१४.०६°C काठमाडौं
काठमाडौंमा वायुको गुणस्तर: १५७

साहित्य, कला र संस्कृतिका कुरा

आफ्नै परिवेश
झमक घिमिरे

काठमाडौँ — साहित्य, कला र संस्कृतिको कुरा गर्दा हामी सीमावारिकै परिधिभित्र रहेर कुरा गर्छाैं । सीमापारि के छ यसको खोजी गहिरिएर न हिजो गरिन्थ्यो न आज गरिन्छ । यति हुँदाहुँदै पनि नेपाली साहित्य, कला र संस्कृतलाई अत्यन्तै नि:स्वार्थ भावले माया गर्ने मान्छे हिजो पनि थिए, आज पनि छन् ।

साहित्य, कला र संस्कृतिका कुरा

सीमापारि उनीहरू विगतमा पनि साधनारत थिए, वर्तमानमा पनि त्यतिकै सक्रिय छन् । सीमापारिका नेपाली भाषा, साहित्य, कला, संस्कृतिका साधकहरूको साधना हेर्दा लाग्छ यी साधना गर्नैका लागि जन्मेका हुन् । यी बिनामूल्यको साधना विगतदेखि वर्तमानसम्म गरिरहेका छन् ।


भारतीय नेपाली साहित्य, कला, संस्कृतिको कुरा गर्दा यसको निकै ठूलो महत्त्व छ, योगदान छ । यस पंक्तिकारसँग भेटमा दुखेसो पोख्छन्– खोइ हाम्रो साधनाको मूल्य ? हाम्रा बोलीमा नेपालीपन छ, उता जुनसुकै भाषा बोले पनि मनभित्र त नेपाली भाषा नै छ । आत्मामा नेपाली संस्कृति, सभ्यताको माया छ । नेपाली भाषा, साहित्य, कला र संस्कृतिलाई माया गर्नेहरू सीमापारि पनि छन् । हुन त यसको संख्या देश देशान्त नाघेर विश्वभरि फैलिसकेको छ । सबैले आआफ्ना स्थानमा बसेर साधनारत छन् । यो पंक्तिकारको घरमा यस्तै साहित्यिक भावना भएका जनहरूको जमघट हुने गरेको छ । सीमापारिबाट सीमावारिबाट आउनेहरूको संख्या उत्तिकै हुन्छ ।


कुनै सीमाको भन्दा भावनाको कुरो ठूलो हुन्छ । सर्जकहरूको सामीप्यपनमा हामी सीमाका कुरा, भूगोलका कुरा बिर्सिन्छौं । आफ्नो भाषा, संस्कृति, कला, साहित्यका चिन्तनमै रमाउँछौं । यसलाई कसरी माथि उचाल्ने भन्ने चिन्तन गर्छाैं । बहस गर्छाैं । बिस्तारै सिक्किम, दार्जिलिङका नेपाली भाषाका सर्जकहरूको एउटा गन्तव्य धनकुटा पनि हुने क्रममा छ ।


यसका लागि स्थानीय निकाय भनौं वा स्थानीय सरकार उनीहरूको सहजताका लागि विभिन्न भौतिक संरचना, बाटोघाटो निर्माण गर्नु आवश्यक छ । साहित्यिक क्षेत्रले पनि धनकुटाको उर्वरतालाई उजिल्याउनु आवश्यक छ । यसो हुन सक्यो भने धनकुटामा साहित्यिक गतिविधिहरू हिजोको भन्दा बढ्नेछ । देशीविदेशी साहित्यक, कला, संस्कृतिका सर्जकहरूलाई आवतजावत गर्न सजिलो पर्छ, तब स्थापना गर्न सहज हुन्छ ।


हुन त हामीकहाँ साहित्य, कला, संस्कृतिलाई सधैं अनुत्पादक क्षेत्र भनेर उपेक्षात्मक नजरले हेरिँदै आइरहेको छ । तर देशको पहिचान यसैमा छ । सरकारी निकायले यसबारेमा गम्भीर बनेर सोचेको पाइँदैन । बौद्धिक क्षेत्रले पनि यसलाई गम्भीरतापूर्वक लिएको पाइँदैन । यो हिजोकै पुरानै सोचाइले हाम्रा कला, साहित्य, संस्कृतिको विकास हुन सक्दैन । सीमापारी नै बसेर नेपाली साहित्य, कला, संस्कृतिको साधना गर्नेहरू पनि धेरै छन् ।


त्यसमा आफ्नो सिंगो जीवन समर्पण गर्नेहरू पनि धेरै छन् । राजनीति आफ्नो ठाउँमा छ । तिनका खेलाडीहरूले आआफ्ना तरिकाले खेल खेल्लान् । तर सीमापारि र सीमावारिका मान्छेको भावनात्मक सांस्कृतिक सम्बन्ध यति गाढा छ कि त्यो कुनै पनि शक्तिले तोड्न सक्दैन । यसलाई अझै सुमधुर राख्न दुवै देशका सरकारले हिजोको साँघुरो सोचबाट माथि उठेर यस क्षेत्रको समग्र विकास कसरी हुन्छ, सोच्नुपर्छ ।


प्रतिभा जुन देशको भूगोलभित्र जन्मे पनि उसले त्यो सीमा र भूगोलका कारणले उसले त्यही देशको भूगोलभित्र सीमित भएर बस्नुपर्छ भन्ने सोच आफैंमा गलत हो । उसको देशको राष्ट्रियताले उसलाई थोरबहुत प्रभावित पार्ला तर उसको कर्मक्षेत्र त संसारको जुनसुकै भूगोल हुन सक्छ । जुनसुकै क्षेत्रका राम्रा प्रतिभाहरूले विश्वको जुनसुकै कुनामा पुगेर आफ्नो प्रतिभा तिखार्न पाउनुपर्छ भन्ने धारणा हो यो पंक्तिकारको ।


प्रतिभा खास भूगोल र सीमाभित्रका सम्पत्ति मात्र होइनन्, विश्व समुदायकै सम्पत्ति हुन् । यिनीहरूको संरक्षण विश्वले गर्नु दायित्व हो । हामीले सीमापारि बसेर नेपाली भाषा साहित्यको साधना गर्ने स्रष्टा इन्द्रबहादुर राईलाई भर्खरै गुमायौं । उनको सम्मानमा नेपाली साहित्यकर्मीहरू केहीले बाहेक शोक पनि मनाए । नेपाल सरकारले भने संवेदना विज्ञप्ति पनि निकाल्न कन्जुस्याइँ गर्‍यो । आखिर उनी भारतमा जन्मेर के भयो ? नेपाली भाषा साहित्यकै साधनामा आफ्नो सिंगो जीवन समर्पित गरेर गए । त्यो योगदानलाई सम्मान दिँदा के बिग्रिन्थ्यो नेपाल सरकारको ? सानो सोचाइको धरातलबाट अलि माथि उठेर सोच्दैनौं हामी । विश्वको परिवेशमा कसरी पाइला राख्न सक्ने होला ?


प्रकाशित : वैशाख ९, २०७५ ०९:१३
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्
जनताको राय

बैंकमा लगानीयोग्य रकम थुप्रिएर साढे ६ खर्ब नाघेको छ। बैंकहरूले ब्याजदर घटाउँदासमेत कर्जा प्रवाह बढ्न नसक्नुको कारण के हो?