स्वास्थ्य सेवामा फड्को मार्दै जुम्ला

तत्कालीन कर्णालीको जुम्लामा अञ्चल अस्पताल थियो, जहाँ कहिल्यै डाक्टर बस्दैनथे । जुम्ला सरुवा हुने डाक्टरहरू ‘सजाय दिएर पठाएको’ भन्दै मन लगाएर कामै गर्दैनथे ।

स्वास्थ्य क्षेत्रमा कर्णालीको यो दृश्य अब भने बदलिएको छ । कर्णालीको जुम्ला स्वास्थ्य सेवाका हिसाबले निकै अब्बल मानिन्छ । यहींबाट डाक्टरहरू उत्पादन भइरहेका छन् । सधैं औषधि र स्वास्थ्यकर्मीको अभाव झेलिरहेको कर्णालीले अहिले विशेषज्ञ चिकित्सकबाट उपचार सेवा दिइरहेको छ ।

एक महिनाअघि रारा छायानाथ–४ भामबाडाका ३३ वर्षीय काले सेजुवाल गमगढीबाट चामल लिएर घर फर्किंदै गर्दा बाटोमा लडे । कम्मरको हड्डी भाँच्चिएका उनलाई बोकेरै जिल्ला अस्पताल मुगु पुर्‍याइयो । जिल्ला अस्पतालमा ४ दिन उपचार गराउँदा पनि सुधार भएन । उनी झन् पीडामा परे । टाढा लैजानका लागि उनीसँग उपचार खर्च पनि थिएन ।

आफन्तसँग ऋण जोहो गरेर कर्णाली स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठान शिक्षण अस्पताल जुम्लासम्म आइपुगे । ‘जुम्लामा हड्डीसम्बन्धी रोगका राम्रा डाक्टर छन् भन्ने सुनेको थिएँ । थोरै खर्चमै जस्तोसुकै जटिल समस्याको पनि उपचार हुन्छ भन्ने सुनेकाले पुगेको हुँ,’ उनले भने, ‘डाक्टरहरूले दिने उपचार सेवा, बिरामीलाई दिने माया, नियमित निगरानीदेखि अस्पतालको जवाफदेही लोभलाग्दो नै देखियो ।’

सेजुवाललाई गाउँलेले उपचार सम्भव नहुने भन्दै घरमै राख्न सुझाएका थिए । ‘न्यूनतम १२ देखि १४ लाखसम्म खर्च लाग्छ, कसरी उपचार सम्भव हुन्छ,’ गाउँलेले आफ्नै अगाडि भनेको कुरा सम्झेर उनी भक्कानिए, ‘यो जीवनको पहिलो घटना थियो । मलाई आइडिया पनि थिएन । तर डाक्टरहरूको सेवा र हौसलाले मलाई बचायो ।’ उनी अहिले डिस्चार्ज भइसकेका छन । उनकी पत्नी हासा सेजुवालले मरेको आशा फर्किएको बताइन् । ‘भाँचिएको भाग राम्रोसित जोडिएला र घर फर्कौंला भन्ने आशा थिएन । तर अहिले हिँडडुल गरेको देख्दा निकै खुसी छु,’ उनले भनिन् ।

कालीकोटको महावै–६ गणेशकोटकी ४ वर्षका आरएन शाहीको खेल्ने क्रममा लड्दा देब्रे हात भाँचियो । घटनाको भोलिपल्ट माघ १६ मा आमा सुलोचना शाहीले कर्णाली स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठान पुर्‍याइन् । ‘सुविधासम्पन्न अस्पताल नजिकै नहुनुले लडेकै बेला अस्पताल पुर्‍याउन सकिएन,’ उनले भनिन् । महावैदेखि सुर्खेत पुग्न जुम्ला पुग्नजतिकै समय लाग्छ । तर उनले जुम्ला अस्पताल नै रोजिन् । ‘स्टाफनर्सको भरमा चलेको जुम्लाले अहिले हड्डी जोड्ने डाक्टर पाउन थालेकोमा खुसी लागेको छ,’ उनले खुसी पोखिन्, ‘पन्ध्र दिनमै छोराले हात चलाउन सक्ने भइसकेको छ ।’

गत शनिबार बिहान डोल्पा जगदुल्ला–६ माझगाउँकी ६३ वर्षकी दुर्गादेवी शाही घरमै लडिन् । मेरुदण्ड नै भाँचिएकाले तत्काल अस्पताल पुर्‍याउन सम्भव देखिएन । गाउँलेले अस्पताल लैजान गाह्रो हुने भन्दै घरमै उपचार गराउन सल्लाह दिए तर छोरा धनसिंह बोहोराले मानेनन् ।

डोल्पादेखि २२ हजारमा जिप रिजर्भ गरेर कर्णाली स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठानमा पुर्‍याए । अहिले दुर्गादेवीको अवस्था खतरामुक्त छ । अबको तीन महिनामा उनी पहिलेझैं सद्दे शरीर लिएर घर फर्किने डाक्टरहरू बताउँछन् । ‘उपचार गर्न सकिए प्रतिष्ठानको अस्पतालमै बसौंला, नत्र रेफर गरेर अन्यत्र पुर्‍याउँला भन्ने सोच थियो,’ छोरा धनसिंहले भने, ‘जस्तोतस्तो हड्डीको उपचार जुम्लामै हुँदो रहेछ । किन महँगो तिरेर सुर्खेत, नेपालगन्ज जानुपर्‍यो ?’

अहिले दैनिक ३० जना हाडजोर्नीका बिरामी भर्ना हुने गरेको अस्पतालको तथ्यांक छ । अधिकतर बिरामी हुम्ला, जुम्ला, कालीकोट, मुगु र डोल्पा जिल्लाकै रहेका छन् । हाडजोर्नी समस्या भएका झन्डै ७५ जनाले दैनिक ओपीडी सेवा लिने गरेको अस्पताल निर्देशक हाडजोर्नी विशेषज्ञ डा. पुजन रोकायाले बताए । उनका अनुसार चिसोमा भन्दा गर्मीमा बढी हड्डीका समस्या भएका बिरामीहरू आइरहन्छन् ।

हाडजोर्नी तथा नसारोग विभाग प्रमुख तुफानसिंह कठायतका अनुसार एक सातामा १० जनाजतिले हाडजोर्नीको सेवा लिन्छन् । वर्षमा ५ सय २० जना हाडजोर्नीका बिरामी निको भएर घर फर्किने गरेको उनले बताए । पछिल्लो समय हाडजोर्नीका बिरामी फलोअपका लागि डाक्टरहरू नै जिल्लाजिल्ला पुग्ने गरेका छन् । हरेक महिनाको पहिलो र अन्तिम शुक्रबार कालीकोट र मुगु पुगेर बिरामीको रेखदेख र अवस्था अध्ययन गर्छन् । जसका कारण हाडजोर्नीका बिरामी जुम्ला अस्पताल नै पुग्न चाहन्छन् ।

अस्पताल निर्देशक डा. रोकायाले अस्पतालको उपचारभन्दा पनि यातायातमा बढी खर्च हुने गरेकाले बिरामीले आर्थिक संकट बेहोर्नुपरिरहेको बताए । ‘बिरामीको रोजाइ नै जुम्ला अस्पताल बनेको छ, तर उनीहरू आउजाउ गर्न निकै खर्च लाग्छ,’ उनले भने, ‘उनीहरूको खर्च व्यवस्थापन गर्ने माध्यम सरकारले अपनाएको भए कसैले पनि हड्डीको समस्या बेहोर्नुपर्ने थिएन ।’