खोपले जगायो आशा, पूर्वाधार विकास गफमै सीमित
काठमाडौँ — अघिल्ला वर्षहरू झैं २०७८ पनि स्वास्थ्य क्षेत्र सबैभन्दा बढी प्रभावित बन्यो । सुरुवाति महिना कोभिडको दोस्रो र त्यसपछि तेस्रो लहरले जनजीवन आतंकित बनायो । दोस्रो लहरमा बेडको तथा अक्सिजनको अभावले धेरै संक्रमितले ज्यान गुमाएका थिए । अहिले स्थिति मत्थर बनेको छ । हालको संक्रमण दर ०.६३ मात्रै छ ।
जेठमा उच्च विन्दुमा पुगेको कोभिड भदौमा मत्थर भएको थियो । मंसिर २० मा ओमिक्रोन भेरिएन्ट पुष्टि भएपछि देखिएको तेस्रो लहर पुसको तेस्रो साताबाट तीव्र बन्यो जुन माघको अन्तिम साताबाट साम्य भएको छ ।
स्वास्थ्य क्षेत्रका लागि यो वर्ष मध्ययम रह्यो । वर्षको अधिकांश समय कोभिडकै रोकथाम र नियन्त्रणसम्बन्धी बहसमा सकिए पनि केही उपलब्धिहरु पनि हासिल भए । कोभिडकै लागि धेरै अस्पतालहरुको स्तरोन्नति भएका छन् जसले दूरगामी प्रभाव राख्छ । यस्तै स्वास्थ्यका अन्य क्षेत्रमा भने खासै उल्लेखनीय उपलब्धि हासिल भएनन् ।
टेस्टट्युब बेबी सञ्चालनसम्बन्धी कार्यविधि
फागुन १९ गते स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालयले इजाजत पत्र नलिई सञ्चालनमा रहेका टेस्टट्युब बेबी सेवा अर्थात् इन्भिट्रो फर्टिलाइजेसन (आईभीएफ) सेन्टरहरूलाई दर्ता प्रक्रियामा आउन सूचना जारी गर्यो । जनस्वास्थ्य सेवा नियमावली २०७७ को नियम १२ बमोजिम निजी, गैरसरकारी, सरकारी वा गैरनाफामूलक सामुदायिक स्वास्थ्य संस्था सञ्चालनका लागि सो नियमावलीको अनुसूची ९ बमोजिमका निकायबाट इजाजतपत्र लिनुपर्ने व्यवस्था छ । पहिले यी सेन्टरहरु अस्पतालको एक भागका रुपमा सञ्चालनमा थिए ।
पहिलोपटक शल्यक्रियाबिना मुटुको भल्ब फेरियो
नेपालमा पहिलोपटक बाँसबारीस्थित सहिद गंगालाल राष्ट्रिय हृदय केन्द्रमा शल्यक्रियाबिना नै मुटुको भल्भ फेरिएको छ । फागुन १६ गते ट्रान्सक्याथेटर इरोटिक भल्भ इम्प्लान्टेसन (टीएभीआई) विधिबाट ८० वर्षीया वृद्ध महिलाको सफलतापूर्वक मुटुको भल्भ फेरिएको थियो । शल्यक्रियाबिना नै मुटुको भल्भ फेरिएको देशमै पहिलो पटक भएको अस्पतालका निर्देशक डा. चन्द्रमणि अधिकारीले बताए ।
मोबाइलबाटै बीमा नवीकरण
स्वास्थ्य बिमा बोर्डले बिमितहरुले मोबाइलबाट बीमाको अनलाइन नवीकरण गर्न मिल्ने सुविधा ल्याएको छ । छैटौं स्वास्थ्य बिमा दिवसको अवसरमा चैत २५ गतेका दिन यो शुभारम्भ गरिएको हो । यसै अवसरमा एचआईभी प्रोफाइल मोबाइल एप सेवा पनि सुरु गरिएको छ ।
बालबालिकाहरुलाई टाइफाइडविरुद्धको खोप
१५ महिनादेखि १५ वर्षसम्मका सबै बालबालिकालाई चैत २४ बाट टाइफाइडविरुद्धको खोप दिइने भएको छ । ७५ लाख बालबालिकालाई लगाइने यो खोप वैशाख २५ गतेसम्म नियमित खोप कार्यक्रममा पनि टाइफाइडविरुद्धको खोप दिने सरकारको तयारी छ ।
वीर अस्पतालमा वंशाणुगत रोगको निःशुल्क उपचार
वीर अस्पतालमा रगतजन्य वंशाणुगत रोगको निःशुल्क उपचार सुरु भएको छ । चैत १४ गतेबाट मेडिकल जेनेटिक तथा हेमाटोलोजी डे केयर सुरु भएको हो । डे केयर सेन्टरमा १८ शैया रहेका छन् । बिरामीहरूले निःशुल्क रक्त सञ्चार सेवा, ब्लड ट्रान्सफ्युजन (रगत प्रदान गर्ने), रोगलाई चाहिने औषधि, नियमित रगत परीक्षण, हेमोफोलियाको बिरामीलाई प्रोटिन फ्याक्टर आदि निःशुल्क पाउने छन् ।
पहिलो पटक क्यान्सररोग विरुद्धको औषधि उत्पादन
नेपालमा पहिलो पटक उत्पादन भएको क्यान्सर रोग विरुद्धको औषधि (एन्टीक्यान्सर ड्रग) बजारमा आएको छ।टिजिग फार्मा प्रालिले उत्पादन गरेको एन्टी क्यान्सरको औषधि बजारमा आएको हो। फागुन ३ गते औषधि सार्वजनिक गरिएको हो ।
लक्षित जनसंख्याको ८३ प्रतिशतलाई खोप
स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालयको हालसम्मको तथ्यायंक हेर्दा १८ वर्ष वा सो भन्दा माथि उमेर समूहका ८३ प्रतिशतले पूर्ण मात्रामा कोभिड विरुद्धको खोप लगाइसकेका छन् । त्यसैगरी ९३.८ प्रतिशतले कम्तीमा एक मात्राको खोप लगाएका छन् । कुल जनसंख्याको ६१.१ प्रतिशतले पूर्ण मात्राको खोप लगाएकोमा ६१.१ प्रतिशतले पूर्ण मात्राको खोप लगाएका छन् । अतिरिक्त मात्राको खोप २३ लाख ३७ हजार २८५ जनाले लगाएका छन् ।
बालबालिकालाई खोप अझै आइपुगेन
सरकारले २०२२ को सुरुवाति तीन महिनाभित्रै ५ देखि ११ वर्षमुनिका बालबालिकाका लागि ८४ लाख मात्रा फाइजरको ‘गुलाबी खोप’ ल्याउने तयारी थालेको बताएको थियो तर अझै यो आउने छाँटकाँट देखिएको छैन । देशभित्र ५–११ वर्ष उमेर समूहका करिब ३५ लाख बालबालिका छन् । सरकारले १२ देखि १७ वर्षसम्मका बालबालिकालाई पुस ४ गतेदेखि विद्यालयमै खोप प्रदान गर्ने निर्णय गरेको थियो ।
६ वर्षपछि प्रसूति गृहमा आईभीएफ सेवा
६ वर्षपछि थापाथलीस्थित परोपकार प्रसूति गृह तथा स्त्री रोग अस्पतालमा आईभीएफ (इन्भिट्रो फर्टिलाइजेसन) प्रविधि पुनः सञ्चालनमा आएको छ । सरकारी स्तरमा यो सेवा सञ्चालन भएको यो एकमात्र अस्पताल हो । २०७२ को भूकम्पले भौतिक संरचनामा क्षति पुर्याएपछि यो सेवा बन्द गरिएको थियो । अस्पतालका अनुसार यो सेवा निजी अस्पतालभन्दा प्रसूति गृहमा आधा सस्तोमा दिइएको छ ।
५० वर्षमाथिका नागरिकलाई निःशुल्क स्वास्थ्य परीक्षण
फागुन २६ गतेको मन्त्रिपरिषद् बैठकले मिर्गौला, कलेजो, मुटु लगायतका रोगहरुको परीक्षण निःशुल्क रुपमा गर्ने निर्णय गर्यो । ५० वर्षभन्दा माथिको उमेर समूहका नागरिकको निःशुल्क रुपमा मिर्गौला, कलेजो, मुटु लगायतका रोगहरुको परीक्षण गर्ने निर्णय गरेको हो ।
श्रम तथा ज्येष्ठ नागरिक अस्पताल बन्ने
फागुन २६ गते बिहीबार बसेको मन्त्रिपरिषद बैठकले ज्येष्ठ नागरिकका लागि छुट्टै अस्पताल बनाउने निर्णय गरेको छ । त्यसैगरी फागुन ५ को बैठकले श्रमिक अस्पताल स्थापनाका लागि आवश्यक प्रक्रिया अगाडि बढाउन श्रम, रोजगार तथा सामाजिक सुरक्षा मन्त्रालय मन्त्रालयलाई सैद्धान्तिक स्वीकृति प्रदान गरेको छ ।
आधारभूत अस्पताल गफमै सीमित
मुलुकमा कोरोना महामारीकै सेरोफेरोमा रहँदा स्वास्थ्य क्षेत्रमा ‘कायापलट हुने’ भन्दै गत वर्ष मंसिर १५ गते ३ सय ९६ तहमा एकै दिन तत्कालीन प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले आधारभूत अस्पतालको शिलान्यास गरेका थिए । दुई वर्षभित्र ५, १० र १५ शय्याका अस्पताल सञ्चालनमा ल्याइसक्ने लक्ष्य लिइएको यी अस्पतालहरुको निर्माण अत्यन्तै सुस्त गतिमा भइरहेको देखिन्छ । धेरै स्थानमा जग्गा विवाद, आर्थिक तथा राजनीतिक विवादले काम सुरु हुन नसकेको देखिएको छ ।
खोप हराएको आशंका
२४ लाख खोप हराएको विषयमा चर्को आलोचना भएपछि सरकारले माघ १६ मा डा. गुणराज लोहनीको संयोजकत्वमा पाँच सदस्यीय छानबिन समिति गठन गरेको थियो जसमा कोभिड खोप छानबिन समितिले निःशुल्क कोभिड खोपमा पैसा लिएको पाइएको जनाएको छ । केही जिल्ला तथा स्थानीय तहमा खोप लगाएको विवरणको अभिलेख नियमित र पूर्ण रुपमा अध्यावधिक हुन नसकेको, मौज्दात र बुस्टर मात्रा लगाउनेसम्बन्धी आधिकारिक निर्णय नहुँदै पहिले खोप लगाइसकेका केही व्यक्तिले पहिलो खोप भनि बुस्टर लगाएको खोपको प्रतिवेदनमा उल्लेख छ ।
कपिलवस्तुमा झाडापखाला
फाइल तस्बिर : कपिलवस्तुको कृष्णनगर नगरपालिकास्थित शिवराज अस्पतालको प्रांगणमा समेत राखेर झाडापखालाका बिरामीको उपचार गरिँदै ।
असोज १८ देखि कृष्णनगर नगरपालिका वडा नं ३, ४,७, ८,९ र १२ मा झाडापखाला तथा बान्ताका ८ सयभन्दा बढी बिरामी संक्रमित हुन पुगेका थिए । जसमा तीन बालबालिकासहित चार जनाको मृत्यु भएको थियो । अस्पतालमा बिरामीको चाप बढेपछि बेड भाडामा ल्याएर भवनबाहिर टेन्ट हालेर उपचारसमेत गरेको थियो ।
स्वास्थ्यक्षेत्रमा अहिलेसम्मकै बढी बजेट
कोभिड महामारीले स्वास्थ्य क्षेत्रमा बजेट बढ्यो । बजेट कोभिड उपचार, खोपमा बढी केन्द्रित रहेको थियो । जेठ १५ गते आर्थिक वर्ष २०७८/७९ आगामी आर्थिक वर्षका लागि स्वास्थ्य क्षेत्रले १ खर्ब २२ अर्ब ७७ करोड रुपैयाँ पायो, जसमा कोरोना रोकथाम, नियन्त्रण र उपचारका लागि ३७ अर्ब ५३ करोड विनियोजन गरिएको छ । यो बजेट स्वास्थ्य क्षेत्रको हालसम्मकै धेरै हो ।
सिटामोलको एमजी बढाउने निर्णय र विवाद
चैत १० गते सरकारले ५०० एमजीबाट बढाएर ६५० एमजीको सिटामोल उत्पादन गर्न सहमति दिएको थियो । औषधि सल्लाहकार समितिको ५३ औं बैठकले ६५० एमजीको सिटामोल दर्ता गर्न औषधि व्यवस्था विभागलाई अनुमति दिने निर्णय गरेकोमा चर्को बहस देखिएको छ । केही विज्ञले यसले स्वास्थ्यमा घातक असर पर्ने बताएका छन् भने कसैले व्यापारिक स्वार्थमा केन्द्रित रहेको बताएका छन् । नेपाल फर्मास्युटिकल एसोसिएसन, उपभोक्ता हित संरक्षण मञ्च र नेपाल फार्मेसी संघले सिटामोलको मूल्यवृद्धि गर्ने बहानामा क्लिनिकल परीक्षणबिना दिइएको उत्पादन अनुमति अविलम्ब फिर्ता लिन माग गरेका छन् ।
मेरुदण्ड, पक्षघात र मिर्गौला रोगीले मासिक ५ हजार पाउने
सरकारले क्यान्सर, मेरुदण्ड, पक्षघात र मिर्गौलाको बिरामीलाई मासिक ५ हजा औषधि खर्च उपचार खर्च पाउने भएका छन् । चैत १३ गतेको मन्त्रीपरिषद् बैठकले यो निर्णय गरेको हो । सरकारले गत भदौमा ल्याएको बजेट अध्यादेशको प्रतिस्थापन विधेयकमा उल्लेख भएको कार्यक्रमको स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालयले ‘मिर्गौला प्रत्यारोपण गरेका, डायलाईसिस गरिरहेका, क्यान्सर रोगी र मेरुदण्ड पक्षघातका बिरामीलाई औषधि उपचार बापत खर्च उपलव्ध गराउने कार्यविधि– २०७८’ कार्यविधि बनाएको थियो । यो निर्णय कार्यान्वयनमा भएपछि यी तीन रोगका बिरामीहरुले उपचार खर्च पाउने भएका हुन् ।
मातृमृत्यु दरबारे अध्ययन सुरु
स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालयले नेपालमा पहिलो पटक मातृमृत्यु दर बारे अध्ययन गर्न थालनी गरेको छ । राष्ट्रिय जनगणना–२०७८ मार्फत पहिलो पटक मातृ मृत्यु दरबारे अध्ययन गर्न थालेको हो । मन्त्रालयले मातृ मृत्युदर निर्धारण गर्ने र मृत्युको कारण पहिचान गरी सुरक्षित मातृत्व सेवालाई सुदृढ गर्ने उद्धेश्यका साथ जनगणनासँगै मातृमृत्यु दर बारे अध्ययन गर्न थालेको हो ।
कोभिड लहरपिच्छे नयाँ स्वास्थ्यमन्त्री
कोभिडका ३ लहर पार गरुन्जेलसम्म पटक पटक स्वास्थ्यमन्त्री फेरिएका छन् । चीनको वुहानमा संक्रमण उच्च रहँदा सो समयमा उपेन्द्र यादव स्वाथ्यमन्त्री थिए । त्यसपछि २०७६ मा भानभुक्त ढकालले स्वास्थ्य मन्त्रालयको जिम्मेवारी सम्हाले । सो समयमा नेपालमा कोभिडको पहिलो लहर देखिएको थियो । ढकालपछि ०७७ पुस १० गते स्वास्थ्यमन्त्रीमा हृदयेश त्रिपाठी नियुक्त भए । उनीपछि शेरबहादुर तामाङलाई स्वास्थ्यमन्त्री बनाइयो । तामाङ स्वास्थ्यमन्त्री हुँदा दोस्रो लहरले देश पूरै आतंकित थियो । बेड र अक्सिजनले छट्पटाइरहेका नागरिरकको सेवामा लाग्नुभन्दा सरकारको ध्यान नियुक्तिमै देखिन्थ्यो ।
जेठ २१ गते शेरबहादुर तामाङले स्वास्थ्यमन्त्रीको शपथ लिए । उनले १ दिन मात्र पदमा बस्न पाए । १० माघमा पहिलो पटक नेपालमा कोरोना पुष्टि भएयता पटकपटक मन्त्री फेरिए । हाल स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालयको जिम्मेवारी विरोध खतिवडाले सम्हालेका छन् । उनी असोज २२ मा नियुक्त भएका थिए ।
प्रकाशित : चैत्र ३०, २०७८ १५:१२
