सडकमा साइकलयात्री

जताततै सडक र ढल निर्माणको काम भइरहे पनि स्थानीय सरकार र निर्माण व्यवसायी कम्पनीहरूले साइकल लेन बनाउनुपर्ने आवश्यकता महसुस गरेको पाइएन । सडक विस्तार र ढल निर्माणको कामले विराटनगरवासीले पाइरहेको सास्ती कहिनसक्नु छ । त्यसमाथि धुलो नियन्त्रण गर्ने भनी पानीको ट्याङ्की बोक्ने गाडीले कतिपय सडक हिलाम्मे पार्दा पैदलयात्री र दुईपाङ्ग्रे सवारी दुर्घटनामा पर्नु सामान्य बन्दै गएको छ ।

केही वर्षअघि रिक्सालाई विस्थापित गर्ने र वातावरण संरक्षण गर्ने उद्देश्यले भित्रिएको विद्युतीय सिटी सवारीलाई महानगरले व्यवस्थित गर्नसकेको छैन । सिटी सवारीलाई विस्थापित गर्न विक्रम टेम्पोले थप सडक आतंक मच्चाएको छ । बेतोडले हुइँकिने विक्रम टेम्पोले कतिबेला कुन दिशाबाट पैदलयात्री र साइकल यात्रीहरूलाई ठक्कर दिने हो, कसैलाई थाहा हुँदैन ।

केही वर्षअघि अभिनेता कृष्ण मल्ललगायत केही वातावरणप्रेमीको प्रयासले काठमाडौंलाई विक्रम टेम्पोमुक्त बनाएको सर्वविदितै छ भने विराटनगर महानगर लगायत पूर्वी नेपालका सडकहरूमा यस्ता टेम्पोहरू निर्वाध गुडिरहेका छन् ।

साइकल यात्रीहरू भनेका हुँदाखाने वर्गका हुन्, यिनीहरूलाई किन छुट्टै साइकल लेन चाहियो भनी सडक र ढल निर्माण गर्ने निकायको अदूरदर्शिताका कारण साइकलयात्रीको मनोबल घट्दो छ । निर्माणाधीन भित्री सडकहरू उबड–खाबड भए पनि बढीमा पाँचदेखि दस मिनेट साइकल हाँक्न पाइन्छ, तर मूल सडक र धरान रोडमा डोर्‍याउनुपर्ने अवस्था आउँछ । यी सडकमा अन्य सवारीको बीचमा सबैभन्दा निरीह बनिरहेका हुन्छन्, साइकलयात्री । सडक पार गर्न पर्खिरहेका पैदलयात्री र साइकल यात्रीले उभिने र अडिने ठाउँसमेत पाउँदैनन् ।

पछिल्लो अध्ययन अनुसार दैनिक सरदर ६ जना नेपालीले सडक दुर्घटनाका कारण मृत्युवरण गर्नुपरेको छ भने निर्माणाधीन सडक र ढलका कारण घाइते हुनेबारे अध्ययन, अनुसन्धान हुन बाँकी छ । अध्ययन, अनुसन्धानले हाम्रा सडक कति ज्यानमारा बन्दैछन् भन्ने विषयमा हाम्रा जनप्रतिनिधिहरूको ध्यान जानसकेको छैन ।

हिजोका दिनमा कतिपय तिनै पैदलयात्री र साइकल यात्री आज जनप्रतिनिधि बनेका छन् र पनि यो समस्यालाई बुझ पचाउँछन्, बेवास्ता गर्छन् । आज मोटरसाइकल र गाडीमा हुइँकिने हाम्रा तिनै जनप्रतिनिधिले हिजो आफूले भोगेका सडक सास्ती बिर्सेको देखिन्छ ।

पछिल्लो समय राजनीतिक वृत्तमा साइकल मन्त्री भनेर चिनिएका लालबाबु पण्डितमा चारपाङ्ग्रे सवारीमोह ह्वात्तै बढेपछि साइकलयात्रीको उत्साह झनै सेलाउँदै गएको छ । केही समयअघि मन्त्री पण्डितले साइकल चढेको तस्बिरले साइकल यात्रीहरूको मनोबल बढाएको थियो ।

गएको जेठ २२ गते वन तथा वातावरण विभागले विश्व वातावरण दिवसको अवसर पारेर महानगरका प्रमुख लगायत स्थानीय तहका प्रमुखहरूलाई वातावरण संरक्षण गर्न भनी वितरण गरेको २० थान साइकल ती पदाधिकारीले ५/१० मिनेट पनि नचलाई सहयोगीलाई थमाएको दृश्य मेरो मानसपटलमा ताजै छ ।

कुनै रणनीतिक योजना नबनाई सरकारी बजेट दुरुपयोग रोक्न हाम्रा जनप्रतिनिधिहरू असफल बनेका छन् । वातवरण दिवसका दिन प्रमुखहरूलाई २० थान साइकल वितरण गर्दैमा वातावरण संरक्षण हुन्छ भन्ने सोच नराम्रो नभए पनि सुविधायुक्त चारपाङ्ग्रे सवारीभन्दा साइकल सवारी कुनै पनि हालतमा श्रेयस्कर लाग्दैन, हाम्रा प्रमुख र जनप्रतिनिधिहरूलाई । र यो मानवीय स्वाभाव पनि हो ।

हाम्रा जनप्रतिनिधिहरूले विश्व वातावरण दिवस लगायत वातावरण सम्बन्धी कार्यक्रममा वातावरण संरक्षण गर्नुपर्छ भन्दै आए पनि व्यवहारमा शून्य देखिन्छ । काठमाडौं लगायत धरानमा साइकलप्रेमी बढ्दैछन् भन्ने समाचार बेला–बेला सञ्चार माध्यमले जनसमक्ष ल्याउने गरेका छन् ।

यस्ता साइकलप्रेमीले बेला–बेला साइकल लेन बनाउन सरकारलाई दबाब दिने गरे पनि सुनुवाइ भएको पाइँदैन । विराटनगर महानगरपालिकामा साइकलप्रेमीहरू भए पनि संगठित नहुँदा साइकल लेन चाहिन्छ भनी सम्बन्धित निकायलाई झकझक्याउन सकेका छैनन् ।

अमेरिकाले साइकल यात्रीका लागिमात्र हैन, पैदल यात्रीका लागिसमेत सडक व्यवस्थापन गर्न रणनीतिक योजना अघि सारेको यसै दैनिकले केही दिनअघि जनसमक्ष ल्याएको छ । अमेरिकी लेखक रिचर्ड कन्निफले आफ्नो लेख ‘पैदल यात्रीको प्रतिरक्षा’मा अमेरिकी सहर डेनेभरले पैदल यात्रीका लागि भनी १ अर्ब डलर खर्च गरेर सडकपेटी निर्माण गर्ने योजना अघि सारेको र अन्य सवारी साधनका लागि स्थान कटौती गर्न थालेको उल्लेख गरेका छन् ।

पेरिसले सेन नदीको किनारमा गाडी गुडाउन प्रतिबन्ध लगाउँदै पैदल र साइकल यात्रीका लागि पुनर्निर्माणको काम अघि बढाएको छ । स्वीडेनले ‘भिजन जिरो’ अवधारणा अघि सारेको छ । यस अन्तर्गत स्वीडेनले सन् २०३० सम्म सडक दुर्घटना शून्यमा पुर्‍याउन विभिन्न रणनीतिक योजना बनाई कार्यक्रम सुरु गरेको छ ।

सडक निर्माण गर्दा हाम्रा नीति निर्माताले बेवास्ता गर्ने गरेको परिणाम आज सर्वसाधारणले भोग्नुपरेको छ । सडक फराकिलो बनाउने भन्दै घरबास उठाएका छन् । निर्मित सडक पनि सबै खाले सवारीमैत्री छैनन् ।

पैदलयात्री र साइकल यात्रीका लागि नभई नहुने सडकपेटी बनाउन दबाब दिने समूह नहुँदा मनपरितन्त्रले पराकाष्ठा नाघेको छ । हाम्रोजस्तो गरिब मुलुकमा सबैले मोटरसाइकल र निजी गाडी नै चलाउँछन् भनी नीति निर्माताले सोच्नु र त्यसै अनुरुप सडक निर्माण गर्नु भनेको सर्वसाधारणप्रति अन्याय गर्नु हो ।

जीवनको कुनै कालखण्डमा आजका नीति निर्माताले पक्कै पनि साइकल यात्रा गरेको हुनुपर्छ । आफूले विगतमा पैदल हिँड्दा र साइकल यात्रा गर्दा पाएको सास्तीलाई आज चटक्क बिर्सनु पैदलयात्री र साइकल यात्रीको निर्वाध रूपमा हिँड्न पाउने र सवारी चलाउन पाउने अधिकार हनन गर्नु हो ।