दोलखाबाट हराएका सम्पदा बेलायत-अमेरिकामा

हराएका वा चोरिएका नेपाली सम्पदाको पहिचान तथा घरफिर्तीमा अभियान बनेको ‘लस्ट आर्ट्स् अफ नेपाल’ का अनुसार सोह्रौं शताब्दीको कृति मानिएका यी मास्क सन् ९० को दशकमा एकैपटक हराएका थिए । दोलखावासी सम्पदाप्रेमी अनिलचन्द्र श्रेष्ठले उपलब्ध गराएको भैरव मास्कको पुरानो तस्बिरका आधारमा डल्लास म्युजियममा प्रदर्शनीमा राखिएको मास्क पहिचान भएको हो । ‘म आफैंले यो तस्बिर लिएको होइन, अरु अग्रजहरुबाट पाएको तस्बिर उपयोगमा ल्याएको हुँ,’ श्रेष्ठले कान्तिपुरसँग भने, ‘स्थानीय अग्रजका अनुसार २७ वर्षअघिको इन्द्रजात्राका अवसरमा यी मास्क प्रदर्शनीमा थिए । गुठी (टोलघर) अन्तर्गत रहने यस्ता दर्जनौं पुरातात्विक सम्पदा दोलखाबाट हराइरहेका छन्, अहिले हाम्रा सम्पदा अमेरिका/बेलायततिर रहेको सुन्दा अचम्म लागेको छ ।’

• जसको पहलमा फर्कियो लक्ष्मी-नारायण

श्रेष्ठका अनुसार दोलखाका विभिन्न बस्ती र टोलहरुमा रहेका पारिवारिक गुठीका घरहरु अहिले भत्किएको र संरक्षणविहीन अवस्था छन् । डल्लास म्युजियममा राखिएको भैरव मास्कको शिरताज र कानको मुन्द्रीको सानो अंश पुरानो तस्बिरमा झैं टुक्रिएको देखिन्छ । ४० वर्षअघि पाटनको पट्को टोलबाट चोरिएको र डल्लास म्युजियममै फेला परेको लक्ष्मी–नारायण (बासुदेव–कमलाजा) मुर्ति गत फागुनमा नेपाल फर्काइएको थियो । उक्त मूर्ति अमेरिकी कला संग्रहकर्ता डेभिड टी ओस्लेले डल्लास म्युजियमलाई उपहारमा दिएका थिए । अहिले डल्लासमा भेटिएको भैरव मास्क पनि उनै संग्रहकर्ता ओस्लेले म्युजियमलाई उपहारमा दिएको प्रमाण पाइएको छ ।

• हराएको ३७ वर्षपछि वासुदेव-कमलाजा मूर्ति घर आइपुग्यो

‘लस्ट आर्ट्स् अफ नेपाल’ का अनुसार गुठी संरक्षण र परम्परा नासिएसँगै हजारौं सम्पदा हराउने र चोरिने गरेको दृष्टान्त छ । यी सांस्कृतिक सम्पदाको घरफिर्तीसँगै गुठी परम्पराको जर्गेना गर्नु जरुरी रहेको बिज्ञहरुले बताउँदै आएका छन् ।