१९.१२°C काठमाडौं
काठमाडौंमा वायुको गुणस्तर: १४७

तस्करबाट मारिँदै गैंडा

आर्थिक वर्ष ०७७/०७८ मा ४ वटा, ०७८/०७९ मा २ र चालू आर्थिक वर्ष ०७९/८०मा २ गरी ८ वटा गैंडा तस्करीका लागि मारिएको निकुञ्जले जनाएको छ । तस्करीमा संलग्‍न भएको भन्दै निकुञ्जले गत वर्ष १३ जनालाई पक्राउ गरेको छ
गोविन्द पोखरेल

काठमाडौँ — माघ ६ गते नारायणी नदीको किनारमा पर्ने मध्यबिन्दु नगरपालिकास्थित अमलटारी क्षेत्रमा दुईवटा गैंडा मृत अवस्थामा भेटिए । अन्दाजी १४ वर्षको पोथी गैंडाको खाग निकालिएको अवस्थामा र ४ वर्षको केटो गैंडालाई नदीमा मृत अवस्थामा भेटिएको थियो ।

तस्करबाट मारिँदै गैंडा

निकुञ्जको टोलीले घटनास्थलमा पुगेर हेर्दा विद्युतीय धराप थापेर गैंडा मारेर खाग लगेको निष्कर्ष निकाल्यो । नजिकैको सिद्धेश्वर शिवालय मन्दिरबाट ब्याट्रीबाट करेन्ट प्रवाह गरेर गैंडा मारिएको हुनसक्ने अनुमान छ । अनुसन्धान टोलीले विभिन्न ठाउँमा तारका अवशेष भेटिएकाले ब्याट्रीभन्दा अन्यत्रबाटै विद्युत् ल्याएर गै‌ंडा मारिएको हुनसक्ने अनुमान गरेको हो । निकुञ्जले यो घटनालाई गम्भीर रुपमा लिँदै अनुसन्धान अगाडि बढाएको छ । तर घटना कसले गरायो भन्ने सम्बन्धमा छानबिन भइरहेको छ ।

पछिल्ला वर्षमा चितवनमा एकसिंगे गैंडाको तस्करी बढ्दै गएको छ । तीन वर्षयता चितवनमा चोरी सिकारी समूहबाट गैंडा मारिएका घटना बढ्दो क्रममा छ । यसबीचमा ८ वटा गैंडा मारिएका छन् । आर्थिक वर्ष ०७७/०७८ मा ४ वटा, ०७८/०७९ मा २ र चालू आर्थिक वर्ष ०७९/८०मा २ गरी ८ वटा गैंडा तस्करीका लागि मारिएको निकुञ्जका सूचना अधिकारी गणेशप्रसाद तिवारीले बताए ।

गैंडा तस्करीमा संलग्‍न भएको भन्दै निकुञ्जले गत आर्थिक वर्षमा मात्रै १३ जनालाई पक्राउ गरेको छ । ०७८/०७९को साउनमा ३, भदौमा ७, चैतमा १ र असारमा २ जना गरी १३ जनालाई गैंडा तस्करीको घटनामा पक्राउ गरेर मुद्दा दायर गरिएको तिवारीले जानकारी दिए । सो आर्थिक वर्षमा वन र वन्यजन्तु सम्बन्धीका घटनामा १ सय ७७ जना पक्राउ परेका छन् । यस्तै, १६ जना फरार रहेको निकुञ्ज कार्यालयले जनाएको छ । त्यसअघिको वर्षमा १३७ जना पक्राउ परेका थिए ।

चितवन निकुञ्ज क्षेत्रमा लामो समयदेखि रोकिएको गैंडाको तस्करी अघिल्लो ३ वर्षयतादेखि घटना बढ्दै जान थालेको हो । वन्यजन्तुको बाहुल्य भएको क्षेत्र र निकुञ्जको ठूलो क्षेत्र खुला हुँदा चोरी तस्करीका घटना बढेको निकुञ्जले जनाएको छ । चोरी सिकारी नियन्त्रणाका लागि नियमित गस्ती, पेट्रोलिङ, स्वीप अपरेसन, एम्बुसिङ, चेकजाँच, सीसी क्यामेरा जडान तथा सञ्चालन, सुराकी परिचालन, विशेष सर्च अपरेसन लगायत गतिविधिहरु सञ्चालन गरे पनि प्रभावकारी भने देखिएको छैन ।

निकुञ्जसँगै जोडिएको भारतीय सीमावर्ती क्षेत्र र सबै ठाउँमा सुरक्षा गस्ती राख्नका लागि मानवीय स्रोत नहुँदा समस्या भएको तिवारीले बताए । तस्करी नियन्त्रणका घटनामा स्थानीयको सहयोग बढी हुने भएकाले सचेतना आवश्यक रहेको उनले औंल्याएका छन् ।

राष्ट्रिय निकुञ्ज तथा वन्यजन्तु संरक्षण विभागका महानिर्देशक डा. महेश्वर ढकालले चितवनमा भएको पछिल्लो घटनाप्रति विभाग गम्भीर भएको भन्दै अनुसन्धानमा कुनै कसर बाँकी नराख्ने प्रतिबद्धता जनाएका छन् । तर वन्यजन्तु विभागको वार्षिक प्रतिवेदनमै निकुञ्जमा कर्मचारीबाटै चुनौती रहेको उल्लेख छ । कर्मचारीहरुमा व्यवसायिक कार्यकुशलताको कमीले गर्दा संरक्षणमा चुनौतीहरु रहेको विभागले आफ्नो वार्षिक प्रतिवेदनमा उल्लेख गरेको छ । वन पैदावार र वन्यजन्तुको चोरी सिकारी तथा अवैध व्यवापारले संरक्षणमा चुनौती रहेको उल्लेख छ ।

तेस्रो एसियाली गैंडा सम्मेलन निजकिँदै गर्दा नवलपरासीमा गैंडा मारिएको नयाँ घटना सार्वजनिक भएको हो। यही फेब्रुअरी ३ देखि ५ सम्म चितवनमा एसिया क्षेत्रका गैंडा पाइने मुलुकहरुको सम्मेलन हुँदैछ ।एसियामा गैंडा पाइने राष्ट्र नेपाल, भुटान, इन्डिया, मलेसिया र इन्डोनेसियाका ५ वटा मुलुकका सरकारी र गैंडा संरक्षणमा काम गर्ने, आईयूसीएनका विज्ञ तथा अन्य संस्थाहरुको सहभागितामा गैंडा संरक्षणमा भएको नीतिगत एव संस्थागत प्रयासहरुको बारेमा छलफल हुने विभागका सूचना अधिकारी गणेश पन्तले बताए ।

यसबाहेक चितवनमा प्राकृतिक रुपमा ८१ वटा गैंडा मरेका छन् । ०७७/७८मा ३३, ०७८/०७९ मा ३७ र चालू आर्थिक वर्षको ७ महिनामा ११ वटा गैंडाको मृत्यु भइसकेको छ । यसमा प्राकृतिक, मानवीय, विद्युतीय धराप, जुधेर, बाघले खाइदिने तथा दलदलमा फसेर गैंडाको मृत्यु भएको छ ।

सम्मेलनमा संरक्षण गर्दा देखिने चुनौतीको पनि विश्लेषण र अगामी दिनमा गर्नुपर्ने प्रयासको बारेमा छलफल हुँदैछ । उक्त सम्मेलनमा चोरी सिकारी र तस्करी, गैंडाको बासस्थान, गैंडा मानव–सहअस्तित्व, जलवायू परिवर्तन र मिचाहा प्रजातिले संरक्षणमा पारेको प्रभाव, सरकारी तवरबाट भएका प्रयास र चुनौतीबारे सरकारी कर्मचारी र विज्ञहरुले छलफल गर्नेछन् ।

मध्यपश्चिम विश्वविद्यालयका प्रणाीशास्त्रका उपप्राध्यापक डा. पुष्पराज आचार्यका अनुसार वन्यजन्तु संरक्षणमा व्यवस्थापकीय पक्षमा मात्रै केन्द्रित हुने तर वन्यजन्तुको विज्ञानमा आधारित विषयमा काम हुने गरेको छैन । ‘ठूला स्तनधारी जीवहरुको संरक्षणमा धेरै नै प्रयासहरु भइरहेका छन् । यस्ता घटनाले अहिले अपनाइरहेको व्यवस्थापन र संरक्षणको मोडालिटीमाथि प्रश्न गर्ने ठाउँ पर्याप्त छन्,’ उनले भने ।

प्रकाशित : माघ ९, २०७९ १९:०६
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्
जनताको राय

त्रिभुवन विश्वविद्यालयमा बारम्बार परीक्षार्थीको उत्तरपुस्तिका हराउने गरेको छ। यसको समाधान कसरी हुन्छ?