गाउँ नै छोड्न चाहन्छन् शिकारीबासका बासिन्दा

सरकारले आफ्नो गाउँ नै घना जंगलको बीचबाट अन्यत्रै स्थानान्तरण गरिदेओस् भन्ने चाहन्छन् उनी। ‘के गर्नु, मेरो त जीवन यही जंगली टापुमा बितिसक्यो, अब मेरा नाती नातिनाले सुख पाउन् भन्ने इच्छा छ,’ उनले भने, ‘बरु सरकारले उपयुक्त स्थान हेरेर जंगल बाहिर हाम्रो सिंगो गाउँ सारिदिए हुन्थ्यो ।’

गाउँका २१ वर्षीय युवा राजेन्द्र चौधरीको पनि यस्तै चाहना छ । उनी पनि अब गाउँमा बस्न मन लागेको बताउँछन् । ‘जसरी १५ वर्षअघि पर्सा राष्ट्रिय निकुन्जभित्रको मानव बस्ती रामभौरी भाठालाई स्थानान्तरण गरियो, त्यसरी नै हाम्रो गाउँको पनि स्थानान्तरण हुनपर्छ,’ उनले भने, ‘हामी अब यहाँ बसेर आफ्नो भविष्य देख्दैनौं, अभाव, गरीबी, अशिक्षा, बेरोजगारी र वन्यजन्तुको आक्रमण सहेर कतिन्जेल यहा बसी रहने ।’

ठोरी गाउँपालिका वडा नं ३ मा पर्ने यो गाउँमा ५४ घरधुरी छन् । अधिकांश गाउँलेलाई अब यो गाउँमा बस्ने इच्छा नै छैन । उनीहरु कहिले सरकारले आफ्नो गाउँलाई जंगलको बीचबाट स्थानान्तरण गरेर लगिदिन्छ भनी प्रतिक्षा गरेर बसेका छन् । अर्का स्थानीय भुवन खड्का भन्छन्, 'सडक, बिजुली बत्ती, खानेपानी, स्वास्थ्य चौकीकोसमेत अभाव रहेको गाउँमा बस्ने इच्छा अब कसैमा छैन । हामी बिना कुनै आन्दोलन आफ्नो बस्तीको स्थानान्तरणको सरकारसँग माग गरिरहेका छौँ ।’

तर लामो समयदेखि सरकारले आफ्नो माग नसुनेको बताउँछन् खड्का । पर्सा र चितवन राष्ट्रिय निकुन्जको सिमानामा रहेको यो गाउँमा पुग्न मात्र वीरगन्ज–ठोरी हुलाकी सडकबाट करिब ७ किमी घना जंगल छिचोल्नु पर्छ । भएकै बाटो पनि जिर्ण छ । बाटोमा प्रायः जंगली हात्ती, बाघ, भालु जस्ता जनावरसँग जम्काभेट हुन्छ ।

५४ परिवारका करिब २ सय ५० जनाका लागि गाउँमा कक्षा ५ सम्म मात्र पठनपाठन हुने प्राथमिक विद्यालय छ । गाउँका बालबालिकाले त्यसभन्दा माथिको कक्षा पढ्न दैनिक १४ किमी पैदल वा साइकल यात्रा गरेर विजय बस्ती वा घ्याङ डाँडासम्म पुग्नुपर्छ ।

हाल वीरगन्ज–ठोरी हुलाकी सडकमा बजारको रुपमा विकास भएका विजय बस्ती, सुवर्णपुर, ठोरी आदिभन्दा यो गाउँ पुरानो हो । अन्य गाउँहरु सुविधासम्पन्न भइसक्दा यो गाउँ भने अझै ढुंगे युगमै रहेको देखिन्छ ।

बस्तीमा रहेका ५४ घरधुरीमध्ये ५२ घर रैथाने आदिवासी थारुको छ । बस्तीका युवा राजेन्द्र चौधरी बस्तीको ९९ प्रतिशत घरधुरी सुकुम्बासी छ । सरकारले उनीहरुले पुर्खौँदेखि भोगचलन गर्दैआएको जमिन अझैसम्म नम्बरी गरिदिएको छैन । यस्तो घर घडेरी उनीहरुले न बेच्न सक्छन् न बैंकमा धितो राख्न नै सक्छन् ।

गाउँमा रहेको करिब १ सय बिघा खेत भने गाउँ बाहिरका ठूलाबडा र जिम्दारहरुको नम्बरी जग्गा हो । स्थानीय बासिन्दा यी खेत अधियामा जोत्छन् । उनीहरुले लगाउने बालीमध्ये करिब ४० प्रतिशत बाली हात्ती, बँदेल, हरिण, चित्तल लगायत वन्यजन्तुले वर्षेनी नष्ट गर्छन् ।

बिगतमा कुलो र खोलाको धमिलो पानी पिउँदैआएका यो बस्तीका बासिन्दाले ३ वर्षअघि अमवा जिउरवा खोलामा ड्याम बनाएर आधा दर्जन पाइपका धारा तानेका छन् । वर्षायाममा धाराबाट धमिलो पानी आउँछ । हात्ती लगायत वन्य जन्तुले बेला बेलामा त्यही धाराका पाइप पनि नष्ट गरिदिन्छन् ।

सिंगो बस्तीमै एउटा पनि पक्की घर छैन । बस्तीमा रहेको विद्यालय २०३६ सालमा स्थापना भए पनि यो विद्यालय हाल सम्म ५ कक्षामाथि उक्लन सकेको छैन । राजा महेन्द्र तराईको जंगलमा शिकार गर्न आएको बेला यही बस्तीमा बास बस्ने गरेकाले यसलाई शिकारीबास भन्ने गरिएको बताइन्छ ।

त्यसबेलै उनले बक्सिसको रुपमा केही व्यक्तिलाई बस्तीको धेरै खेत दिएका थिए । तर स्थानीय अधिकांश थारुहरुको पहुँचमा ती खेत छैनन् ।

त्यसो त ठोरी गाउँपालिकाको कार्यालयसँग पनि यो बस्तीको विकाससँग सम्बन्धित खासै कुनै योजना छैन । २ वर्षअघि यो गाउँमा होमस्टे सन्चालन गर्ने योजना गाउँपालिकाको कार्यालयले अघि सारेको थियो । तर कोरोनाको पहिलो र दोश्रो लहरले गर्दा त्यो पनि कार्यान्वयन गर्न नसकिएको गाउँपालिकाका अध्यक्ष पिएल श्रेष्ठ बताउँछन् ।

‘शिकारीबासमा होमस्टे सन्चालन गर्ने हाम्रो योजना कोरोनाको २ वटा लहरको कारण कार्यान्वयन हुन सकेन,’ उनले भने, ‘तत्कालै शिकारीबाससँग सम्बन्धित हामीसँग कुनै विकास निर्माणको योजना छैन ।’