१७.१२°C काठमाडौं
काठमाडौंमा वायुको गुणस्तर: १५८

सन्तान विभेदको जगमा समृद्धि !

मुराहरि पराजुली

मे री छिमेकी अन्जिता जिरेल पेसाले नर्स हुन् । उनी दस महिनाकी छोरीसँग निकै खुसी छिन् र छोरीलाई पनि उत्तिकै खुसी बनाउने प्रयास गर्छिन् । छोरीलाई खेलाउँछिन्, उफार्छिन्, चुप्पा खान्छिन् । आफ्नो मुख बिगारेर, अनौठा आवाज निकालेर छोरीलाई हँसाउँछिन् । उनीकहाँ पुग्ने जोकोहीले आमाछोरीको यो अन्तरघुलन देख्न सक्छन् ।

सन्तान विभेदको जगमा समृद्धि !

‘प्रकृतिको यति सुन्दर देनलाई मान्छेले किन प्रशंसा गर्न नजानेको होला है ?’ उनी भन्छिन्, ‘त्यसो गर्दा मान्छेलाई नै घाटा भएको छ ।’


हुन पनि छोरीहरूलाई प्रशंसा नगर्नु भनेको आधाभन्दा बढी मानवताको अवमूल्यन गर्नु हो । यसले हामीलाई पूर्ण बनाउँदैन । हामी आफूलाई अर्धमानव वा त्योभन्दा कम भन्न रुचाउँदैनौं । हाम्रा सोच र व्यवहार गलत हुन सक्छन् भनी हतपती स्वीकार्दैनौँ । मैले गरेका सबै काम सही छन् भन्ने भ्रम हामी धेरैले पालेका हुन्छौं । अनि छोरीहरूलाई विभेद गर्छौं ।

अन्जिताले एक दिन मलाई नर्सिङ करिअरमा आफूले सामना गरेका अनेक विभेदकारी प्रसंग सुनाइन्, ‘मान्छेहरू छोरा जन्मिँदा हामी वार्डमा भएका प्रत्येक स्टाफलाई मिठाइ खुवाउने गर्छन् । छोरी जन्मिँदा भने अँध्यारो मुख लाएर बस्छन् ।’


‘एक जनाले छोरी जन्माउनुभयो,’ उनले थपिन्, “अरू बेलाझैँ हामीले बच्चा कुरुवालाई दिनुअघि आमालाई एकपटक देखाउँदा उहाँले ‘अहो, मेरो बाबु’ भन्दै काखमा लिन खोज्नुभयो । आमाको मुखको पहिलो वाक्यमा ‘बाबु’ सुनेपछि मेरी सहकर्मीर्लाई नमिठो लाग्यो । मैले त हप्काइदिएँ— ‘यो छोरी हो, के भन्नुभा ?’ पछि माया लागेर आयो । सोचेंँ— उहाँको मात्रै के दोष ? समाजले नै उहाँलाई यस्तो बनाएको हो ।’”

अन्जिताका अनुसार, छोरी जन्मिएकैले कतिपय आमा डिप्रेसनमा जाने गरेका छन् । आमाहरूलाई छोरा जन्माउने ठूलो दबाब हुन्छ । उच्च शिक्षित वा धनी परिवारमा पनि यस्तो हुन्छ । सामान्यतया बुज्झकी मानिएका मान्छेले पनि यो कुरा बुझेका वा बुझ्न खोजेका हुँदैनन् ।


बिहे गर्नुपर्ने, बच्चा त्यो पनि छोरै जन्माउनुपर्ने, घर बनाउनुपर्ने, गाडी किन्नुपर्ने जस्ता विषयलाई समेटेर हामीले सफल जीवनको एउटा परिभाषा बनाएका छौं । जीवनको यो परिभाषाका अरू धेरै विकल्प हुन्छन् भन्ने ज्ञान सबैलाई हुँदैन । त्यसैले पटक–पटक चुक्ने गर्छौं ।


हामी समानताको कुरा गर्छौं, जुन प्राय: आर्थिक विषयमा खोज्छौं । खोजेकै आर्थिक समानता पनि अरू धेरै किसिमका समानता कायम नगरी पाउन सक्दैनौं । छोरीलाई गरिने विभेदले आर्थिक असमानता कम गर्नमा अवरोध पुर्‍याएको हुन्छ । छोरा जत्तिकै छोरी पनि एक आर्थिक मानव हुन् । छोरा जस्तै वा छोराभन्दा भिन्न किसिमको अर्थोपार्जन गर्ने ज्ञान, सीप र क्षमता छोरीमा हुन्छ । आधाभन्दा बढी जनसंख्या भएका छोरी जातिको ज्ञान, सीप र क्षमतालाई बेवास्ता गर्छौं, उपयोग गर्दैनौं भने हामीले कसरी आर्थिक उन्नति गर्न सक्छौं ? कसरी हाम्रो आर्थिक समाज प्रतिस्पर्धी, समन्वयकारी बन्न सक्छ ?


अन्य विषय यथावत् रहेकै अवस्थामा पनि श्रम बजारमा लैंगिक असमानता निर्मूल गर्ने हो भने विश्वको कुल गार्हस्थ्य उत्पादनमा ३५ प्रतिशतले वृद्धि हुने एउटा अध्ययनले देखाएको छ । अन्तर्राष्ट्रिय मुद्राकोषको उक्त अध्ययन अनुसार, छोरीलाई पढाइएको प्रत्येक थप एक वर्षले भविष्यमा उनीहरूको आम्दानी गर्ने क्षमता १८ प्रतिशतले बढ्छ । उनीहरू थप सक्रिय र स्वस्थ हुन्छन् । उमेर पुगेपछि मात्रै विवाह गर्छन्, थोरै बच्चा जन्माउँछन्, पालन–पोषण राम्रो गर्छन् । श्रम बजारमा महिला सहभागिता बढ्दा पुरुषहरूको ज्याला पनि झन् बढ्दै जान्छ ।


छोरीहरूलाई अवसरबाट वञ्चित बनाएर नतिजाचाहिँ राम्रो आउँदैन । हिजो हाम्रा आमा, दिदी–बहिनी, भाउजू, श्रीमती र बुहारीहरूलाई गरिएको विभेद हाम्रो समाज पिछडिएकै रहनुका धेरै कारकमध्ये एउटा हो । हिजो महिलालाई विभेद नगरिएको भए आजको समाज उन्नत भइसकेको हुने थियो । हामीले आज पनि त्यस्तै विभेदलाई निरन्तरता दियौं भने भोलि पनि नतिजा राम्रो नहुने निश्चित छ । छोरीहरूप्रति आज हामीले गरिरहेको व्यवहारले नै भोलिको प्रतिफल (हाम्रा लागि, छोरीका लागि र समग्र समाजका लागि) निर्धारण गर्छ । छोरीप्रति हाम्रो व्यवहार नसच्याई सकारात्मक प्रतिफलको आशा गर्नु मुर्खता हो । हामीलाई कतिपय विषयमा आफूले गरिरहेको मुर्ख्याइँको ज्ञान हुँदैन ।


स्कुल–कलेजको औपचारिक शिक्षा यस्तो ज्ञानका लागि पर्याप्त हुन्न । पढेलेखेको भनिएका, राम्रो डिग्री लिएर लोभलाग्दो कमाइ गरिरहेकाहरूबाटै छोरीहरूप्रति विभेद हुनु यसैको परिणाम हो । हाम्रो शिक्षा प्रणालीले उपलब्ध ज्ञानलाई प्रश्न गर्ने आलोचनात्मक चेत भएको विद्रोही होइन, त्यसैलाई शंकारहित ढंगले पछ्याउने पिछलग्गू (कन्फर्मिस्ट) उत्पादन गर्छ । स्थापित चिकित्सकले दाइजो नपाएको निहुँमा श्रीमतीको हत्या गर्ने घटनालाई यहाँ उदाहरण लिन सकिन्छ । यस्ता असंख्य घटना छन्, जसले छोरीहरूको जिन्दगी बरबाद बनाइदिएको छ ।


यस्तो जघन्य विभेदलाई काखी च्यापिरहेर हामी कसरी सभ्य समाज निर्माण गर्न सक्छौं ? नागरिकताका विषयमा पनि लैंगिक समानतामाथि राष्ट्रवाद हावी भएको छ । यहाँ छोरीहरूप्रति हुने विभेद प्रसंगमा आएको मात्र हो । जातीय, क्षेत्रीय, भौगोलिक, राजनीतिक, सामाजिक, सांस्कृतिक विभेदका अनेक रूपलाई हामीले बोकिरहेका छौं । तिनले हामीलाई थिचिरहेका छन्, अगाडि बढ्न दिइरहेका छैनन् । हामी समृद्धिको कुरा गरिरहेका छौं । यस्ता विभेदहरूको अन्त्य नभई समृद्धि हासिल होला ? समृद्धिमाथि प्रश्न उठाउँदा सरकारको मात्र आलोचना गरेर पुग्दैन ।


सरकारले समृद्धिको नारा किन लगाइरहेको छ ? किनकि हामी त्यसलाई पत्याउँछौं । राजनीतिक दलको मुख्य अभीष्ट चुनाव जित्नु हुन्छ । उनीहरू त्यस्तो नारा अघि सार्छन्, जुन बिक्छ । यस पालिको चुनावमा समृद्धिको नारा धेरै बिक्यो । पत्याएरै हामीले कसैलाई सरकारमा पुर्‍यायौं । बदलामा हामीले समृद्धि पाउँछौं ? हाम्रा लागि समृद्धि अरू कसैले ल्याइदिने हो ? सरकारमा भएका मान्छेले ल्याइदिने हो ?


सरकारको राजनीतिक तथा प्रशासनिक नेतृत्व, अरू विभिन्न तहमा भएका मान्छेहरू त्यति धेरै ज्ञानी, इमानदार, क्षमतावान् छन् ? उनीहरूले हाम्रालागि समृद्धि कमाइदिन सक्छन् ? जवाफ नकारात्मक आउन सक्छ । उनीहरू हामीजस्तै हुन्, विलक्षण प्रतिभायुक्त दुर्लभ प्राणी होइनन् । हामीले आफ्नो चेतना स्तरले योग्य ठानेको मान्छेलाई प्रतिनिधि बनाएका छौं । हाम्रो चेतनाको स्तरलाई वृद्धि नगरी उपलब्धभन्दा योग्य नेतृत्वको अपेक्षा गर्नु पनि भूल हुन्छ ।


हाम्रो चेतनास्तर नै साँघुरो, एकांगी र न्यून तहमा छ । कुनै विषयमा धारणा बनाउने हाम्रो सूचनाको स्रोत साँघुरो छ । निश्चित जीवन पद्धतिप्रति हामी आशक्त छौं । जातिवाद, पुरुषप्रधान सोच अनि सरकारी योजना, नियन्क्रण, अनुदानबाट निर्देशित छ, हाम्रो दिनचर्या । स्वतन्त्र व्यत्ति र समाजप्रतिको हाम्रो धारणा फराकिलो हुन पाएको छैन । यस्ता विषयमा हामीले धेरै छलफल गरेका छैनौं । पार्टीको केन्द्रीय संरचनामा संविधानत: ३३ प्रतिशत महिला हुनुपर्छ भन्ने मागलाई देशकै ठूलो पार्टीका अध्यक्ष तथा शक्तिशाली सरकारका प्रमुख प्रधानमन्त्री केपी ओलीले ‘ट्याउँ–ट्याउँ’ भनेर खारेज गरिदिएको यथार्थ यहाँ स्मरणीय हुन्छ । प्रधानमन्त्रीको त्यो अभिव्यक्तिबाट हाम्रो समाजले एउटा सन्देश पाएको थियो— महिलाका कुरालाई प्राथमिकता नदिए हुन्छ ।


ठूला मान्छेकको भनाइ ठीकै होला भन्ने धेरैलाई लाग्छ । सामान्यतया सर्वसाधारणले कुनै कुराको परिमाण आइसकेपछि मात्रै थाहा पाउँछन् । सरकार वा अरू क्षेत्रका नेतृत्वले लिएको नीतिले भोलि कस्तो नतिजा ल्याउँछ भन्ने थोरैले मात्र अनुमान गर्न सक्छन् । सरकारी नीति तथा निर्णयहरू सधैं सही हुँदैनन् । जब सरकारले हामी सबैका लागि भनेर केही निर्णय गर्छ र त्यस्तो निर्णय निसानामा लाग्दैन, त्यसपछि समग्र समाजले क्षति ब्यहोर्नुपर्छ । जस्तो— सरकारले ‘झुक्किएर’ चिनीको आयात महसुल बढाउने र पछि कोटा तोकेर आयातै बन्द गरिदियो । बजारमा चिनीको भाउ बढ्यो । उपभोक्ता सबैले त्यसको मूल्य तिर्नुपर्‍यो ।


जब कसैले हाम्रालागि निर्णय गर्छन्, तब हामी पूर्ण मानव हुन सक्दैनौं । दास, नोकरचाकर, बन्दी, तीव्र मानसिक समस्या भएका व्यक्ति वा नाबालिगका लागिमात्रै अरू कसैले निर्णय गरिदिनुपर्छ । हामी पूर्ण मानव बन्ने कोसिस गरौं, आधा होइन । छोरीहरूलाई छोडेर हामी कसरी पूरा मान्छे बन्न सकौंला ? छोरीसँग गरिने व्यवहारका लागि सरकारको, समाजको इसारा पर्खेर बस्न थाल्यौं भने हामी कहीँ पुग्दैनौं ।

प्रकाशित : वैशाख ४, २०७६ ०७:५२
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्
जनताको राय

बैंकमा लगानीयोग्य रकम थुप्रिएर साढे ६ खर्ब नाघेको छ। बैंकहरूले ब्याजदर घटाउँदासमेत कर्जा प्रवाह बढ्न नसक्नुको कारण के हो?