गलत स्क्रिप्ट

उनले त्यसो भनिरहँदा अस्ट्रेलिया, चीन, जापान, अमेरिका र यस्तै–यस्तै अनेक मुलुक र नेपालबीच (चीन र भारतका बन्दरगाह प्रयोग गर्दै) मालसामान ओसारपसार गर्ने, अरबबाट खनिज तेल लिएर आउने सागरमा तैरिने अजंगका चन्द्रसूर्य ध्वजावाहक पानीजहाजको कल्पना पो गरेको थिएँ मैले त ! अरू पनि धेरैले यस्तै सोचेका थिए । त्यसैले मैले त्यसताका ओलीलाई स्वप्नदर्शी भनेको थिएँ ।

ओलीले हावाबाट बिजुली निकाल्ने, इन्धनका लागि खनिज तेल उत्खनन गर्ने र घर–घरमा ग्यासका पाइप जोडिदिने

आफ्नो योजना रहेको बताएका थिए । उनले त्यस्तो सपना देख्दै र स्वप्निल योजना बनाउँदै गर्दा नेपालको दक्षिण, पूर्व र पश्चिममा अवस्थित छिमेकी भारतले नाकाबन्दी लगाएको थियो । त्यो भारत जोसँग नेपालीहरूको अटुट सांस्कृतिक र धार्मिक सम्बन्ध छ, त्यही भारतले नेपालमाथि नाकाबन्दी लगाएर जनजीवन नै अस्तव्यस्त पारिदिएको थियो ।

बालबालिका भोकभोकै विद्यालय जानुपरेको र सहरवासीले उहिल्यै परित्याग गरेको दाउरे चुलाको पुनः आविष्कार गर्नुपरेको थियो । यातायात सकसपूर्ण भएको थियो । जीवनरक्षक औषधिको अभावका कारण कतिपय बिरामीले अकालमै मृत्युवरण गर्नुपरेको थियो । त्यस्तो अवस्थामा पनि ओलीका आँखामा सपना नाच्नु आफैमा चमत्कार थियो र त्यो चमत्कार मलाईजस्तै धेरैलाई मन परेको हो ।

त्यो नाकाबन्दी भारतीय कांग्रेसले होइन, भारतमै हिन्दु प्राधान्यको पक्षधर, नेपालप्रेमी भनेर प्रचारित भारतीय जनता पार्टीको सरकार र त्यसमाथि साउनको सोमबार जुराएर, त्रिपुण्ड्र चन्दन लगाएर आराध्यदेव पशुपतिनाथको दर्शन गर्ने, नेपालको संसद्मा सम्बोधन गरेर देशैलाई मोहित पार्ने भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र दामोदरदास मोदीले नै लगाएका थिए ।

भौतिक कष्ट आफ्नो ठाउँमा थियो, तर अपवादहरूलाई छोडेर सबै नेपालीको मन भारत सरकारको त्यो रवैयाका कारण ‘भारतीय’ सँग नराम्ररी भाँचिएको थियो । आज जतिसुकै परिपाठ पारे पनि त्यति बेला भाँचिएको मन जोडिन पुस्तौंपुस्ता लाग्नेछ । किनभने त्यो नाकाबन्दी प्राविधिक, राजनीतिक, कूटनीतिक कदम जेसुकै भए होस्, यथार्थमा क्रूरताको पराकाष्ठा, मानवताविरुद्धको अपराध थियो ।

त्यसै वर्ष वैशाखमा गएको भूकम्पले थिलथिलिएको देश, त्यही थिलथिलोको मौका छोप्दै फास्टट्र्याकमा ल्याइएको संविधान र संविधानमा निहुँ खोज्दै भारतद्वारा लगाइएको नाकाबन्दीका बेला ओलीका ती सपनाले धेरैलाई सान्त्वना मिलेको थियो । मिलेकै हो । हतमनोबल अर्थात् मनोबल गिरेका बेला असम्भव–सम्भव जे होस्, सपनाले राहत मिल्छ ।

तथापि कतिपयलाई ओलीका त्यस्ता भनाइ त्यति बेला पनि सिल्ली लागेका थिए । सपाट हेर्दा सिल्ली नै थिए ती कुरा, तर कथनहरूको अर्थ अवस्थाले निर्धारण गर्छ । मान्छे आखिर हो त मन नै ! भारतले यातना दिँदा अडान लिइदिएका र चीनसँग यातायात पारवहन सम्झौताको पहल गरेका कारण उनी नेपाली मनका हिरो बनेका थिए ।

राष्ट्रिय स्वाभिमान हतमनोबल भएका त्यस बखत ओली एक मात्र भरोसाका रूपमा देखिएका थिए । उडन्ते प्रतीत हुने उनका कतिपय कथनसमेत सुस्वप्नजस्ता लागेका थिए र त्यसै कारण उनको लोकप्रियता चुलिएको थियो । उनलाई मनैदेखि मन नपराउनेहरूसमेत सार्वजनिक रूपमा आलोचना गर्न हच्किन्थे । ओली आड लिन योग्य, आशा र भरोसाका केन्द्र बने धेरैका लागि । त्यसैले तत्कालीन एमालेले केन्द्रदेखि स्थानीय तहका निर्वाचनमा अग्रभाग ओगट्न पुगेको थियो र तत्कालीन माओवादी केन्द्रसँग गठबन्धन नगरेकै भए पनि एमालेको वर्चस्वलाई कसैले तोड्न सक्ने अवस्था थिएन ।

तर निर्वाचनपश्चात् सरकार सञ्चालनको करिब डेढ वर्षमा ओलीले आफ्नो पहिलो प्रधानमन्त्रित्वको यश–भञ्जन गर्न कुनै कसर छाडेका छैनन् । साथै, माओवादी केन्द्रसँग एकता गरेर बनेको नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी आफैले आफैलाई दिनहुँ खाइरहेको छ । प्रतिदिन राज्यशक्ति दुरुपयोगका घटना सार्वजनिक भइरहेका छन् ।

आचार, विचार, व्यवहार सबै स्खलित भइरहेका छन् । यो कार्यकालका प्रधानमन्त्री ओली काण्डैकाण्डले पछ्याइएका छन् । विवादैविवादमा मुछिएका छन् । यस्तो लाग्छ, उनी दुश्मनैदुश्मनले घेरिएका छन् । मन्त्रीहरू उनको अदबमा छैनन् । मन्त्रीहरू आफ्नो मनअनुकूल काम फत्ते गरिसक्छन्, तर प्रधानमन्त्री अनभिज्ञ रहन्छन् । सल्लाहकारहरूले भन्दैनन् । कसैले उनलाई सुनाउँदैन, देशदुनियाँको खबर ।

ओलीलाई नियमित भेट्नेहरू भनिदिँदा हुन्, ‘प्रधानमन्त्रीको सर्वत्र गुणगान भइरहेको छ । यस्तो हुनुपर्छ प्रधानमन्त्री भनेर भजन–कीर्तन भइरहेको छ ।’ अनि प्रधानमन्त्री ? आफैलाई हेर्दै आफै दंग । प्रधानमन्त्री ओली कतिसम्म अपसूचित छन् भने, उनलाई कसैले सुनायो— काठमाडौं धूवाँधूलोमुक्त भइसक्यो, मास्क लगाउने त मान्छे नै छैनन् । प्रधानमन्त्रीले त्यही भने । मान्छे हाँसे । मान्छे हाँसेको देखेर उनले ठाने, ‘अहो, मैले क्या गज्जब बोलेछु !’ जबकि मान्छे उनको अनभिज्ञताप्रति हाँसेका थिए ।

उनको नादानीप्रति चकित भएर हाँसेका थिए । चकित हुँदा पनि हाँस उठ्छ कहिलेकाहीं, किनभने प्रधानमन्त्रीले अचेल आफैमाथि व्यंग्य गरिरहेका छन् ।

यस्तो किन हुँदै छ भने, वर्तमान सरकार सञ्चालनको स्क्रिप्ट नै गलत लेखिएको छ । कम्युनिस्ट पार्टीले दुईतिहाइनजिकै बहुमत पाएको सत्य हो, तर कम्युनिस्ट शैलीले शासन गर्न बहुमत पाएको होइन । कम्युनिस्ट पार्टीको घोषणापत्र अनुसार होइन कि, शासन लोकतन्त्रसम्मत संविधानले निर्दिष्ट गरे अनुसार गर्नुपर्छ भनेर बहुमत पाएको हो । संविधानले नागरिक सर्वोच्चता प्रत्याभूत गरेको छ, पार्टी र सरकारको होइन ।

कम्युनिस्ट आदर्श अधिनायकवाद हो (सर्वहाराहरूको अधिनायकत्व, हो नि है) जनवादी केन्द्रीयता हो, तर यहाँ त्यसो गर्न पाइँदैन । अर्थात्, देशको व्यवस्था, संविधान र शासक दलको मान्यता नै परस्परमा बाझेका छन् । शासक दलको सिद्धान्तसँग व्यवस्थाको मर्म ठ्याम्मै मिल्दैन । व्यवस्थाको मर्म र शासक दलको मान्यता नै परस्परमा बाझिएपछि शासन सञ्चालनको स्क्रिप्ट सही लेखिने कुरै भएन ।

शासन कम्युनिस्ट पार्टीकै हो, तर लोकतान्त्रिक संविधान अन्तर्गत निर्वाचित । सकस यहीं छ । कम्युनिस्ट सिद्धान्त भन्छ— विरोधीहरूको मुख थुन । लोकतन्त्र भन्छ— त्यस्तो हुँदैन, नागरिक स्वतन्त्रता सर्वोपरि हो । मुख थुन्न पाइँदैन । स्वतन्त्रतामाथि कुनै किसिमको बन्देज मान्य हुनेछैन । कम्युनिस्ट मान्यता भन्छ— शासन सञ्चालनमा पार्टीको सर्वोच्चता हुन्छ । लोकतन्त्र भन्छ— होइन, शासन संसद्को निगरानीमा हुनुपर्छ र संसद्माथि नागरिकले अनुगमन गर्छ । प्रत्येक नागरिक सार्वभौम हो । कोही सानो–ठूलो छैन, विधिका आँखामा सबै समान छन् ।

कम्युनिस्ट भन्छ— समाजमा दुई वर्ग छन् । अझ नेपालका माओवादी संस्करणका कम्युनिस्ट भन्छन्— वर्ग, क्षेत्र, लिंग छन् । लोकतन्त्र भन्छ— छन्, तर यी विविधता हुन् र विविधता हुँदाहुँदै पनि जन्मले सबै मानिस समान छन् । विविधता त आफैमा उत्सव हो । राज्यले सबैसँग समान व्यवहार गर्नुपर्छ । यसर्थ लोकतन्त्र र कम्युनिस्टको पग–पगमा मतभेद छ । फेरि भनिरहनु नपर्ला, लोकतन्त्रमा शासन सञ्चालनको स्क्रिप्ट कसरी तयार गर्ने भन्ने अध्याय नै कम्युनिस्ट पाठ्यक्रममा हुँदैन । एक त स्क्रिप्ट गलत छ, त्यसमाथि दुईतिहाइको दम्भ ! अनि थामिसक्नुभयो त !

शासन सञ्चालनको स्क्रिप्ट नै गलत छ, त्यसैले वनमन्त्रीले अनधिकार दस वटा गाडी प्रयोग गरिरहेको प्रधानमन्त्रीले थाहा पाउँदैनन् । मन्त्रीहरूले इन्धनको दोहोरो सुविधा लिएको पनि प्रधानमन्त्रीले थाहा पाएका थिएनन् । परराष्ट्र मन्त्रालयमा भारतबाट आउने फलफूल र तरकारीमा रहेको विषादी परीक्षणका विषयमा भारतीय दूतावासको पत्र आएको थाहा नभएर प्रधानमन्त्रीले सार्वजनिक रूपमै लज्जित हुनुपर्‍यो ।

बालुवाटार जग्गा अपचलन प्रकरण, एनसेल कर ठगी, हुकुमप्रमांगी शैलीमा बुढीगण्डकी ठेक्का, बेवारिसे मेलम्ची, निर्मला पन्त बलात्कार र हत्या छानबिनमा शून्य प्रगतिजस्ता अकर्मण्यता र अनगिन्ती बेथितिहरू झ्यांगिँदै गएका छन् । प्रधानमन्त्री भने पार्टी एकतामा प्रगति भइरहेको सुनाएर आफ्ना क्षमता प्रदर्शन गर्न बाध्य छन् । जबकि पार्टी एकता नेकपाको आन्तरिक मामिला हो, त्यो राज्यकार्यको कार्यादेशभित्र पर्दैन ।

त्यस्तै, पूर्ववर्ती सरकारहरूकै पालामा सम्झौता गरिएका परियोजना आज पूरा हुँदा सरकार गर्व गर्छ र अजंगका समुद्री पानीजहाजका सपनाहरू स्टिमरमा पूरा भएको देख्न बाध्य भएको छ । हिमशृंखला छिचोल्दै उत्तरबाट आउने रेल कहिले आउने हो, आउला, तर पुरानै योजना अन्तर्गतको जनकपुर–जयनगर रेल पुनः सञ्चालन हुने भयो भन्ने खबर सुनाउन पाउँदा अपार हर्षको अनुभूति भइरहेको देखाउनुपर्ने अवस्था उत्पन्न भएको छ ।

ठूला सपना ससाना कोठामा किन साँघुरिए, थाहा छ ? उस बेला नाकाबन्दीका कारण राष्ट्रवाद हावी थियो, अरू मुद्दा गौण थिए । तर यस पालि प्रधानमन्त्री ओली र उनको (नयाँ) पार्टीले बनाएको शासन सञ्चालनको स्क्रिप्ट नै गलत छ ।