मिसन ‘मुनाल’

मुनाल चराको नाम हो । मैनालीसहितका विद्यार्थीले बनाउँदै गरेको ‘मुनाल’ चाहिँ स्याटेलाइट अर्थात् भू–उपग्रह । व्यवस्थापन संकायको विद्यार्थी भए पनि मैनाली स्याटेलाइट निर्माणमा खटिएकी छन् । एक दिन विद्यालयमा स्याटेलाइट निर्माणसम्बन्धी दुईमहिने तालिमका लागि आवेदन मागिएको थियो । विभिन्न चरणपछि उनी छनोट भइन् । स्याटेलाइट कस्तो हुन्छ र कसरी बन्छ भन्ने उनलाई थाहा थिएन । अहिले उनी यसबारे बुझ्दै छिन् ।

सञ्जिवनी नमुना कलेजमा कक्षा ११ मा बायोलोजी विषयमा अध्ययनरत श्रेया तामाङ पनि दिउँसो २ बजेसम्म विद्यालयमै हुन्छिन् । त्यसपछि स्याटेलाइट बनाउन जान्छिन् । तालिमबाट प्राप्त ज्ञानलाई व्यवहारमा उतार्दै स्याटेलाइट बनाउन पाउँदा उत्साहित भएको उनले सुनाइन् ।

स्याटेलाइटमा सर्किट निर्माण, प्रिन्टेड सर्किट बोर्डलगायत ज्ञान पाएको उनको भनाइ छ । काठमाडौं युनिभर्सिटी हाइस्कुलका सुशान्त ढकाल पनि मिसनमा संलग्न हुन पाउँदा दंग छन् । ‘स्याटेलाइट प्रविधिबारे सानैदेखि उत्सुक थिएँ, तर काम गर्न सक्छु भन्ने लागेको थिएन,’ कक्षा ११ मा अध्ययनरत उनले भने ।

अन्तरिक्ष दिवसका अवसर पारेर गत मंगलबार काठमाडौंमा भएको कार्यक्रममा कक्षा ११ का विद्यार्थीले बनाएको ‘हाइस्कुल क्युब स्याट नक्षत्र’ का बारेमा नेपाल विज्ञान तथा प्रविधि प्राज्ञ प्रतिष्ठान (नास्ट) र अन्तरिक्ष प्रतिष्ठान नेपालले जानकारी दिएको थियो । यो परियोजनाअन्तर्गत थाइल्यान्डका ४ र नेपालका ९ विद्यार्थी सहभागी छन् । स्याटेलाइट निर्माणमा नेपालबाट श्रेया प्रधान, समृद्धि शर्मा, श्रेया तामाङ, संगीता मैनाली, सिद्धार्थ कर्माचार्य, सुरेश गुरुङ, कान्छाराम स्याङतान, रजिन रन्जित र सुशान्त ढकाल जुटेका छन् । उनीहरूलाई इन्जिनियर जनार्दन सिलवालले ‘मेन्टरिङ’ गरिरहेका छन् । यस कार्यक्रममा थाइल्यान्डको इन्टरनेसनल इन्स्टिच्युट अफ स्पेस टेक्नोलोजी फर एकोनोमिक डेभलपमेन्ट पनि संलग्न छ । बुट क्याम्पमा सिकेको कुरालाई लागू गर्न हाइस्कुल क्युब स्याट नक्षत्र परियोजना सुरु गरिएको अन्तरिक्ष प्रतिष्ठान नेपालका प्रमुख एवं नेपाली स्याट–१ का निर्माणकर्ता आभास मास्केले जानकारी दिए । उनका अनुसार बुट क्याम्प सञ्चालन गर्नॅअघि काठमाडौं विश्वविद्यालयमा एसएसएलको निर्माण गरिएको थियो । त्यही ल्याबमा उनीहरूलाई प्रशिक्षण दिएर नयाँ स्याटेलाइट बनाउन लागिएको हो । ‘एसएसएल ल्याबोरेटरी २०२१ अक्टोबरमा बनाइयो । नोभेम्बरदेखि डिसेम्बर अन्तिमसम्म तालिम दिइयो । जनवरी २०२२ देखि उनीहरू मुनाल मिसनमा छन्,’ मास्केले कान्तिपुरसित भने ।

बुट क्याम्पमा विद्यार्थीले ०.५ यूको ‘मिनी मुनाल’ स्याटेलाइट बनाएको इन्जिनियर सिलवालले जानकारी दिए । उनीहरूलाई इलेक्ट्रोनिक्स, स्याटेलाइट, कम्प्युटर एडेड डिजाइन (सीएड) र अन्तरिक्षसम्बन्धी जानकारी दिइएको थियो । कार्यक्रमअन्तर्गत नेपालमा एउटा र थाइल्यान्डमा अर्को स्याटेलाइट निर्माण गरेर एकैपटक प्रक्षेपण गर्ने तयारी छ । सन् २०२३ जुनभित्रमा यी स्याटेलाइट अन्तरिक्षमा गइसक्ने तालिका छ ।

स्याटेलाइटको आकार नेपाली स्याट–१ जस्तै १–यूको छ । यसको आकार भनेको १० घनसेमिको हुनेछ । करिब एक केजीसम्मको तौल हुने अन्तरिक्ष प्रतिष्ठान नेपालले जनाएको छ । ‘बर्डस्–३ परियोजनाअन्तर्गत नेपालको पहिलो स्याटलाइट नेपाली स्याट–१ को निर्माण भएको थियो । त्यसबेला श्रीलंका र जापानका स्याटेलाइट पनि सँगै उडाइएका थिए,’ सिलवालले भने, ‘जापानीले स्याटेलाइटको नाम चराको जस्तै राखे, नेपालको यो स्याटेलाइट पनि बर्ड्स मिसनअन्तर्गत भएकाले चराको नाम दिएका हौं ।’

अन्तरिक्ष प्रतिष्ठान नेपालमार्फत ‘डाँफे’ मिसन पनि सञ्चालनमा छ । थाइल्यान्डमा निर्माण गरिएको ‘मल्टी पे लोड क्युब स्याट’ मा दुई वटा मिसनलाई ‘डाँफे मिसन’ नाम दिइएको छ । जसमा दुईवटा प्रविधिको प्रयोग हँॅदै छ । एउटामा स्याटेलाइटमा प्रयोग गरिने सफ्टवेयरको परीक्षण र अर्कोमा सन् २०२० मा आएको एउटा चिपको अध्ययन हुँदै छ । उक्त चिपले अन्तरिक्षको वातावरणमा विकिरणहरूले कस्तो असर गर्छ भन्ने सम्बन्धमा अनुसन्धान गरिने सिलवालले जानकारी दिए । मुनाल स्याटेलाइटमा क्यामरा मिसन, प्यासिभ अल्टिच्युड डिटरमिनेसन एन्ड कन्ट्रोल (पीएडीसीएस) मिसन, कम्युनिकेसन पेलोड टेस्ट मिसन, रेडिएसन मेजरमेन्ट मिसन र आर्ट मिसन रहनेछन् । यो स्याटेलाइट अन्तरिक्षमा पुर्‍याउन करिब एक करोड रुपैयाँ खर्च लाग्ने अनुमान छ । यसलाई २०८० वैशाखभित्र प्रक्षेपण गर्ने लक्ष्य छ ।