विषबिनाको तरकारी 

उनीजस्ता अर्गानिक (जैविक) तरकारी उत्पादन गर्दै आएका किसानले गत वर्षदेखि हरेक शनिबार छाताचोक नजिकै तरकारी बजार सञ्चालन गर्दै आएका छन् ।

मोरङको मिलनचोक नजिकै हितकारी कृषि फार्मले झन्डै एक बिघामा आधुनिक कृषि प्रविधि अपनाई तीन वर्षदेखि अर्गानिक तरकारी उत्पादन गर्दर् ैआएको छ । फार्ममा उत्पादित तरकारी गत वर्षदेखि हरेक शनिबार उद्योग संगठन मोरङको कार्यालय परिसरमा बिक्री गरिन्छ । विराटनगर २ स्थित अरिहन्त एग्री फार्म एन्ड रिसर्च प्रालिले चार वर्षदेखि र देवेनारा एग्रो फार्मले दुई वर्षदेखि रासायनिक विषादी प्रयोग नगरी तरकारी उत्पादन गर्दै आएका छन् ।

हरेक शनिबार बिहान साढे छ बजेदेखि नौ बजेसम्म लाग्ने तरकारी बजारमा मैले पनि कौसी र करेसाबारीमा फलेको तरकारी बेच्ने र चाहिने तरकारी किन्ने गरेकी छु । अधिकांशले ‘विषादीबिना पनि तरकारी फलाउन सकिन्छ र’ भनेर सोध्छन् । कतिपय प्रश्नकर्ता तरकारी खेतीसम्म पुग्ने गर्छन् र चित्त बुझाउँछन् । मैले पनि मेरा नियमित ग्राहकलाई बेलाबेला मेरो कौसी र करेसाबारी अवलोकन गराउने गरेकी छु । कतिपयलाई सकिन्छ भने आफूलाई चाहिने विषादीमुक्त तरकारी आफैं फलाऔं भन्ने सरसल्लाहसमेत दिने गरेकी छु ।

हितकारी कृषि फार्मले उत्पादन गरेको तरकारी केही सातादेखि भाटभटेनी सुपरमार्केटमा समेत बिक्री हुन थालेको छ । देवेनारा एग्रो फार्मले तीनपैनी चोकमा तरकारी पसल सञ्चालन गर्दै आएको छ । उद्योग संगठन मोरङको महिला समितिले दुई वर्षदेखि विषादीमुक्त तरकारी खेती गर्नेलाई प्रोत्साहन गर्दै आएको छ । समाजमा भने ‘विषादीमुक्त तरकारी फलाउन सकिन्छ र’ भन्नेहरूको जमात ठूलै छ । ‘खोइ त बजारको तरकारी खाएर कोही मरेका छैनन् त’ भन्ने पनि छन् । यस्ता उपझोक्तालाई बस, तरकारी मात्र चाहियो, चाहे त्यो बजारको होस् वा चोकचोकको ।

सरकारले विषादीयुत्त तरकारी उत्पादन र सेवन गर्दा स्वास्थ्यमा पार्ने असरबारे जनचेतना जगाउन हरेक वर्ष साताव्यापी कार्यक्रम गर्न थालेको छ । चार वर्षदेखि सञ्चालन भइरहेको यस्ता साताव्याफी कार्यक्रम विषादीयुत्त तरकारी उत्पादन र सेवन गर्ने बहुसंख्यक कृषक र उपभोक्ताका लागि ‘कागलाई बेल फाक्यो हर्ष न विस्मात’ हुने गरेको छ । कृषक र विक्रेतालाई विषादीयुत्त तरकारीले उपभोक्ताको मात्रै होइन, आफ्नै स्वास्थ्यमा समेत दीर्घकालीन असर पार्छ भनेर सचेत गराउनसके यस्ता कार्यक्रम फलदायी हुन्छन् ।

नेपालले पछिल्लो ५ महिनामै सवा अर्बको विषादी र ७ अर्बको तरकारी आयात गर्‍यो भन्ने समाचार आएको छ । वर्षायाममा पूर्वी पहाडबाट करोडौं मूल्यका तरकारी निर्यात गर्ने धनकुटा, तेह्रथुम र संखुवासभालगायत जिल्ला हिउँद लागेपछि आयातित तरकारीमा निर्भर हुनुपरेका समाचार पनि बेलाबेला आउँछन् । आयातित तरकारीमा प्रयोग गरिने विषादीबारे भने त्यति धेरै चर्चापरिचर्चा हुने गरेको छैन ।

पूर्वमा काँकडभिट्टा हुँदै आयात गरिने तरकारीमा विषादीको मात्रा जाँच्न स्थानीय तहले विर्तामोडमा गत वर्ष प्रयोगशाला स्थापना गरेको छ । त्यहाँ कार्यरत प्राविधिक अञ्जु आचार्यका अनुसार दैनिक भित्रिने तरकारीको नमुना संकलन गरेर विषादीको मात्रा जाँचेपछि माक्र बित्रीवितरण गर्न दिइन्छ । ‘हामी छिमेकी जिल्लाबाट भित्रिने तरकारीमा पनि के कति विषादी छ भनेर नियमित जाँच्छौं,’ उनले भनिन् । पूर्वका अन्य जिल्लामा भने आयातित तरकारीको विषादी जाँच्ने व्यवस्था छैन ।

विराटनगर महानगरपालिकाको समेत प्राथमिकतामा यो परेको देखिँदैन । महानगरले केही महिनाअघि तरकारीमा प्रयोग गरिने विषादी जाँच्ने यन्त्र किनेको सुनिएको थियो तर कहिलेदेखि प्रयोग हुने हो, थाहा छैन । महानगरले केही समयअघि सिंघियाखोला पारि व्यवस्थित तरकारी बजारका लागि भौतिक संरचना भने तयार गर्दै छ ।

कृषिलाई समृद्धिको आधारस्तम्भ बनाउने भनेर तीनै तहका सरकार बेलाबेला कुर्लिने गर्छन् तर विषादीयुक्त तरकारीले पार्ने चौतर्फी र दीर्घकालीन नकारात्मक असरबारे वर्षमा एक पटक साताव्याफी कार्यक्रमबाहेक केही गरेको देखिँदैन । मूलधारे सञ्चारमाध्यमले विषादी र विषादीमुत्त तरकारीबारे समाचारलाई बेलाबेला महत्त्व दिएको देखिन्छ । यस विषयमा स्थानीय तहमा पनि सञ्चारमाध्यमले प्राथमिकतामा दिनसके जनचेतना अभिवृद्धि हुन्छ । सञ्चारमाध्यमले विषादीमुक्त तरकारी सेवन गर्दा हुने फाइदाबारे खोजमूलक लेख र समाचार प्रकाशन गर्न जरुरी छ । यस्ता लेख र समाचारले सरकारको ध्यानाकर्षण गराउँछन् ।

छिमेकी मुलुक भारतको केन्द्रीय सरकारले विषादीमुक्त तरकारी तथा अन्नपात उब्जाउन छुट्टै केन्द्र स्थापना गरेको विषय सामाजिक सञ्जालमार्फत प्रचारप्रसार भइरहेको पाइन्छ । दिल्ली नजिकै रहेको गाजियाबादस्थित राष्ट्रिय जैविक खेती केन्द्रले कृषकहरूलाई विषादीमुक्त तरकारी उत्पादन गर्न गराउन अध्ययनअनुसन्धान थालेको छ ।

केन्द्रले विषादीमुक्त तरकारी उत्पादन गर्दा चाहिने जैविक मल र बनाउने सहज विधि सामाजिक सञ्जालमार्फत प्रचारप्रसार गर्दै आएको छ । हामीकहाँ पनि विषादीमुक्त तरकारी उत्पादनमा कृषकलाई प्रोत्साहन गर्न सरकारले राष्ट्रिय जैविक खेती केन्द्र स्थापना गर्ने हो कि ? यसमा संघ, प्रदेश र स्थानीय तहले विषादीमुक्त तरकारी उत्पादन गर्दै आएका कृषकसँग समन्वय र सहकार्य गर्न जरुरी छ ।