कोरोना महामारीले महिला-बालबालिकाको पोषण उपलब्ध‍ि जोखिममा : युनिसेफ

युनिसेफले विगत तीन दशकमा महिला तथा बालबालिकाको क्षेत्रमा भएको प्रगतिमा केन्द्रित भएर ‘मातृ तथा बाल पोषण’को विशेषांक सार्वजनिक गर्दै यस्तो जनाएको हो । दिगो विकासका लक्ष्यहरू साथै बालबालिकाको पुड्कोपन र ख्याउटेपनको न्युनिकरणका लागि निर्दिष्ट गरेको गति, परिमाण र समानताका सूचकहरू अनुसार ‘आवश्यक गतिमा’अघि नबढिरहेको पनि युनिसेफले जनाएको हो । कोभिड–१९ महामारीले गर्दा यो अवस्था अझ बिग्रन सक्ने सम्भावना रहेको युनिसेफको विश्लेषण छ ।

देशको राजनीतिक तथा आर्थिक अस्थिरताका बावजुद नेपालले सहश्राब्दी विकास लक्ष्यको अवधि (सन् २००२ देखि २०१६ सम्म) मा बालबालिकामा हुने पुड्कोपनमा कमी ल्याउन र पोषण सेवाहरूको वृद्धि गर्नमा उल्लेख्य प्रगति गरेको थियो ।

जस्तै स्वास्थ्य तथा पोषण सेवाको विस्तार, परिवारको आम्दानीमा वृद्धि र अभिभावक शिक्षा तथा सरसफाइमा आएका सुधारहरूका कारण २ वर्षमुनिका बालबालिकामा पुड्कोपन २४ प्रतिशतले घटेको (सन् १९९६ मा ५७ प्रतिशतबाट सन् २०१६ मा ३३ प्रतिशतमा झरेको) थियो ।

त्यसैगरी ५० हजारभन्दा बढी महिला स्वास्थ्य स्वयंसेविकाहरूको संलग्नता र सक्रियताका कारण समुदायहरूमा आइरन चक्की तथा फोलिक एसिडको पहुँच र मागमा वृद्धि अएको थियो । यसका साथै बढ्दो संख्यामा महिलाहरूले छिटो र नियमित रूपमा गर्भ परीक्षण गरेको पनि देखिएको थियो । यद्यपि नेपालले अझै पनि पोषणको क्षेत्रमा थुप्रै चुनौतिहरूको सामना गरिरहेको छ ।

युनिसेफको विशेषांकमा ९ वटा लेखहरू समेटिएका छन् । जसमा सफलताका बाहकहरूको पहिचान गर्नुका साथै दिगो विकासका लक्ष्यहरू भित्रको पोषण सम्बन्धी परिमाणात्मक लक्ष्यहरू प्राप्त गर्नका लागि कुन क्षेत्रमा अझै व्यापक नीति र कार्यक्रमगत प्रयासहरूको आवश्यकता छ भन्ने कुराको छलफल गरिएको छ ।

नेपालका लागि यूरोपियन युनियनका राजदूत नोना डिप्रेज भन्छिन् ‘उपयुक्त मातृ तथा बाल पोषण उत्थानशील समाज निर्माणको आधार हो । जर्नलमा उल्लेख गरिएको कुपोषित बालबालिकाको संख्यामा आएको कमी, स्वास्थ्य सुविधा तथा सेवाहरूमा भएको सुधार, र विगत तीन दशकयता नेपालमा अपनाइएको बहुक्षेत्रीय पद्धति – यी सबैले कुपोषणलाई अन्त्य गर्न नेपाल सरकारको दृढ प्रतिबद्धतालाई झल्काउँछन् ।’

मातृ तथा बाल पोषण विशेषांकका अनुसार कोभिड–१९ महामारी एउटा मानवीय र अर्थ–सामाजिक संकट बनेको छ । जसले विगतका पोषण सम्बन्धी उपलब्धीहरूलाई जोखिममा पारेको छ ।

‘विशेषांकमा उपलब्ध गराइएका तथ्यांकहरू पोषण विशेष र पोषण संवेदनशील हस्तक्षेपहरू वृद्धि गरी आमाहरू, किशोर–किशोरी तथा बालबालिकाहरूको पोषणको प्रवर्धन गर्न उपयोगी हुनेछन् । तथापि, यस महामारीले महिला तथा बालबालिकाको पोषणमा पारेको असरलाई ध्यानमा राख्दै हामीले तत्काल नै कदम चाल्नुपर्छ,' नेपालका लागि युनिसेफ प्रतिनिधि एल्के विशले भने ।

युनिसेफले जर्नलमार्फत शिशु तथा साना बालबालिकालाई खाना खुवाउने र ठूला बालबालिका, किशोर–किशोरीहरू र महिलाहरूको आहारमा सुधार ल्याउन उनीहरूको हेरचाहकर्ताहरूसम्म यथार्थ जानकारी, सल्लाह र परामर्श सेवा पुर्‍याउन बहुसञ्चार माध्यमहरूको प्रयोग गर्नुपर्ने सुझाव दिएको छ । साथै पोषण कार्यक्रमहरू र सेवाहरू सम्बन्धी योजना बनाउन आवश्यक बजेटको व्यवस्था गर्ने र सोहीको कार्यान्वयन र अनुगमन गर्न स्थानीय सरकारको नेतृत्व र व्यवस्थापन क्षमताको विकास गर्नुपर्ने बताएको छ ।