१७.१२°C काठमाडौं
काठमाडौंमा वायुको गुणस्तर: १५८

चामल पर्खंदै दुर्गम

६० हजार परिवारले भदौदेखि पाएनन्
राजु चौधरी

काठमाडौँ — आगामी साता दसैं सुरु हुँदै छ । चाडबाड नजिकिँदा सुगममा उत्साह छ, दुर्गमका विपन्न परिवारमा खाद्य संकटको जोखिम बढेको छ । सरकारी डिपो नै रित्तिएपछि मुगुका गाउँमा स्थानीय बासिन्दा भोकै पर्ने अवस्था आएको छ । न खाद्यका डिपोमा चामल छ, न त गाडी चल्छ । स्थानीय उत्पादनले तीन महिनाभन्दा बढी नधान्ने बस्तीमा खाद्य संकट गहिरिने संकेत देखिएको छ । 

चामल पर्खंदै दुर्गम

दुर्गम जिल्लामा खाद्य व्यवस्था तथा व्यापार कम्पनीले खाद्यान्न ढुवानी गर्दै आएको छ । कम्पनीले समयमै ढुवानी नगरिदिँदा बर्सेनि अभाव भएको हो । ‘गाउँमा गाडी आइपुग्दैन, खेतबारी उब्जाउ छैन,’ मुगुको मुगुम कर्मारोङ गाउँपालिका प्रवक्ता कर्मा तामाङले भने, ‘खाद्यले वर्षमा एक पटक चामल बाँड्छ, त्यो पनि ठूलो परिवारलाई एक/दुई महिना मात्रै पुग्छ ।’ खाद्यले दुर्गमका डिपोमा पुर्‍याउने चामल सहुलियत मूल्यमा बेच्छ । उनका अनुसार गत वर्ष एक परिवारलाई ६० किलोको दरले बिक्री गरिएको थियो । चालु आर्थिक वर्ष भने चामल पठाइएकै छैन ।

पुलु गाउँपालिकामा डिपो भए पनि कर्मचारी बस्दैनन् । त्यस क्षेत्रमा ठेकेदारहरूले चामल ल्याउँछन्, मनलाग्दी मूल्यमा बेच्ने गरेको तामाङले बताए । उनका अनुसार स्थानीयले चामल माग गर्दा खाद्यका कर्मचारीहरूले टेर्दैनन्, आफू अनुकूलकालाई ठेक्का दिन्छन् । ठेकेदारले आफ्नो पायक पर्ने समयमा चामल ल्याउँछन्, त्यो समयमा खरिद नगरे चामल नै पाइँदैन । मुगुकै छायानाथ रारा नगरपालिका सञ्चार प्रविधि अधिकृत तीर्थराज शाहीले पनि सरकारी डिपोमा चामल नहुँदा चाडबाडको मुखमा सर्वसाधारणलाई समस्या रहेको बताए ।

स्थानीय उत्पादनले छाक टारिरहेका धेरै परिवारले दसैंमा भात खानै नपाउने अवस्था छ । ‘जिल्लाकै डिपोमा चामल छैन । डिपोमा चामल नहुँदा स्वतः समस्या भइहाल्छ,’ उनले भने ।’ खाद्य कम्पनीको बिक्रीवितरण विवरण हेर्दा गत आर्थिक वर्ष मुगु जिल्लामा कम ढुवानी भएको देखिन्छ । मुगुका लागि १९ हजार ५ सय क्विन्टल ढुवानी गर्ने लक्ष्य राखेकामा १७ हजार ४४ क्विन्टल मात्रै ढुवानी भएको छ । कम्पनीका मुगु डिपो शाखा सहायक पुष्कर भामले मौज्दात कम हुँदा वितरणमा समस्या भएको प्रतिक्रिया दिए । थप खाद्यान्न ढुवानीकै प्रक्रियामा रहेको उनले सुनाए ।

मुगुजस्तै बाजुरावासीलाई पनि चाडबाडमा चामलकै समस्या हुन्छ । बाजुराका विभिन्न नगरपालिकामा गत भदौदेखि नै खाद्यले चामल बिक्री गरेको छैन । ‘बाजुराको कोल्टी क्षेत्रमा धेरै समस्या भएको छ । कोल्टीमा रहेका सबै भोकै त छैनन् तर सर्वसाधारणले जुन हिसाबले चामल पाउनुपर्थ्यो, त्यो भएन,’ बूढी नगरपालिका प्रमुख पदमकुमार गिरीले भने, ‘समयमै ढुवानी नहुँदा कोल्टी र हिमाली गाउँपालिकामा धेरै समस्या देखियो ।’ तत्काल समस्या समधान गर्न हवाईमार्गबाट ढुवानीको माग गरेको उनले बताए ।

खाद्यका कोल्टी डिपो प्रमुख नवीनप्रसाद आचार्य बाटो बिग्रिएर ढुवानीमा समस्या भएको बताउँछन् । डिपोमा चामल मौज्दात न्यून भएपछि गत भदौ १० देखि बिक्रीवितरण बन्द गरिएको उनले बताए । ‘कोल्टीमा खाद्यको स्थायी डिपो छ । उक्त डिपोमा ४५ क्विन्टल चामल मौज्दात छ । मृत्यु संस्कारलगायत अत्यावश्यक बेला चाहिन्छ, त्यही भएर बिक्री गरेका छैनौं,’ उनले भने । बाजुरामै कवाडी डिपो (अस्थायी) छ तर उक्त डिपोमा चामल असारमै सकिएको थियो । थप ढुवानी भएर गएन । ‘यस क्षेत्रबाट ४ स्थानीय तह, मुगु र हुम्ला गरेर ६० हजार परिवारका लागि खाद्यान्न वितरण हुन्छ,’ आचार्यले भने, ‘यस क्षेत्रका लागि गत वर्ष १० हजार क्विन्टल स्वीकृतमध्ये सबै ढुवानी भएन, जसले गर्दा अहिले वितरण गर्नलाई चामल छैन । तत्काल चामल नआए दसैंलाई समस्या हुन्छ ।’

बाजुराका खाद्य शाखा प्रमुख मेखराज ओझाले पनि ठेकेदारहरूले समयमै ढुवानी नगरिदिँदा आफ्नो जिल्लामा खाद्यान्न अभाव देखिएको बताए । ‘गत वर्ष कोल्टीका लागि १० हजार क्विन्टलमध्ये सुर्खेतबाट २ हजार क्विन्टल ढुवानी भएन । मार्तडी (कवाडी) का लागि ६ हजार क्विन्टल स्वीकृत भएकामा धनगढीबाट ४ हजार क्विन्टल मात्रै ढुवानी भयो,’ उनले भने, ‘गत वर्ष ठेकेदारले ४ हजार क्विन्टल ढुवानी नगरिदिँदा जिल्लामा समस्या देखियो ।’ ओझाका अनुसार ती क्षेत्रका ढुवानीकर्ता लोकेन्द्रबहादुर रावल हुन् । ढुवानीमा रावलले ढिलासुस्ती गर्दासमेत केन्द्रबाट कुनै कारबाही गरिएको छैन । ‘हामीले ठेकेदारलाई भन्दा टेर्दैनन्, केन्द्रमा गुनासो गर्दा सुनुवाइ हँॅदैन । समयमै ढुवानी गर्न नसक्नेलाई स्पष्टीकरण पनि सोधिएन,’ ओझाले गुनासो गरे, ‘समस्या ढुवानीकै हो । ठेकेदारलाई कारबाही नहुने समस्या छ । दुर्गमका जनतालाई साह्रै दुःख भयो ।’ दसैं अगाडि ल्याउने कोसिस जारी रहे पनि चामल आउन गाह्रो रहेको उनले बताए ।

यता, केन्द्रको ढुवानीको विवरणमा भने स्वीकृत कोटाभन्दा बढी ढुवानी भएको उल्लेख छ । गत वर्ष १३ हजार क्विन्टल स्वीकृत भएकामा १८ हजार ८ सय ५३ क्विन्टल ढुवानी भएको केन्द्रको विवरणमा छ । तर, सोही जिल्लाका सर्वसाधारणले भने चामल पाएका छैनन् । बझाङ पनि उस्तै समस्या छ । केन्द्रको विवरणअनुसार गत वर्ष ४ हजार क्विन्टल कोटामध्ये ५ हजार ६ सय ५३ क्विन्टल ढुवानी भइसकेको छ । तर, साइपाल गाउँपालिकामा भने खाद्यान्न पर्याप्त छैन । गाउँपालिका उपाध्यक्ष कल्पनादेवी बोहराका अनुसार कतिपय घरपरिवारमा चामल नै छैन । उनीहरूले पैंचो गरेर घर चलाइरहेका छन् ।

बझाङमा अस्थायी डिपो छ । उक्त डिपोबाट धनगढीबाट चामल ढुवानी गरिन्छ । वर्षामा बाटो बिग्रिने भएकाले हिउँदमा चामल आउँछ । चैत–वैशाखदेखि असोजसम्मलाई पुग्ने चामल एकै पटकमा ढुवानी गरिन्छ । तर, खाद्यले पर्याप्त परिमाणमा चामल पठाउँदैन । ‘वर्षात्ले बाटो बन्द छ । थुप्रै घरमा चामल छैन,’ उनले भनिन्, ‘अब चामलका लागि फेरि आन्दोलन गर्न काठमाडौं आउँछौं ।’

सुदूरपश्चिम प्रदेशको साइपाल गाउँपालिकामा झन्डै ६ सय १० घरपरिवार गत वर्ष भोकमरीको चपेटामा परेका थिए । त्यसपछि गाउँपालिका उपाध्यक्षसहित ४ वडाध्यक्ष करिब ७ दिनको यात्रा गरेर खाद्यान्न माग गर्दै काठमाडौं आएका थिए । अहिले फेरि त्यही नियति दोहोरिएकाले आन्दोलन गर्न काठमाडौं नपुगी नहुने देखिएको उपाध्यक्ष बोहराले बताइन् ।

सरकारले २३ जिल्लालाई दुर्गम तोकेको छ । यी जिल्लामा जनसंख्या ३४ लाख ९२ हजार २ सय ९१ छ । ६ लाख ७० हजार घरधुरी छन् । तर, वार्षिक खाद्यान्नको कोटा १ लाख ६६ हजार ९ सय क्विन्टल मात्रै छ । उक्त कोटाअनुसारकै समयमै ढुवानी नहुँदा थप समस्या भएको हो । खाद्य कम्पनीका बिक्रीवितरण विभागीय प्रमुख भीम थापाले मुगुमा अभाव नभएको र कोल्टीको हकमा जिल्ला प्रशासन कार्यालयबाट ५ सय क्विन्टल माग आएको बताए । ‘मुगुको गोदाममा मौज्दात छ । पुग्दैन भन्ने चिन्ता हो, कोल्टीमा राजापुरबाट पठाउने तयारी छ,’ उनले भने, ‘केही ठाउँमा पठाउँदा पठाउँदै ढिलाइ भएको हो ।’

कम्पनीका प्रमुख कार्यकारी अधिकृत मोहनप्रकाश चन्दले कोल्टीमा धनगढी र राजापुरबाट ४ सय क्विन्टल पठाइने बताए । ‘मंगलबारदेखि लोड सुरु भएको छ । मुगुमा पनि १ सय ७० क्विन्टल गएको छ,’ उनले भने, ‘सकभर दसैं अगाडि खाद्यान्न अभाव नहोस् भन्ने प्रयास गरिरहेका छौं ।’

प्रकाशित : आश्विन १४, २०७८ ०८:११
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्
जनताको राय

त्रिभुवन विश्वविद्यालयमा बारम्बार परीक्षार्थीको उत्तरपुस्तिका हराउने गरेको छ। यसको समाधान कसरी हुन्छ?