कान्तिपुर वेबसाईट
AdvertisementAdvertisement
२४.१२°C काठमाडौं
काठमाडौंमा वायुको गुणस्तर: १३४

कसरी बाँच्छन् दलहरू ? 

पुराना पार्टीहरु कुवाजस्ता भए । पानी बासी छ । भ्यागुताकाे राज छ । सानाे क्षितिज छ । गतिहीन पार्टीलाई बचाएर के पाइन्छ ?
केशव दाहाल

काठमाडौँ — केही अगाडि कान्तिपुरमा कम्युनिस्ट नेता घनश्याम भुसालको लामो लेख छापियो । शीर्षक थियो, ‘कसरी बाँच्छ कम्युनिस्ट पार्टी ?’ त्यो महत्त्वपूर्ण प्रश्न थियो । नेपालका कम्युनिस्टहरूमा जेजस्ता वैचारिक तथा राजनीतिक संकट, गुट, स्वार्थ र टकराव देखिँदै छन्, त्यसले स्वभावत: यस्ता प्रश्न पुन:उत्थान हुन्छ । 

कसरी बाँच्छन् दलहरू ? 

हाम्रा कम्युनिस्टहरू हेर्दा लाग्छ, सबैभन्दा धेरै गफाडी, ढोंगी र संकीर्ण बन्नु कम्युनिस्ट हुनु हो । अरूलाई मान्छे नगन्नु र सम्पूर्ण ज्ञानको स्रोत आफूमा निहित देख्नु कम्युनिस्ट हुनु हो । बाहिर हुँदै नभएको भद्रता प्रदर्शन गर्नु र भित्रभित्र सबैभन्दा छुद्र हुनु कम्युनिस्ट हुनु हो ।


पटक्कै सिर्जनात्मक नहुनु तर आफूलाई सबैभन्दा वैज्ञानिक र प्रगतिशील देख्नु कम्युनिस्ट हुनु हो । कुरा सर्वहाराको गर्नु र आफ्ना प्रिय ‘युवराजधिराज’ हरूलाई मलमलको गद्दी आरोहण गराउनु कम्युनिस्ट हुनु हो । कार्यकर्ताको पसिनामा नुहाउनु र आसपासेलाई पोस्नु कम्युनिस्ट हुनु हो । यस्तो उल्काको घमन्ड र बनावटी अहंकार बोकेर कसरी बाँच्लान् कम्युनिस्टहरू ? म कमरेड भुसालको प्रश्नमा ऐक्यबद्धता जनाउँछु ।


संकट कम्युनिस्टहरूमा मात्र छैन । कुनै उम्दा कांग्रेसी युवा नेताले प्रश्न गरे क्या राम्रो हुन्थ्यो । जस्तो– कमरेड भुसालले झैं उसले पनि सोधोस्, कसरी बाँच्छन् कांग्रेसहरू ? संकटमा त कांग्रेसहरू पनि छन् । कुनै कांग्रेसीले आफ्नै शीर्ष नेतालाई औंलो उठाएर सोधोस्, प्रिय नेताज्यू, नेपालमा कांग्रेस हुनु भनेको के हो ? जस्तो– मान्छेहरू भन्छन्, नेपालमा कांग्रेस हुनु भनेको गतिशील नहुनु हो ।


जीवनमा मात्र एक पटक बीपीका नाममा कविता लेख्नु हो । नेताको दौराको फेर समाउनु हो । जवाफदेही नहुनुु हो । तलकालाई शासन गर्नु र माथिकाबाट शासित हुनु हो । बेला कुबेला जय नेपाल भन्दै राज्यसत्ता दोहनको योजना बनाउनु हो । तर घनश्याम भुसालजस्तो हक्की नेता कांग्रेसमा देखिएनन् । सायद आफैंभित्रका खराबी नदेख्नु र यथास्थितिमा रमाउनु खाँटी कांग्रेस हुनु हो ।


कम्युनिस्ट र कांग्रेसलाई हामीले देख्दै र भोग्दै आएका छौं, ७० वर्षदेखि । म कम्युनिस्ट पार्टीहरू कसरी बाँच्छन् भन्ने मात्र सोचिरहेको छैन । मेरो प्रश्न कांग्रेससँग पनि जोडिन्छ । यी दुवै मुद्दालाई जोड्दा अर्को प्रश्न बन्छ । जस्तो कि कसरी बाँच्छन् पार्टीहरू ? मूलत: ती पार्टीहरू कसरी बाँच्लान् जो भविष्यको आवाज सुन्दैनन्, सपना देख्दैनन्, भविष्यको भाषा बोल्दैनन् । हिजोका कथ्यहरूले मात्र भविष्यलाई आह्वान गर्ने शक्ति कसरी राख्छन् ? नयाँ युगको पछिल्लो झन्कारलाई पटक्कै नसुन्ने पुराना पार्टीहरू कसरी बाँच्लान् ? कांग्रेस र कम्युनिस्टहरू कसरी बाँच्छन् ? यस्तै प्रश्नमाथि विमर्श गरौं ।


गजबको संयोग जुरेको छ । कांग्रेस महासमिति बैठक चलिरहेको छ । यता कम्युनिस्टहरूको स्थायी समिति । दुवै बैठकबाट निष्कर्ष के आयो ? बैठकले नेपाली राजनीतिका पछिल्लो संकटहरूलाई कसरी समीक्षा गर्‍यो ? नयाँ आशाहरू कसरी प्रस्तुत भए ? दुवै बैठकमा आआफ्नो गुट, सत्ता, शक्ति र स्वार्थको महासंग्राम भयो । पुराना नेताहरूको गनगन, पूर्वाग्रह र नयाँसँगको तीव्र अन्तरविरोध देखापर्‍यो ।


विचारमा बहस भएन । राजनीतिक मुद्दामा टेबल ठोकाठोक भएन । पार्टी जीवनमा सिर्जनशीलता देखापरेन । संगठन र कार्यकर्ता एजेन्डामा परेनन् । भुइँका मान्छेको कुरा भएन । भयो त उही पार्टीसत्तामाथि वर्चस्वको षड्यन्त्र । दाहिनेतिर देउवाले जगत हँसाए । देब्रेतिर ओली महोदयले उटपट्याङ कुरा गरेर टालटुल पारे ।


पार्टीहरू गतिशील हुनुपर्छ । उसका प्रत्येक निर्णय त्यो युगको गति र आवश्यकतासँग एकाकार हुँदै अगाडि बढ्नुपर्छ । पछिल्लो समय र त्यसका संकटलाई समाधान गर्न पार्टीहरू सचेत, सिर्जनात्मक र गतिशील हुनुपर्छ । जस्तो– सरकार गतिशील देखिएको छैन । विकास बजेट खर्च हुन सकेको छैन ।


भुइँमान्छेका दैनिक संकट जटिल बन्दै छन् । भ्रष्टाचार तीव्र छ । संघीयताका चुनौती देखिँदै छन् । राष्ट्रिय पुँजी विकास गर्ने बृहत्तर योजना चाहिएको छ । रोजगारी सिर्जना मुख्य आवश्यकता हो । सामाजिक सुरक्षा र लोककल्याणका योजनालाई प्रभावकारी बनाउनु छ । सहरी जिवनलाई सभ्य र सुसंस्कृत गर्नु छ । भूराजनीतिक जटिलता मिलाउनु छ । अनेक विषय छन् । तर यस्ता विषयमा कुनै बैठकमा चर्चा भएन । विषयलाई टालटुल र छोपछाप पारियो ।


हाम्रा दलहरू पुराना भए । जिम्लिए । तिरमिराए । उनीहरूसँग पछिल्लो आवश्यकता र मुद्दालाई देख्ने क्षमता सकियो । हाम्रा पुराना दलहरूसँग फेरिएको समाज र त्यसका सपनाबीच एकाकार हुने क्षमता सकियो । लाग्छ, उनीहरूले समाजसँगै चालमा चाल मिलाएर हिँड्ने सामथ्र्य गुमाए ।


अत: सबै कुरा सन्दर्भहीन भयो । बैठक सन्दर्भहिन भयो । नेताहरू सन्दर्भहीन भए । सरकार त्यस्तै भयो । विपक्षी दल सन्दर्भहीन भयो । उनीहरूले भनेको लोकतन्त्रले परिणाम दिएन । राष्ट्रपति राजाजस्तो देखिन थाले । मन्त्री छोटेराजा बने । सांसदहरू पञ्चजस्ता लाग्न थाले । उनीहरूको सुशासनले काम गर्न छाड्यो । उनीहरूको कर्मचारी प्रशासनले काम गर्न छाड्यो । उनीहरूका योजना सन्दर्भहीन हुँदै गए । सबै कुरा सन्दर्भहीन भएपछि प्रश्न स्वाभाविक हुन्छ, कसरी बाँच्छन् दलहरू ?


कांग्रेसहरू कम्युनिस्टहरूको युग सकिएको कुरा गर्छन् । कम्युनिस्टहरूलाई लाग्छ, कांग्रेसको युग सकियो । वस्तुत: यी दुवैको युग सकिएको छ । युग सकिनु सरकार बनाउनु वा नबनाउनु होइन । चुनाव जित्नु वा हार्नु होइन । बरु सन्दर्भ सकिनु र परिणामविहीन हुनु हो । हाम्रा पुराना पार्टीहरूको जन्मकुण्डली फरक छ । कांग्रेस र कम्युनिस्टका रूपमा उनीहरूको परिचय फरक छ ।


उनीहरूका भगवान् फरक छन् । विचार र सिद्धान्तका पोथीहरू फरक छन् । उनीहरू विभिन्न रङ र वादमा आफूलाई फरक देखाउन चाहन्छन् तर कांग्रेस र कम्युनिस्टहरूको राजनीतिक उमेर फरक छैन । नेतृत्वको पृष्ठभूमि फरक छैन । उनीहरूको वर्गआधार फरक छैन । मनोविज्ञान फरक छैन । शासकीय शैली फरक छैन । उत्तरदायित्वको प्रश्नमा उनीहरू समान छन् ।


प्रधानमन्त्रीको नाम बिर्सिने हो भने हाम्रा प्रत्येक सरकारहरू उस्तै थिए । हिजोसम्म कम्युनिस्टहरूलाई जनजीविकाका सवालमा अलिक संवेदनशील मानिन्थ्यो । कांग्रेस हिजोसम्म लोकतन्त्रको पर्याय ठानिन्थ्यो । आज न कम्युनिस्टहरू जनजीविकामा उदार देखिए न लोकतन्त्रमा कांग्रेस मात्र प्रतिबद्ध छ ।


सिद्धान्तमा के लेखियो भन्ने कुराले नेपाली राजनीतिलाई खासै फरक नपर्ने भयो । यस्तो किन छ ? वस्तुत: कांग्रेस र कम्युनिस्टहरू एउटैखाले पार्टीहरू हुन् । पुराना, गतिहीन, यथास्थितिवादी, ढोंगी । यथा अवस्थामा पुराना दलहरूले नेपाली राजनीतिमा पुर्‍याउने योगदान सकियो । अब राजनीतिक दर्शन, विचार, शैली र संस्कृतिमा उनीहरूबाट कुनै योगदान हुँदैन ।


संगठनात्मक जीवनमा यी दलहरू उस्तैउस्तै हुन् । दुवै कुवाजस्ता । भनाइ छ, ‘दलहरू कुवाजस्तो हैन, नदीजस्तो हुनुपर्छ ।’ कुवामा पानी बासी हुन्छ । कुवामा भ्यागुताको राज हुन्छ । कुवा संकुचित हुन्छ । कुवासँग सानो क्षितिज हुन्छ । नदीमा जीवन हुन्छ । गति हुन्छ । सदैव चलायमान हुन्छ । सदैव अगाडि बढिरहन्छ । विशाल आकाश र अनन्त सम्भावना नदीका मौलिकता हुन् ।


दलहरूमा विचार, नेता र नेतृत्व निर्माणका लागि नदीको उदाहरण रमाइलो तर गम्भीर शिक्षा हो । ताजापन नदीको मौलिकता हो । विशालता यसको मूल चरित्र हो । निरन्तर अगाडि बढिरहनु यसको स्वभाव हो । यसले मात्र राजनीतिलाई जीवन दिन्छ । कुवाजस्तो गतिहीन पार्टीलाई बचाएर के पाइन्छ ?


एउटा चिनियाँ लोककथा छ । कथामा सिधा, इमानदार र शक्तिहीन भेडो छ । एक दिन उसले भगवान्सँग प्रार्थना गर्छ, ‘प्रभु, हामी किन यति धेरै कमजोर ? हामी ज्ञानी, सिधा र सरल पनि हुनुपर्ने अनि हामी नै शक्तिहीन पनि ? त्यो बाघ हेर्नुहोस् त, ऊ कति जण्ड, हिंस्रक र बहादुर छ । त्यसले निर्धा प्राणीहरूलाई असाध्यै दु:ख दिन्छ ।’ परमेश्वरलाई दया लाग्यो । उनले भेडालाई शक्तिशाली बनाइदिए । उसले अग्लो र लाम्चो शरीर, ठूलो मुख, धारिला दाँत अनि अगाडि फर्किएका लामा र तीखा सिङ पायो ।


भेडो खुब खुसी भयो । ऊ वनमा स्वतन्त्र र निर्भय विचरण गर्न थाल्यो । ऊ घमन्डले भरियो तर नयाँ ढाँचाको मुख, सिङ र दाँतले उसलाई घाँस चर्न दिएन । ऊ भोकले हैरान भयो । त्यहीबेला भेडाको छेउमा नाच्दै, खेल्दै र रमाउँदै एउटा सानो खरायो आइपुग्यो ।


भेडाले गम्यो आफ्नो भोक शान्त गर्न खरायो खाइहेर्दा के होला ? उसले सजिलै खरायो समात्यो र खायो । उसलाई घाँसभन्दा मासु धेरै मीठो लाग्यो । त्यसपछि उसले कहिल्यै घाँस खाएन । भेडो भेडेबाघमा फेरियो । जंगलमा भेडेबाघको अलग साम्राज्य खडा भयो । निर्धा खरायाहरू प्रत्येक दिन सिकार बन्दै गए । प्रस्तुत कथा हाम्रा कम्युनिस्ट नेताहरूमा उसरी नै लागू हुन्छ, जसरी कांग्रेसमा ।


प्रश्न यही हो । पुरानालाई किन बचाउने ? भुसाल कमरेड चिन्ता नगरौँ, पुरानाहरू सकिन्छन् र इतिहासले नयाँ अंकुरण हाल्छ । इतिहास यसरी नै नयाँ र ताजा बन्दै जान्छ । आउनुहोस्, पुरानाहरूको जगबाट नयाँ जीवन रचना गरौं । अनि मात्र बन्छ नयाँ र ताजा राजनीतिक विकल्प ।

प्रकाशित : पुस ८, २०७५ ०८:१८
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्
जनताको राय

बैंकमा लगानीयोग्य रकम थुप्रिएर साढे ६ खर्ब नाघेको छ। बैंकहरूले ब्याजदर घटाउँदासमेत कर्जा प्रवाह बढ्न नसक्नुको कारण के हो?