने विकृति फैलिन्छ भनी बोलेका कुरा पनि बाहिर आए । कतिपयको तर्क छ– अहिलेको बच्चाहरूको विकास चाँडो हुन्छ । त्यसैले २० वर्षको उमेरको हदबन्दी धेरै भयो । पहिला पहिला पो बाबुआमाले विवाह गरिदिन्थे । अहिले त आफैं भागेर विवाह गर्छन् । अब हामीले के गर्न सक्छौं र ? हो, अहिले यस्तैयस्तै विषयले समुदायदेखि सहरसम्म, सडकदेखि संसदसम्म चर्चा पाइरहेको छ । प्रदेशहरूले पनि बालविवाह विरुद्ध अभियान सुरु गरेका छन् । ३ नं प्रदेशले २०७८ सालसम्म बालविवाहमुक्त प्रदेश घोषणा गर्ने लक्ष्य लिएको छ । अन्य प्रदेशले पनि ‘छोरीको विवाह होइन पढाउँ, बेटी बचाउँ, बेटी पढाउँ’ जस्ता विभिन्न कार्यक्रम ल्याएका छन् । सबैको एउटै उद्देश्य सानो उमेरमा विवाह गर्ने कुरालाई रोक्ने, छोरीहरूको शिक्षा पूर्ण गर्ने र सक्षम, सबल सशक्त बनाउने नै देखिन्छ ।


यति हुँदाहुँदै पनि किन बढिरहेको छ त सानो उमेरमा विवाह ? आमाबाबुले गर्दिने विवाह भन्दा पनि आफैंले गर्ने विवाह झन् किन बढ्दो छ ? यसको जरासम्म पुग्न जरुरी छ नत्र भने हामी बालविवाहविरुद्ध कुनै पनि काम गर्न सक्दैनौं । मैले सानो उमेरमा विवाह गरेका ५ जोडीसँग छलफल गर्ने अवसर पाएकी थिएँ । उनीहरूसँग कुरा गर्दा र धेरै विद्यालयमा गएर विद्यार्थीहरूसँग छलफल गर्दा प्राय:बाट एउटै खालको समस्या आएका छन् । ७/८ कक्षामा पढ्ने केटालाई केटी र केटीलाई केटा मन पर्न थाल्छ । उनीहरू एकआपसमा नजिकिन थाल्छन् । त्यसपछि साथीहरूको बीचमा हल्ला हुन थाल्छ । फलाना र फलानाको ‘लभ’ परेको छ । ब्ल्याकबोर्ड, स्कुलका भित्ताहरूमा उनीहरूको पहिलो नामको अक्षरहरू जोडेर लेख्न थालिन्छ । विस्तारै यो कुरा शिक्षकहरूकोमा पुग्छ । शिक्षकहरूले बोलाएर उनीहरूलाई गाली गर्न थाल्छन् । उनीहरूलाई अनुशासनहीन भएको आरोपमा सजायँ दिइन्छ र नबोल्न भनिन्छ । त्यसपछि यही कुरा अभिभावककोमा पुग्छ । त्यसपछि उनीहरू कति जनाको त विद्यालय आउने कुरासमेत रोकिन्छ । उनीहरूले गाली, पिटाइसमेत खानुपर्ने स्थिति सिर्जना हुन्छ । अनि आफूलाई माया गर्ने एकजना मात्र भएको महसुस उनीहरूले गर्छन् । आफूलाई मन परेको र माया गर्ने मान्छेसँगै बस्ने एउटै उपाय भनेको विवाह भएको निष्कर्ष निकालेर भाग्ने गर्छन् । अधिकांश जोडीसँग कुरा गर्दा यही नै कथा उनीहरूले भने । यी सबैको स्वाभाविक कारण भनेको उनीहरूको उमेरजन्य मनोवैज्ञानिक कारण हो, जसलाई उचित परामर्श दिन नसक्दा बालविवाह जस्तो दूरगामी असरका घटना भइरहेका छन् ।


अहिले हामी इन्टरनेटको दुनियाँमा छौं । फेसबुक नचलाउने प्राय: कोही छैन । मोबाइल सबैको हातमा छ । हामी एउटा कुनामा बसेर संसार हेरिरहेका छौं तर हाम्रो सोच आजभन्दा २० वर्षअघि जस्तो थियो त्यसमा परिवर्तन हुन सकेको छैन । आज पनि विद्यालयमा केटा र केटीलाई अलगअलग बेन्चमा राखिन्छ । किन भनेर सोध्यो भने उनीहरू बिग्रन्छन्, पढाइमा ध्यान दिँदैनन् भन्ने जवाफ पाइन्छ । अहिले पनि विवाह र ‘सेक्स’लाई जोडेर हामी हेरिरहेका छौं । ‘सेक्स’ हुनलाई विवाह हुनुपर्छ वा केही गरी ‘सेक्स’ भइहाल्यो भने त्यही व्यक्तिसँग विवाह गर्नु अनिवार्य मानिन्छ । ‘सेक्स’का बारेमा कुरा गर्नु, छलफल गर्नुलाई इज्जतसँग जोडिन्छ । १२/१३ वर्ष पुगेपछि केटाले केटी मन पराउनु स्वाभाविक हो, प्राकृतिक हो तर यो हुँदाहुँदै पनि यसलाई हामीले अप्राकृतिक बनाइदियौं । यसलाई बन्द कुरा र इज्जत विरुद्धको कुरा बनाइदियौं । त्यसैले धेरै किशोरकिशोरी आफूले ठूलो अपराध गरेको सम्झेर आत्महत्यासमेत गर्न पुग्छन् । हामीले कहिलै केटालाई केटी मन पर्नु र केटीलाई केटा मन पर्नु स्वाभाविक हो भनेर बच्चाहरूलाई सिकाएनौं । तिमीलाई मन पर्‍यो भने माया गर, बोल, कुरा गर केही बिग्रिँदैन तर विवाह उमेर नपुगी, आफ्नो खुट्टामा आफैं उभिन सक्ने नभई नगर भनेर कहिलै सिकाएनौं । खालि उनीहरूलाई डर, त्रास र मन पराउनु गलत हो भन्ने मात्र सिकायौं । बालविवाहबाट हुने असरबारे सिकाएनौं । परिणामस्वरूप बालबालिकाहरूले सानै उमेरमा विवाह गरिरहेका छन् ।


जबसम्म हामी किशोरकिशोरीहरूसँग खुलेर ‘सेक्स’को कुरा गर्दैनौं, उनीहरूलाई ‘सेक्स’ र विवाह फरक हो र यो एकअर्काको पर्याय होइन भनेर सिकाउन सक्दैनौं, त्यतिबेलासम्म बालविवाहको अन्त्य सम्भव छैन । एकजना ८ कक्षामा पढ्ने १४ वर्षको बालिका गर्भवती भएको ६ महिनामा मात्रै घटना बाहिर आयो । हामीले बालिकालाई किन समयमा नभनेको गर्भपतन गर्न मिल्थ्यो भनी सोध्दा उनले आफ्नो गर्भमा बच्चा आएको वा शारीरिक सम्बन्ध राख्दा बच्चा बस्छ भन्नेसमेत थाहा नभएको बताइन् । साँच्चै हामी कहाँ कुरा गर्छौं त ? न परिवारमा यस्ता विषयमा कुरा हुन्छ न विद्यालयमा नै । अब हामीले किशोरीहरूलाई महिनावारी भइसकेपछि शारीरिक सम्बन्ध भयो भने तिम्रो गर्भ रहन सक्छ भन्ने सिकाउन जरुरी छ । कसरी सुरक्षित सम्बन्ध बनाउन सकिन्छ भन्ने कुरा, परिवार नियोजनका अस्थायी साधनका कुरा, गर्भपतनसम्बन्धी व्यवस्थाका कुरा हामीले गर्न जरुरी छ । हामीले इज्जतका कुरा गरेर, लाजका कुरा गरेर अब समस्या समाधान हुनेवाला छैन । अब उनीहरूलाई पूर्ण रूपमा सूचना दिने र सचेत बनाउने काम गर्न जरुरी छ ।


कुनै बालबालिकाले अहिले कसैलाई मन पराउँछ भने त्यसमा किन हामी अवरोध गरिरहेका छौं ? हामीले उसलाई माया गर्न दिने, मन पराउन दिने, सँगै हाँस्न, खेल्न, बोल्न दिने तर उनीहरूलाई सुरक्षित हुन चाहिने सूचना पूर्ण रूपमा दिने हो भने केही बिग्रँदैन । आज उसले मन पराएको मान्छे भोलि उसको परिपक्वतासँगै परिवर्तन हुन सक्छ । परिवर्तन भएन भने पनि उनीहरूले निर्णय गर्न सक्ने अवस्थामा पुगेर यही नै सही निर्णय हो भन्ने सोच्छन् भने किन आपत्ति गर्नुपर्‍यो ? हाम्रो इज्जतका लागि, अनुशासनको नाममा आज हामी थुप्रै बालबालिकाको भविष्य अन्धकार बनाइरहेका छौं । १७ वर्षमा विवाह गर्ने १८ वर्षमा बच्चा जन्माउने र २० वर्ष हुँदानहुँदै सम्बन्ध विच्छेद गर्नुपर्ने परिस्थितिमा पुगेका थुप्रै किशोरकिशोरी हाम्रासामु छन् । हामीले विवाह र ‘सेक्स’लाई जोडिदिएका कारण सानै उमेरमा विवाह गर्नेहरूको संख्या बढिरहेको छ ।


प्रकाशित : आश्विन २५, २०७६ ०८:०९
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्
जनताको राय

पूर्वउपराष्ट्रपतिका छोरा तथा अखिल क्रान्तिकारीका महासचिव दिपेश पुनपछि सत्तारूढ माओवादीका उपाध्यक्ष तथा पूर्वसभामुख कृष्णबहादुर महरा सुन तस्करी अनुसन्धानमा पक्राउ परेका छन् । के सरकारले भ्रष्टाचारविरुद्ध शून्य सहनशीलता अपनाएकै हो त ?