काठमाडौँ — सरकार निर्माणका लागि अर्को स्पष्ट गठबन्धन बनिसकेको अवस्थामा कांग्रेसले माओवादी अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल नेतृत्वको सरकारलाई विश्वासको मत दिएर घुमाउरो तरिकाले सत्तामोह देखाएको छ । उसले प्रतिनिधिसभालाई प्रमुख प्रतिपक्षविहीन बनाएर परम्परागत संसदीय प्रणालीलाई चुनौतीसमेत दिएको छ । 

एमालेसहित सात राजनीतिक दलको समर्थन रहेकाले कांग्रेसबाट विश्वासको मत नपाउँदैमा दाहाल सरकार अप्ठ्यारोमा पर्ने थिएन । तर कानुनी, राजनीतिक र नैतिक रूपले समेत प्रतिपक्षी दलको हैसियत गुमाएर कांग्रेसले दाहाल सरकारलाई विश्वासको मत दिएको छ । परम्परागत संसदीय प्रणालीलाई पार्टीको मूल आदर्श ठान्ने कांग्रेसले आफ्नै वैचारिक धरातल बिर्सेकामा पार्टीभित्रै पनि टीकाटिप्पणी भइरहेको छ ।

कांग्रेस नेता शेखर कोइराला तत्कालीन अवस्थामा राष्ट्रपति र सभामुखको निर्वाचनमा नयाँ ध्रुवीकरण बनाउन सकिन्छ कि भन्ने सोच सभापति शेरबहादुर देउवा र उनीनिकट नेतालाई परेकाले विश्वासको मत दिने निर्णय गरिएको हुन सक्ने बताउँछन् । ‘सत्ता समीकरण बदल्ने कुरा त जहिल्यै पनि सम्भावनाभित्रकै खेल हो, तर, तत्कालै सत्ता आइहाल्ने परिस्थिति थिएन,’ उनले भने, ‘सभामुखको निर्वाचनमा तलमाथि हुने अवस्था पनि मैले देखेको छैन ।’

नेता कोइरालाले राष्ट्रपतिकै निर्वाचनमा पनि फरक परिस्थिति निर्माण हुने विश्वास आफूलाई नरहेको बताए । ‘नेतृत्वलाई राष्ट्रपति आइहाल्छ कि भन्ने लागेको होला, नेताहरूबीच कुराकानी भएका होलान् । समझदारी पनि होलान् । सबै कुरा हामीलाई थाहा भएन,’ उनले भने, ‘तर तत्कालीन नेकपादेखि अहिलेसम्म लामो हन्डर र धोकाधडी व्यहोरेर आएका ओली र दाहाल सजिलै फेरि अलग हुन्छन् भन्ने मलाई लाग्दैन ।’

कांग्रेस नेताहरूका अनुसार पुस १० मा अनपेक्षित ढंगले सत्ता गुमेपछि पछुतो मानिरहेका पार्टी सभापति देउवालाई फेरि सत्ता राजनीतिको केन्द्रमा फर्किन सकिने विश्वास एकाएक जागेको कांग्रेसकै नेताको भनाइ छ । एमाले अध्यक्ष केपी शर्मा ओली र माओवादी अध्यक्ष तथा प्रधानमन्त्री दाहालबीच चाँडै अन्तरद्वन्द्व आउने आकलन देउवाले गरेका छन् । राष्ट्रपति निर्वाचनबाटै ओली र दाहालबीच अन्तरद्वन्द्व सुरु हुने बुझाइ बनाएका देउवाले पहिलो अर्जुनदृष्टि राष्ट्रपति पदलाई नै बनाएका छन् । विगतमा राष्ट्रपतिलाई उपयोग गरेर ओलीले दुई–दुई पटक संविधान विघटन गरेकाले त्यही घटना दोहोरिन नदिन यस पटक राष्ट्रपति र सभामुख दुवै पद एमालेलाई नदिन कांग्रेस र माओवादीका नेताबीच केही दिनदेखि संवाद चलिरहेको स्रोतको दाबी छ । यसमा दक्षिण छिमेकी भारतको समेत भूमिका रहेको नेताहरूको भनाइ छ ।

कांग्रेसका एक नेताका अनुसार भारतले तत्कालीन पाँचदलीय गठबन्धनलाई कायम राखेर देउवालाई प्रधानमन्त्री बनाउन खोजेको थियो, त्यसमा असफल भएपछि कांग्रेसलाई विश्वासको मत हाल्न लगाएर राष्ट्रपति निर्वाचनमा नयाँ खालको ध्रुवीकरण गराउने प्रयासमा भारत लागेको छ । ‘विदेशी शक्ति र हाम्रो पार्टीका लागि सबैभन्दा बढी चासो राष्ट्रपतिमा छ । राष्ट्रपतिमा रामचन्द्र पौडेल र कृष्णप्रसाद सिटौला दुवै आकांक्षी छन् । सरकारलाई विश्वासको मत दिनुपर्छ भन्नेमा सबैभन्दा बढी उहाँहरू नै लाग्नुभयो,’ ती नेताले भने, ‘सभापतिज्यू र उहाँहरूको कुरा सुन्दा राष्ट्रपति कांग्रेसले पाउन सक्छ ।’

प्रधानमन्त्री दाहाललाई विश्वासमा लिएर अघि बढ्नुपर्ने मनस्थिति पार्टी नेतृत्वले बनाइरहेको छ । कांग्रेस नेता पौडेलले ‘हाइज्याक’ भएको गठबन्धन ‘करेक्सन’ को बाटोमा आएको भनेर अर्थपूर्ण प्रतिक्रिया दिएका छन् । कांग्रेसकै कमजोरीले गुमेको सत्ता फर्कने बाटोमा अघि बढेको उनको संकेत छ । ‘कांग्रेसले राष्ट्र, व्यवस्था र संविधानमाथिको खतरालाई हृदयंगम गरेरै सरकारलाई विश्वासको मत दिएको हो,’ पौडेलले भने । मंगलबारको संसदीय दलको बैठकमा उपसभापति पूर्णबहादुर खड्काले पाँचदलीय गठबन्धन भत्किनुमा दाहालबाट घात नभएको बताएका थिए । उनको अर्थ कांग्रेसले बुद्धिमत्ता निर्णय गर्न नसकेको भन्ने थियो ।

कांग्रेसका एक नेताले प्रधानमन्त्री दाहालको मनोविज्ञान बुझेरै विश्वासको मत दिएको बताए । उनका अनुसार ओलीमा शक्ति महत्त्वाकांक्षा र रबाफ बढेकामा दाहाल भित्रभित्रै असन्तुष्ट छन्, भविष्यमा ओलीले आफूमाथि बदला लिने हुन् कि भन्ने भय पनि दाहालमा छ । ओली सत्ता साझेदार दलहरूको उच्चस्तरीय राजनीतिक संयन्त्रको संयोजक छन् । एमाले उपाध्यक्ष तथा अर्थमन्त्री विष्णु पौडेल सरकारको साझा न्यूनतम कार्यक्रम मस्यौदा समितिका संयोजक थिए । ०७४ निर्वाचनपछि ओली प्रधानमन्त्री हुँदा दाहाल यस्तै संयन्त्रको संयोजक बन्न खोजेका थिए तर ओली तयार भएका थिएनन् ।

‘ओलीकै कारण गृहमन्त्री राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टीले पायो, अर्थमन्त्री एमालेको जिम्मामा छ । सरकारलाई अंकुश लगाउन सक्ने संयन्त्रको संयोजक ओली आफैं छन् । सोमबार सरकारको साझा न्यूनतम कार्यक्रम सार्वजनिक गर्ने कार्यक्रममा समेत प्रधामन्त्रीलाई साइडमा राखेर ओलीले राजनीतिक शक्तिको केन्द्रमा आफू भएको सन्देश दिन खोजे,’ कांग्रेसका ती नेताले भने, ‘यी सामान्य घटना भए पनि दाहालको मनोविज्ञानमा यसले ठूलो प्रभाव पारिरहेको छ ।’

धुम्बाराहीमा दाहाल र देउवाबीच सोमबार भएको सवा घण्टाको छलफलमा ओलीले संसद्को पहिलो बैठकमै प्रतिनिधिसभा विघटन गरेको आफ्नो कदम बचाउ गरेकामा गम्भीर चिन्ता जनाइएको थियो । राष्ट्रपति र सभामुखसमेत एमालेलाई दिँदा कुनै पनि बेला ओलीले बदलाको भाव राख्न सक्ने अनुमान दाहालले गर्न थालेको कांग्रेसका अर्का एक नेताले बताए । ‘त्यसैले पनि राष्ट्रपतिमा एमालेलाई सहयोग गर्ने कि नगर्ने भन्ने प्रश्न माओवादीभित्र गम्भीर ढंगले उठेको छ । माओवादीले आफ्नो उम्मेदवारलाई साथ दिन्छ भन्ने विश्वास कांग्रेस सभापतिलाई छ,’ उनले भने ।

कांग्रेस केन्द्रीय सदस्य प्रदीप पौडेल एमालेलाई राष्ट्रपति र सभामुख दिने सम्झौता गरेर दाहाल प्रधानमन्त्री भएको उल्लेख गर्दै राष्ट्रपति कांग्रेसले पाउनेमा आफूलाई विश्वास नभएको बताए । ‘शक्तिका मुख्य सबै पद बाँडफाँट भइसकेका छन् । साढे दुई वर्षपछि प्रधानमन्त्री पर्खन ओली तयार भइसकेका छन् । माओवादीले गठबन्धन तोडेर कांग्रेसको राष्ट्रपतिलाई सहयोग गर्छ भन्ने विश्वास कतैबाट पनि देखिन्न । कांग्रेसलाई आशा मात्रै देखाइएको हो,’ उनले भने । कांग्रेसले सबै गुमाएपछि अहिले राष्ट्रपतिको आशा गरेर अराजनीतिक बाटो समात्नु गलत रहेको उनले बताए ।

कांग्रेसको यो कदमका कारण ओली झनै सचेत बन्न सक्ने कतिपय नेताहरू बताउँछन् । संसद्मा मंगलबार बोल्दासमेत ओलीले गठबन्धन भत्काउने प्रयत्नमा कांग्रेस लागेको आशंका गरेका थिए । ‘यो समर्थन कुनै जाल होइन भने, यो समर्थन ढोक्सा होइन भने स्वागतयोग्य छ । ढोक्सा हो भने, जाल हो भने म भन्न चाहन्छु, माछा नभएको खेलामा फ्याँकेजस्तै हुनेछ,’ उनले भनेका थिए ।

विश्वासको मत दिनुअघि कांग्रेसलाई प्रतिपक्षमा बस्नका लागि दुई महामन्त्री गगन थापा र विश्वप्रकाश शर्माले नेतृत्वलाई तीव्र दबाब दिएका थिए । कांग्रेस र नेतृत्वलाई पटक–पटक फसाइएको भन्दै उनीहरूले पार्टीलाई प्रतिपक्षमा राख्न जोडबल गर्दा पनि नेतृत्व तयार भएन । त्यसपछि कांग्रेसका सबै सांसदले विश्वासको प्रस्तावको पक्षमा मतदान गरेका थिए । पार्टीले विश्वासको मत दिने निर्णय गर्दा महामन्त्रीद्वय थापा र शर्मा, नेताहरू प्रकाशमान सिंह, अर्जुननरसिंह केसी र प्रदीप पौडेलले फरक मत राखेका थिए । संस्थापनइतरका नेता शेखर कोइराला मौन बसिदिएपछि देउवालाई आफूले चाहेको निर्णय गराउन सहज बनेको थियो ।

‘शेखरदाले फरक मत राखिदिएको भए परिस्थिति अर्को बन्ने थियो, तर नेतृत्वले अडान राखेपछि उहाँ चुप बसिदिनुभयो,’ एक सांसदले भने, ‘बैठकमा संस्थापन पक्षबाट एक जना पनि सांसदले सभापतिको प्रस्तावमा फरक धारणा राखेनन् ।’

महामन्त्री शर्माले सरकारको पक्षमा मत दिए पनि प्रमुख प्रतिपक्षको भूमिकाबाट कांग्रेस विमुख नहुने बताए । ‘अहिले कांग्रेसको अवस्था भागी विवाह गरेको जोडीलाई बोलाएर टीकाटाला गरेजस्तै भएको छ,’ उनले भने, ‘टीकाटाला गराएर विवाह गर्दैगर्दा परिवारमा कोही जन्ती, कोही घरभेटी हुन्छन् । अहिले त्यस्तै छ ।’

केन्द्रीय सदस्य पौडेलले ठूलो पार्टी कांग्रेसले सरकारको नेतृत्व गर्ने र सहभागी हुने अवसर गुमाइसकेपछि सरकारलाई समर्थन गर्नु संसदीय संस्कृति र मर्यादाको विपरीत रहेको बताए । ‘हामी किङ हुने अवस्थामा थिएनौं, किङमेकर हुने अवस्था थियो । त्यसलाई समयमा बुझिएन । राष्ट्रपति, सभामुख, केन्द्रीय सरकारमा प्रभावशाली मन्त्रालय, चारवटा मुख्यमन्त्री पाउने अवस्था थियो । प्रशस्त काम गर्ने स्थान पाइन्थ्यो । त्यो गुमाइयो । सबै कुरा गुमाइसकेपछि प्रतिपक्षको हाम्रो कित्ता छुट्टिसकेको थियो,’ उनले भने, ‘प्रतिपक्षमा बसेर भूमिका देखाउनुपर्थ्यो, अब यो भूमिकामा समेत प्रशस्त शंका हुने स्थिति निर्माण भयो ।’

माओवादी उपाध्यक्ष कृष्णबहादुर महराले भने कांग्रेसबाट पाएको विश्वासको मतले राष्ट्रिय सहमतितिर मुलुकलाई लैजान सकिने बताए । ‘मुलुकमा आइपर्ने अप्ठ्यारोले राष्ट्रिय सहमतितिर लैजान्छ,’ उनले भने, ‘आगामी दिनमा कस्तो राजनीतिक परिस्थिति उत्पन्न हुन्छ, अहिले भन्न सकिन्नँ ।’