काठमाडौँ — खोटाङकी ८० वर्षीया भगवती पुरीलाई मुटुको शल्यक्रिया गर्न सहिद गंगालाल राष्ट्रिय हृदय केन्द्रका चिकित्सकले साउनको मिति दिएका थिए । त्यतिबेला अस्पतालमा ‘अक्सिजेनेटर’ मेसिन नहुँदा रोकियो । पछि मंसिर ४ लाई बोलाइयो, त्यसबेला पनि शल्यक्रिया हुन पाएन ।

पुस २० र २२ मा पनि नभएपछि सार्दासार्दै सोमबार तोकिएको थियो । यसपालि शल्यक्रिया हुनेमा उनी ढुक्क थिइन् । तर, पोखरामा भएको यती एयरलाइन्सको विमान दुर्घटनाको शोकमा सरकारले बिदा दिने निर्णय गरेपछि यस पटक पनि उनले उपचार पाइनन् । ‘अब कहिले हुने हो, ठेगान छैन,’ उनले गुनासो गरिन्, ‘अप्रेसन नहुँदा हृदयाघात रोक्ने औषधि खानुपरेको छ ।’

सिरहा नवराजपुर गाउँपालिका–३ का २१ वर्षीया बन्दनाकुमारी यादव सोमबार शल्यक्रिया गराउन खाली पेट बसिसकेकी थिइन् । आवश्यक सामान र औषधि खरिदमात्रै होइन रगत दिन दाता पनि तयार भइसकेका थिए । तर, बिदाका कारण उनको पनि शल्यक्रिया रोकियो । ‘मुटुको भल्भ फेर्नुपर्ने थियो,’ बुबा बिलतप्रसाद यादवले भने, ‘शोक मनाउनु त ठिकै हो तर अत्यावश्यक सेवा नै प्रभावित हुँदा हामीलाई निकै मार परेको छ ।’

प्यूठानका ४१ वर्षीया पुष्पा रोका क्षत्री मुटुको शल्यक्रिया गराउन असारमा आएका थिए । उनको पनि मिति सार्दासार्दै सोमबारलाई तोकिएको थियो । भान्जा थमबहादुर थापाका अनुसार पुष्पालाई दुई पटक हृदयाघात भइसकेको छ । ‘५–६ पटक आएपछि पालो आयो भनेर खुसी भएका थियौं, अचानक बिदाका कारण नहुने भन्ने सूचना आयो,’ उनी भन्छन्, ‘निजी अस्पतालमा गराउन सक्ने हैसियत छैन । अब के गर्ने अन्योलमा छौं ।’

गंगालालमा भल्भ फेर्नुपर्ने, मुटुको नसा जाम भएका जस्ता बिरामी शल्यक्रिया गराउन एक वर्षदेखि पालो कुरिरहेका छन् । त्यस्ता बिरामी औषधिको भरमा छन् । केन्द्रका निर्देशक डा. चन्द्रमणि अधिकारीले शल्यक्रिया रोकिएको बारेमा कुनै प्रतिक्रिया दिन चाहेनन् ।

चिकित्सकका अनुसार भल्भ फेर्नुपर्ने बिरामीलाई सास फेर्न गाह्रो हुन्छ भने अन्य समस्या भएकालाई तत्काल शल्यक्रिया गर्नुपर्छ । तर, सरकारले विमान दुर्घटनामा परेर दिवंगत भएकाप्रति श्रद्धाञ्जली दिन बिदाकै निर्णय गरेपछि मुटुको शल्यक्रिया गर्नुपर्ने बिरामीलाई त सोझो असर परेकै छ, अन्य अत्यावश्यक काम पनि रोकिएका छन् । यसरी आकस्मिक बिदाको निर्णय दिनुअघि त्यसले स्वास्थ्य क्षेत्रमा पार्ने प्रभावबारे ध्यान दिनुपर्ने जनस्वास्थ्यविद्हरू बताउँछन् ।

‘घटनाप्रति गहिरो दुःख व्यक्त गर्नु ठिकै हो । तर, सार्वजनिक बिदा दिँदा त्यसले पार्ने प्रभावबारे पनि मूल्यांकन गर्नुपर्छ,’ जनस्वास्थ्यविद् डा. बाबुराम मरासिनीले भने । उनका अनुसार राणाकालमा दसैंको महाष्टमी, नवमी, दशमी, तिहारको लक्ष्मीपूजा र भाइटीकाबाहेक अन्य दिन कुनै पनि अस्पतालको सेवा बन्द गर्न नपाउने नियम थियो । ‘बिरामीको चापका कारण अस्पताल सार्वजनिक बिदाको दिन पनि उल्टो लाभांश दिएर चलाउनुपर्ने अवस्था छ,’ उनले भने, ‘सरकारी अस्पतालमा अप्रेसन गराउन डेढ/दुई वर्षदेखि पालो कुरिरहेका बिरामी थुप्रो छन् । उनीहरूको काठमाडौं बसाइ निकै कष्टकर हुने गरेको छ ।’ हवाई दुर्घटनामा बिदा दिएपछि सडक दुर्घटनामा दिने कि नदिने भन्ने प्रश्न उठ्ने उनी बताउँछन् ।

वीर अस्पतालले भने इमर्जेन्सीबाहेक ओपीडी (बहिरंग सेवा) र मिति तोकेर गरिने नियमित शल्यक्रिया स्थगन गरेको छ । वीरमा दैनिक ५० देखि ५५ वटा इमर्जेन्सीसहित शल्यक्रिया हुने गर्छ । प्रशासन शाखा प्रमुख सागर मिश्रले सोमबार मात्र नभई अन्य सार्वजनिक बिदाको दिन ओपीडी बन्द हुने गरेको बताए । ‘इमर्जेन्सी अप्रेसन रोकेका छैनौं,’ उनले भने ।

त्रिवि शिक्षण अस्पतालले भने बिरामीको चापलाई मध्यनजर गरेर ओपीडी सेवा आधा मात्र बन्द गरेको छ । इमर्जेन्सी र नियमित गर्नुपर्ने शल्यक्रिया सञ्चालन गरिएको अस्पतालको भनाइ छ । यहाँ दैनिक करिब ५५ वटा शल्यक्रिया हुन्छ । त्रिविका उपनिर्देशक सन्तकुमार दासले बिरामीलाई पर्न सक्ने प्रभावलाई मध्यनजर गरेर सेवा सञ्चालन गरिएको बताए । प्रसूति गृहका निर्देशक डा. पवनजंग रायमाझीले पनि आफूहरूले शल्यक्रिया नरोकेको बताए ।

चिकित्सकहरूले विशेष परिस्थितिमा दिइने बिदामा स्वास्थ्य क्षेत्र नसमेट्न गृह मन्त्रालयलाई पटक–पटक ध्यानाकर्षण गर्दै आएका छन् । तर, यसलाई मन्त्रालयले गम्भीर रूपमा नलिने गरेको नेपाल मेडिकल काउन्सिलको भनाइ छ । गृह प्रवक्ता फणीन्द्रमणि पोखरेलले अत्यावश्यक सेवाबाहेकका लागि मात्र बिदाको निर्णय भएको बताए । ‘अस्पतालले ओपीडी र इमर्जेन्सी अप्रेसनबाहेक अन्य नियमित अप्रेसन पनि गर्नुपर्छ,’ उनले भने, ‘नगरेमा स्वास्थ्य मन्त्रालय जवाफदेही हुनुपर्छ ।’ तर, स्वास्थ्य मन्त्रालयका प्रवक्ता डा. सञ्जयकुमार ठाकुरले अत्यावश्यक सेवामा अस्पताल परे पनि ओपीडी र इमर्जेन्सीबाहेकको अन्य नियमित अप्रेसन अत्यावश्यकअन्तर्गत नपर्ने दाबी गरे । प्रधानमन्त्री कार्यालयका प्रवक्ता महादेव पन्थले भने वार्षिक क्यालेन्डरअनुसारको बिदाका अतिरिक्त विशेष परिस्थितिमा पनि बिदा दिने चलन रहेको बताए ।

सार्वजनिक बिदाबाहेकका दिनमा विभिन्न कारण देखाएर स्वास्थ्य संस्थाको सेवा बन्द गर्ने गरिएको छ । गत साउनमा त्रिवि चिकित्साशास्त्र अध्ययन संस्थान (आईओएम) ले राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारी उपस्थित हुने कार्यक्रमका लागि ओपीडी बन्द गरेको थियो । त्यसको चौतर्फी आलोचना भएको थियो ।